Партрэт часу. Межы — толькі ўмоўнасць
Варта табе займець непажаданы пашпарт — і гэта першае, пра што ты даведваешся ў сваёй новай рэальнасці: няма аніякай агульнай Зямлі, няма аніякага «свету» — ёсць толькі асобныя кавалкі, у якіх цябе могуць прыняць, а могуць і не.
Восень надыходзіць павольна, не спяшаючыся, паважная і адначасова лёгкая, прыгожая, далікатная і асцярожная. Вецер ласкава падганяе ў спіну пажоўклае лісце, якому не трэба ні ў школу, ні на працу, але трэба спяшацца яшчэ трошкі пажыць, пакуль яго не прыбралі з вуліц руплівыя дворнікі.
Гэтая карціна застаецца адной і той жа, незалежна ад таго, у якім горадзе мяне заспела раніца, у якой краіне. Прыродзе ўсё адно на штампы ў пашпарце і на тое, якой будзе канчатковая кропка маршруту, што пачаўся там, дзе перастаеш зважаць на змену надвор’я і пор года. Менск, застылая ў часе прастора, стаў няўдалым эскізам гарадскога пейзажу, што мусіў быць зусім іншым, але мастаку, які робіць свой твор, трэба шмат яшчэ чаму навучыцца і шмат праз што прайсці, перш чым рукі перастануць дрыжаць, рухі стануць упэўненымі, а мазкі — дакладнымі.
Я ў ім — усяго толькі выпадковы штрых, размыты ў тумане будучыні. Няўцямнай будучыні — такой жа, як і фінальны варыянт вечна зменлівай карціны. Мяне палохае зменлівасць, але цяпер яшчэ больш я баюся застыласці — статыкі, абяцання таго, што нічога не скончыцца, што мы гэтак жа будзем падскокваць на месцы ад салютаў за вокнамі, сумна вітацца з апусцелымі вуліцамі і забываць, як жылі раней — калі бытавыя праблемы былі самым вялікім нашым клопатам.
Межы — толькі ўмоўнасць, думаю я, перамяшчаючыся з адной краіны ў іншую. Калісьці так і было. Калісьці мы верылі, што агромністы свет адкрыты для ўсіх, што такімі ж умоўнасцямі ёсць фізічная і палітычная мапы, патрэбныя адно для таго, каб мы ведалі, дзе знаходзіцца тая ці іншая краіна, з кім мяжуе і якая ў яе сталіца.
Глядзіце таксама
На жаль, школьны курс геаграфіі аказаўся нікуды не прыдатным, таму што насамрэч гэта падручнікі былі ўмоўнасцямі, а суровай рэальнасцю ёсць якраз палітычная мапа — з усімі яе межамі і іншымі падзеленасцямі. Наўрад ці пра гэта задумваешся ў мірныя часы, калі едзеш адпачываць на мора ці глядзець на піраміды. Але варта табе займець непажаданы пашпарт — і гэта першае, пра што ты даведваешся ў сваёй новай рэальнасці: няма аніякай агульнай Зямлі, няма аніякага «свету» — ёсць толькі асобныя кавалкі, у якіх цябе могуць прыняць, а могуць і не.
Я думаю пра гэта кожны раз, калі бачу на вуліцах Мінска машыны з расійскімі нумарамі. Тады ўва мне прачынаецца абурэнне: што яны тут забылі? Хай едуць у сваю Расію!
Часам я адчуваю шкадаванне — калі які-небудзь дваццацігадовы хлопчык у абменніку купляе на расійскую валюту беларускія зайчыкі. Недзе там у яго застаўся дом, сябры, яго жыццё, якое ён, мабыць, кінуў праз тое, што не гатовы быць пушачным мясам...
Але гэта рэдкія выпадкі. Збольшага я, канешне, злуюся. Хаця праз некаторы час сама апынаюся на гэтым месцы. Дакладна так на мяне глядзяць літоўцы, грузіны, палякі: як вы дасталі! Валіце ў сваю Беларусь, панаехалі тут!
І я разумею. На якой бы мове гэта ні было сказана, я разумею. Калі ўсё вакол настолькі шалёна зменлівае, што немагчыма прадказаць, што будзе заўтра, хочацца быць упэўненымі хоць у чымсьці, кантраляваць хоць што-небудзь — хай гэта будзе зямля, на якой стаіш. Хай яе можна будзе назваць сваёй.
Сотні людзей гінуць у бяскрайніх марскіх прасторах, уцякаючы ад гвалту і галечы, якія ў такіх маштабах, што займела «нелегальная міграцыя», перастаюць быць зразумелымі. Гэта ўжо не бяда, не гуманітарная катастрофа, а надакучлівы сюжэт, які хочацца змяніць чым заўгодна, паставіць на паўзу.
Дзясяткі людзей засталіся навечна недзе паміж Беларуссю і Польшчай — збітыя, змерзлыя, кінутыя. Яны не знайшлі месца на сваёй зямлі, і іншая іх таксама не пусціла. Ці трагедыя гэта? Вакол і побач з нашай мяжой адбываецца столькі ўсялякага рознага, што лёсы некалькіх дзясяткаў людзей, якія, канешне, не чакалі смерці, але самі трапілі ў гэтую пастку, ужо не маюць аніякай вагі.
Вялікае перасяленне народаў пачалося не ўчора і скончыцца не заўтра, але, некалі ветлівыя і чулыя, людзі стаміліся спачуваць, уваходзіць у становішча і аказваць дапамогу, аддачы ад якой — як кот наплакаў. Войны і гвалт адбываюцца проста цяпер па ўсім зямным шары, і цяжка знайсці краіну, якая ў гэтым была б унікальнай: паўсюль адзін і той жа сцэнар, адны і тыя ж механізмы, што запускаюць ланцуг смерці і не даюць яму перарвацца. І ў гэтым ланцугу кожная новая гісторыя становіцца толькі доляй працэнта.
Глядзіце таксама
Я не адчуваю нічога, акрамя злосці, калі бачу колькасць машын з расійскімі нумарамі на беларускіх дарогах. Я не адчуваю нічога, акрамя крыўды, калі памежнікі пагардліва хмыкаюць: «А, беларусы!..»
У бясконцым коле жахлівых навін выключаецца адчувальнасць, і ўжо не кранаюць яшчэ адно затрыманне, чарговы абстрэл, новая вайна. Ты проста канстатуеш: свет коціцца ў прорву, і мы ўсе ляцім разам з ім.
А потым бачыш, як глухой ноччу на той самай мяжы на руках у маці плача дзіця, якое, быць можа, яна толькі што выратавала з пекла, — і думаеш: так не павінна быць. І ў гэты момант вяртаецца ўсё на свае месцы, і ўсе межы, штампы і пазнакі зноў становяцца ўмоўнасцямі. Важным застаецца толькі адно: каб высахлі слёзы на маленькім тварыку і каб хутчэй пачаўся новы дзень, у якім гэтае дзіця зможа бяспечна дабрацца туды, дзе яго будуць любіць.