Альянс сілаў Зла: як праз месяц пасля захопу Польшчы чырвоныя і карычневыя пілі шампанскае ў Крамлі

1939 год быў багаты на агульныя справы для нацыстаў і камуністаў. Напачатку быў Пакт Молатава-Рыбентропа, потым сумесны напад на Польшчу, а скончылася ўсё новай Дамовай аб сяброўстве і межах у верасні.

Каб лепш зразумець гістарычную вагу гэтай дамовы, неабходна спачатку разгледзець больш шырокую эўрапейскую сцэну напрыканцы 1930-х гадоў. Эўропа стаяла на мяжы чарговага ўсеабдымнага канфлікту, усяго двума дзесяцігодзьдзямі пасьля Першай сусьветнай. На гэтым фоне нацысцкая Нямеччына Адольфа Гітлера і Савецкі Саюз Сталіна імкнуліся перагледзець геапалітычны ландшафт Эўропы спосабамі, якія б узмацнілі іх ідэялёгіі і тэрытарыяльныя памкненьні.

Пакт Молатава-Рыбэнтропа, названага “ў гонар” міністраў замежных справаў краінаў, першапачаткова разглядаўся як немагчымасьць, улічваючы ідэялягічную варожасьць паміж нацызмам і камунізмам. Тым не менш, як гэта часта бывае паміж двух людажэраў, нарадзілася агульнае разуменьне прагненьня да крыві і тэрыторыяў. Гэта адбылося за некалькі дзён, як абодва рэжымы напалі з двух бакоў на Польшчу і акупавалі яе.

У хуткім часе, 28 верасьня 1939 года, у чырвонай Маскве Сталін трымаў у абдымках нацысцкага міністра фон Рыбэнтропа і цалаваў яго ў дзясны. Яны падпісалі новую дамову, якая яшчэ больш яскрава і падрабязна раскрывала памкненьні двух агрэсараў.

Яшчэ за некалькі дзён да гістарычнага ганебнага пагадненьня адбылася сустрэча абсадара Нямеччыны ў Маскве са Сталіным. Аб чым ён і паведамляе ў Бэрлін фюрэру:

Ён прапануе наступнае: з тэрыторый на ўсход ад дэмаркацыйнай лініі ўсё Люблінскае ваяводзтва і тая частка Варшаўскага ваяводзтва, якая даходзіць да Буга, павінны быць дададзены да нашай (нямецкай) порцыі. За гэта мы адмаўляемся ад прэтэнзіяў на Летуву».

Дамова аб мяжы і сяброўстве паміж Нямеччынай і СССР

Падпісаньне дамовы ў Маскве дазволіла Сталіну і камуністычнаму кіраўніцтву прадэманстраваць сваю аўтаномію і суверэнітэт. Калі нямецкія эмісары прыехалі ў Маскву, камісары з Усходу тонка падкрэсьлілі свае роўныя правы з нацыстамі.

Правядзеньне перамоваў і фармалізацыя пагадненьня ў Маскве гарантавала, што савецкае кіраўніцтва можа падтрымліваць узровень таемнасьці і кантроль над разглядам справы, далей ад староньніх вачэй міжнародных СМІ і патэнцыйных шпіёнаў.

Што было ў дамове?

Пацьверджаньне тэрытарыяльных зьменаў у Польшчы

Пасьля ўварваньня ў Польшчу нацысцкія і камуністычныя сілы займалі значныя ўчасткі польскай тэрыторыі. Дамова афіцыйна акрэсьліла мяжу паміж нямецкімі і камуністычнымі зонамі ў Польшчы. Нямеччына захавала большую частку заходняй Польшчы, у тым ліку Варшаву, у той час як СССР паглынаў Усходнюю Польшчу, перадусім беларускія і ўкраінскія землі.

Перадача насельніцтва

Прызнаючы патэнцыйныя праблемы кіраваньня насельніцтвам, якое можа быць варожым да іх новых акупантаў, дамова мела палажэньне аб перадачы насельніцтва паміж дзьвюма зонамі. Немцы, якія пражывалі у савецкай зоне, былі "рэпатрыяваныя" ў нямецкую зону, у той час як украінцы і беларусы ў нямецкай зоне былі пераселеныя ў савецкі бок.

У выпадку з габрэямі гэта было прэлюдыяй да Халакосту, паколькі новыя межы і хаос спрыялі рэалізацыі "канчатковага рашэньня" зь яшчэ большай злоснасьцю.

Адмова ад дывэрсійнай дзейнасьці

І Гітлер, і Сталін паабяцалі не падтрымліваць і не прымаць арганізацыі і асобаў, якія былі варожымі для іншага боку. Гэты пункт меў істотнае значэньне для падтрыманьня духу супрацоўніцтва. Меркавалася, што ніводзін бок ня будзе актыўна падтрымліваць рухі супраціву альбо дысідэнтаў.

Эканамічнае супрацоўніцтва

У той час як дамова аб мяжы і сяброўстве была ў першую чаргу палітычнай, яна яшчэ больш замацавала эканамічнае супрацоўніцтва паміж нацыстамі і камуністамі. Абапіраючыся на больш раньнія эканамічныя пагадненьні, яна ўзмацніла абмен савецкай сыравіны для нямецкіх прамысловых тавараў і машынаў. Гэтае эканамічнае супрацоўніцтва гарантавала, што абедзьве імпэрыі Зла зьвязаныя агульнымі мэтамі.

Публічная заява пра сяброўства

Акрамя жорсткіх палажэньняў, зьвязаных з тэрытарыяльнымі і эканамічнымі пытаньнямі, дамова ўтрымлівала рыторыку пра сяброўства і супрацоўніцтва паміж Нямеччынай і Савецкім Саюзам. Гэта падкрэсьлівала "шчырае жаданьне" абодвух бакоў падтрымліваць і ўмацоўваць свае адносіны.

Таемныя пратаколы

Гэтак жа, як і ў пакеце Молатава-Рыбэнтропа, гэтая дамова мела сваю долю таямніцаў. Адзін з дадаткаў у Дамову дазволіў камуністам прад'явіць прэтэнзіі да тэрыторыі Фінляндыі. З боку Нямеччыны было маўклівае прыняцьце такога кроку. Пазьней гэта адыграе галоўную ролю ў пачатку зімовай вайны паміж СССР і Фінляндыяй у 1940 годзе.

Балтыйскія дзяржавы — Эстонія, Латвія і Летува — апынуліся ў межах савецкай сферы ў адпаведнасьці з таемнымі пратаколамі. Але становішча Летувы было крыху пераробленае. Першапачаткова ў пактах Молатава-Рыбэнтропа, яна ў значнай ступені знаходзілася пад нямецкай сферай уплыву. Але падчас акупацыі Польшчы немцы “перабралі” тэрыторыі, якую раней абяцалі камуністам. Таму ў якасьці кампенсацыі Летува трапіла да сталінскай сферы. Гэта адчыніла шлях да камуністычнай акупацыі Балтыйскіх дзяржаваў у 1940 годзе.

Яшчэ адным істотным аспектам стала пазіцыянаваньне Бесарабіі, рэгіёну сучаснай Малдовы і часткі Ўкраіны. Ён быў ідэнтыфікаваны як савецкі ў сферах уплыву. Гэта дало пачатак складаных справаў, што прывялі да акупацыі і часткі Румыніі СССР у 1940 годзе.

Папярэдні слайдНаступны слайд

Адкрыцьцё гэтых таемных пратаколаў пасьля Другой сусьветнай вайны, у першую чаргу падчас Нюрнбэргскага трыбуналу, дадало алею ў прапагандысцкія баі халоднай вайны. Захад яскрава адзначаў, што гэтыя Дамовы і Пратаколы былі сьведчаньнем злачыннай агрэсіўнай падрыхтоўкі камуністаў да акупацыі навакольных тэрыторыяў, у той час як Савецкі Саюз на працягу бясконцых гадоў адмаўляў іх існаваньне.

У якасьці эпілёгу

Заява міністра замежных справаў Нямеччыны фон Рыбэнтропа супрацоўніку ТАСС 28 верасьня 1939 года.

«Маё знаходжаньне і Маскве зноў было кароткім, на жаль, занадта кароткім. Наступным разам я спадзяюся прабыць тут больш. Тым не менш мы добра выкарыстоўвалі гэтыя два дні. Было высьветлена наступнае:

         1. Нямецка-савецкае сяброўства зараз усталяванае канчаткова.

         2. Абедзьве краіны ніколі не дапусьцяць умяшаньня трэціх дзяржаваў ва ўсходнеэўрапейскія пытаньні.

         3. Абедзьве дзяржавы жадаюць, каб мір быў адноўлены і каб Англія і Францыя спынілі абсалютна бессэнсоўную і беспэрспэктыўную барацьбу супраць Нямеччыны.

         4. Калі, аднак, у гэтых краінах возьмуць верх падпальшчыкі вайны, то Нямеччына і СССР будуць ведаць, як адказаць на гэта».

Міністар згадаў далей на дасягнутае ўчора паміж урадам Нямеччыны і ўрадам СССР пагадненьне аб шырокай эканамічнай праграме, якая прынясе выгаду абедзьвум дзяржавам.

У заключэньне фон Рыбэнтроп заявіў: «Перамовы адбываліся ў асабліва сяброўскай і цудоўнай атмасфэры. Аднак перш за ўсё я хацеў бы адзначыць выключна сардэчны прыём, аказаны мне Савецкім Урадам і асабліва Сталіным і Молатавым».

Аперацыя “Барбароса” перакрэсьліла гэтыя дамовы крывавых дыктатараў.