За што забілі Паўла Шарамета?

Павел Шарамет пакінуў настолькі яркі след у постсавецкай медыя-прасторы, што версіі аб тым, каму была патрэбна яго смерць, можна будаваць да бясконцасці. Мы паспрабавалі абраць некалькі найболей значных, на наш погляд, версій.

Прадмова

Так атрымалася, што Павел Шарамет увайшоў у маё жыццё роўна 20 гадоў таму — і ў значнай ступені менавіта ён зрабіў мяне прафесіяналам у журналістыцы. Гэта была сярэдзіна 1996-га, я да таго часу працаваў амаль паўтары гады аглядальнікам у часопісе "Дело" і толькі што стаў адным з пераможцаў конкурсу Фонду Сораса "Лепшы эканамічны аглядальнік Беларусі". Літаральна на наступны дзень прагучаў тэлефонны званок. Суразмоўца прадставіўся Паўлам Шараметам і запрасіў мяне працаваць у "Беларускую дзелавую газету", у якой ён тады быў галоўным рэдактарам. А я, да свайго сораму, проста не ведаў, хто гэта такі, бо быў вельмі далёкі ад журналісцкай супольнасці Беларусі.

Але ў БДГ я, натуральна, прыйшоў — і застаўся там на два дзясяткі гадоў. Застаўся шмат у чым менавіта дзякуючы Шарамету, яго неверагоднай энергіі і харызме. Ужо потым было шмат іншых выданняў, але менавіта БДГ 90-х гадоў стала для мяне найлепшай школай, а Пётр Марцаў і Павел Шарамет — лепшымі настаўнікамі. Сумна, што іх абодвух ужо няма ў жывых.

Версіі забойства

Пытанне аб тым, хто забіў Паўла, стаў актыўна абмяркоўвацца — і не толькі ў прафесійнай або палітычнай супольнасці — ад самага пачатку, з моманту з'яўлення навіны пра выбух у Кіеве. Афіцыйна зараз следства разглядае тры версіі забойства: прафесійная дзейнасць, непрыязныя адносіны з нейкімі невядомымі асобамі і "расійскі след" (дзіўная фармулёўка для афіцыйных органаў). Разглядаецца і версія аб тым, што на самай справе гэта быў замах на жыццё кіраўніцы "Украінскай праўды" Алёны Прытулы. Бо гэта ёй належаў аўтамабіль, у якім загінуў журналіст.

Аднак у цэлым усе версіі забойства Паўла Шарамета можна ўмоўна падзяліць на некалькі груп. Гэта, назавём іх так, "беларускі след", "расійскі след", "украінскі след" і "выпадковая ахвяра".

Разгледзім версіі з кожнай з пералічаных груп.

Выпадковая ахвяра?

Ужо 20 чэрвеня, у дзень трагічнай падзеі, шмат хто загаварыў, што быццам бы на самай справе ў апошні час Шарамет не меў асабліва значных ворагаў — маўляў, яго ўкраінскія журналісцкія матэрыялы мелі бесканфліктны характар. Таксама і ў Расіі Шарамет не быў заўзятым прыхільнікам апазіцыі і барацьбітом з Пуціным. А значыць, выбух, які забраў ягонае жыццё, альбо павінен быў забіць Алёну Прытулу (яго кіраўніцу і грамадзянскую жонку), альбо гэта была "чорная пазнака" — апошняе і жорсткае папярэджанне для Алёны.

Напрыклад, расійскі тэлеканал "Звезда" паспяшаўся нагадаць: "Алёна Прытула замешаная ў магутны ўнутрыўкраінскі канфлікт па падзелу ўласнасці і сфер уплыву. З аднаго боку выступаюць людзі, што блізкія да Парашэнкі, у прыватнасці, алігарх Грыгарышын, з іншага — дзелавыя партнёры Яцанюка: Арсен Авакаў і Мікалай Мартыненка, які быў мішэнню антыкарупцыйных расследаванняў Алёны Прытулы і яе "Украінскай праўды". Увогуле, Алёна Прытула і блізкі да яе Шарамет апынуліся ў спісе ворагаў Авакава і Мартыненкі. Ну а з ворагамі ва Украіне цяпер абыходзяцца проста".

Прыкладна аб тым жа заявіў экс-кіраўнік Дзяржтэлебачання Беларусі Аляксандр Зімоўскі (які зараз стараецца заставацца ў Расіі, далей ад радзімы): "Трагедыя Паўла Шарамета цалкам упісваецца ў заезджаны галівудскі штамп: "апынуўся не ў той час і не ў тым месцы”. На карысць гэтай версіі гаворыць тое, што Шарамет загінуў у машыне, што належала яго палюбоўніцы і па сумяшчальніцтве яго працадаўцы, гаспадыні інтэрнэт-рэсурсу "Украінская праўда" Алёне Прытуле".

Унутрыўкраінская правакацыя

Прыхільнікі гэтай версіі лічаць, што забойства Шарамета было адназначна выгодным тым ва Украіне, хто жадае далейшага абвастрэння адносін з Расіяй. Так, украінскі журналіст Алег Растоўцаў сцвярджае: "Да апошняга часу аўтарскія працы Шарамета насілі ўзважаны характар, былі накіраваны на грамадзянскае прымірэнне ва ўкраінскім грамадстве і выкананне мінскіх дамоўленасцяў. Усё гэта не магло не выклікаць нянавісці як ва ўладаў, так і ў нацы-экстрэмістаў. Цяпер майданныя сілы ва Украіне знаходзяцца ў шоку ад таго, што іх надзеі на заходнюю дапамогу знікаюць, як дым дагараючага недакурка".

Паводле ягонага меркавання, забойства Шарамета магло быць выканана "рукамі экстрэмістаў-адмарозкаў, якіх цяпер хапае". І на самай справе, дарадца міністра ўнутраных спраў Украіны Антон Герашчнка адразу пасля трагедыі паспяшаўся заявіць у сацыяльных сетках, што забойства Шарамета — "справарук агентаў Пуціна". Да таго ж нязручны для ўсіх Шарамет на самай справе ўсё часцей выступаў у ролі крытыка дзеючай у Кіеве ўлады — і да яго меркаванняў шмат хто прыслухоўваўся.

Лукашэнку да выбараў

Нядзіўна, што ў Беларусі шмат хто схіляецца да меркавання, што забойства Паўла Шарамета — наступства яго ранейшай або цяперашняй актыўнасці ў беларускай медыя-прасторы. Прыгадаць тут можна шмат чаго: ад канфліктаў 90-х гадоў, калі Павел кіраваў звышпапулярнай БДГ і быў уласным карэспандэнтам ОРТ у Беларусі, і да цяперашняга часу — бо Шарамет працягваў кіраваць інфармацыйным рэсурсам "Беларускі партызан", офіс якога знаходзіцца ў Маскве. Гэты рэсурс Шарамета, які выклікаў стабільную незадаволенасць улады, тым не менш, сёння застаецца адным з самых папулярных у Беларусі. Дадамо сюды тое, што кампрамат, які часта публікуе "Партызан", нярэдка ўсплываў падчас унутрыбеларускіх міжкланавых разборак або пры супрацьстаянні сілавых ведамстваў.

Версію "беларускага следу" падтрымліваюць многія. Так, палітолаг Аляксандр Фядута, які вельмі добра ведаў Шарамета, у эфіры "Громадскего радыё" заявіў: "Павел не трываў любых абмежаванняў, цэнзуры, гвалту над уласнымі тэкстамі. Таму, у выніку, яго журналісцкая пазіцыя ператваралася ў грамадзянскую. Ён паўставаў супраць дыктатуры. У Беларусі гэта прывяло яго на лаву падсудных. За яго тады мусіў уступіцца нават тагачасны прэзідэнт Расіі Барыс Ельцын. Паўла пазбавілі беларускага грамадзянства, і ён быў вымушаны з'ехаць ва Украіну, якую вельмі любіў. …Шарамет заўсёды заставаўся асабістым ворагам Аляксандра Лукашэнкі".

Яшчэ больш цвёрда аб тым жа самім у эфіры "Радыё Рацыя" сказаў былы кіраўнік брыгады спецпрызначэння, палкоўнік запасу, а цяпер палітэмігрант Уладзімір Барадач: "Безумоўна, гэта ахвяра самавольства і насілля, якая мае палітычнае адценне. Асабістая непрыязь тут непрымальная. … Хачу сказаць, што людзі, якія ліквідавалі нашых палітычных лідараў Ганчара, Красоўскага, Захаранку, пракалоліся. Былі асобы, якіх яны не змаглі ліквідаваць, — перашкодзіў выпадак. Дарэчы, сярод зніклых быў і аператар Зміцер Завадскі — блізкі сябар Паўла Шарамета. Калі перад дыктатарамі паўстае пытанне: быць ці не быць, то так, яны звяртаюцца ды жорсткіх мераў... Але ў той жа час Лукашэнка і сённяшнія ўлады разумеюць, што далейшы шлях пры такой расійскай палітыцы немагчымы. Лукашэнка зараз робіць спробы завязаць адносіны з Захадам. І Крэмль можа зараз, каб дыскрэдытаваць Беларусь, перакінуць адказнасць на беларускія ўлады. Маўляў, паглядзіце, з кім вы ведзяце перамовы!"

Атрымліваецца, што адна версія расшчапляецца на дзве. З аднаго боку — застарэлая (або не вельмі) помста з Мінска. З іншага — нейкія дзеянні Крамля, накіраваныя на самай справе на дыскрэдытацыю мінскага кіраўніцтва. Прычым не абавязкова ініцыятыва зыходзіла ў Маскве з самага верху — як любяць казаць расійскія журналісты, "У Крамлі вежаў шмат".

След украінскіх алігархаў

Гэтая версія вельмі падабаецца расійскім СМІ. Па іх меркаванні, чыннік трагедыі — адносіны журналіста з украінскім алігархам Кастусём Грыгарышыным. Гэтая версія таксама наўпрост звязаная з грамадзянскай жонкай Шарамета — Алёнай Прытулай, сузаснавальніцай "Украінскай праўды". Як піша расійскае выданне "Газета.Ru", за некалькі дзён да трагедыі ва ўкраінскіх СМІ былі апублікаваныя здымкі, на якіх былы супрацоўнік "Украінскай праўды" Сяргей Лешчанка, а затым галоўны рэдактар выдання Сеўгіль Мусаева-Баравік вячэраюць з бізнесменам Кастусём Грыгарышыным. Гэта выклікала бурныя абмеркаванні, паколькі было вядома, што Лешчанка плануе стварыць новую партыю і ўдзельнічаць у наступных выбарах. Пры гэтым Кастусь Грыгарышын адкрыта варагуе з кіраўніцтвам "Народнага фронту" экс-прэм'ера Арсеня Яцанюка і вядомым дэпутатам Ігарам Кананенка, які ўваходзіць у найбліжэйшае асяроддзе Пятра Парашэнкі.

"Разглядаць забойства Шарамета немагчыма без вывучэння яго асяроддзя. У першую чаргу ўзаемаадносін Прытулы, Мусаевай-Баравік і Лешчанкі з Грыгарышыным і іншымі людзьмі, якія валодаюць рэсурсамі, — кажа дырэктар Інстытута постінфармацыйнага грамадства (Масква) Зміцер Залатухін. — Шарамет мог стаць проста абсалютна не залучанай у канфлікты "паказальнай ахвярай", каб цвёрда папярэдзіць тых, хто "палез не туды".

Маскоўскі след

Як заявіў дэпутат ад "Блока Пятра Парашэнкі" Вадзім Дзенісенка, шмат хто ва Украіне ўпэўнены, што ўся гэтая гісторыя — справа рук расійскіх спецслужбаў. "У грамадстве запускаецца гісторыя аб тым, што дзяржава не можа нас абараніць. Нагнятанне адчування неабароненасці — магчыма, гэта з'яўляецца асновай гісторыі? Паўгода некалькі праеўрапейскіх сіл нагнятаюць сацыяльны страх. Цяпер будзе нагнятацца гісторыя аб тым, што страшна хадзіць па вуліцах. А пры гэтым усе службоўцы працягваюць красці", — кажа ён.

Гэта значыць, па меркаванні шмат якіх палітыкаў і назіральнікаў, забойства Паўла Шарамета здзейснена з мэтай проста дыскрэдытаваць кіраўніцтва Украіны. Маўляў, яно няздольнае забяспечыць бяспеку нават грамадска значных персон у самым цэнтры Кіева. Вельмі перагукваецца з дэманстратыўным забойствам Барыса Нямцова наўпрост поруч Крамля, вы не лічыце?

Калі гэтая версія правільная, дык ужо досыць хутка павінны будуць з'явіцца інфармацыйныя "злівы" ў СМІ, з якіх будзе вынікаць, што да забойства Паўла прама або ўскосна датычыцца хтосьці з вышэйшых чыноў ва ўкраінскім кіраўніцтве. Ну а далей пачнецца "палітычная раскрутка" гэтай справы — са зменай палітычнага ландшафту пасля бліжэйшых выбараў на карысць прарасійскіх сіл.