Як Калігула прызначыў свайго каня сэнатарам

На днях стала вядома, што ў якасьці так званага сэнатара хутка будзе прызначаная былая каханка Лукашэнкі – Ірына Абельская. Мы прыгадалі іншую цікавую гісторыю, калі імпэратар Рымскай iмпэрыі Калігула прызначыў улюбёнага каня Інцытата ў Рымскі Сэнат.

Гай Юлій Цэзар Аўгуст Германік, больш сумна вядомы як Калігула, быў уладаром вялікай імпэрыі ўсяго 4 гады. Ён быў забіты бліжэйшымі паплечнікамі ва ўзросьце 28 гадоў. Чаму так здарылася і пры чым тут конь у Сэнаце?

Калі Калігула ўзышоў на імпэратарскі трон у 37 годзе нашай эры, Рым стаяў у зэніце сваёй магутнасьці. Гэта была вялізная імпэрыя, улада якой распасьціралася ад выспаў Брытаніі да гарачых пяскоў Эгіпту. Тым не менш пад гэтай абалонкай непераможнасьці прарастала насеньне заняпаду. Рымскі сэнат, некалі краевугольны камень кіраваньня Рэспублікай, заўважыў, што яго ўплыў значна саслаб пад аўтакратычным кіраваньнем дынастыі Юліяў-Клаўдзіяў. Пераход ад рэспублікі да імпэрыі, хаця і забясьпечваў пэўную стабільнасьць і пашырэньне межаў, таксама спарадзіў паступовую эрозію аўтарытэту Сэнату. Для яго адводзілася пераважна цырыманіяльная роля.

Калігула атрымаў у спадчыну імпэрыю, якая, як ні парадаксальна, была адначасова моцнай і крохкай. Эканоміка квітнела, межы былі бясьпечнымі, але палітычная структура была па сваёй сутнасьці нестабільнай, абапіраючыся на капрызы аднаго чалавека ў кіраўніцтве. Сэнат, які складаўся з найвыдатнейшых арыстакратаў Рыма, апынуўся ў цяжкім становішчы.

Калігула быў сынам улюбёнага генэрала імпэрыі Германіка і Агрыпіны Старэйшай, унучкі самога Аўгуста. У выніку сьмерці папярэдняга імпэратара і рознага кшталту падзеяў, уваход Калігулы на трон суправаджаўся надзеяй, што ён будзе ўвасабляць цноты свайго бацькі і стане спалучаць ваенную доблесьць са справядлівым і добразычлівым кіраваньнем.

Першыя месяцы кіраваньня Калігулы, здавалася, пацьвердзілі гэтыя аптымістычныя прагнозы. Акты памілаваньня да палітычных зьняволеных, шчодрае разьмеркаваньне грошай жаўнерам і народу і дэкляраваны намер кіраваць разам з Сэнатам — усё гэта азначала новы разьдзел росквіту і гармоніі для Рыма.

Калі б так працягвалася гадамі і дзесяцігодзьдзямі, мы сёньня б казалі пра аднаго з найвыбітнейшых дзяржаўных дзеячаў гісторыі. Але нешта пайшло ня так.

Супраціў Сэнату

Адносіны паміж Калігулам і рымскім сэнатам зьяўляюцца сымбалем напружанасьці, уласьцівай імпэрскай сістэме. Сэнат, нягледзячы на свой паніжаны статус, заставаўся органам велізарнай гістарычнай і сымбалічнай значнасьці, сховішчам ідэалаў і традыцый рэспублікі. Пачатковыя спробы павагі і супрацоўніцтва Калігулы неўзабаве саступілі месца мадэлі паводзінаў, якая вагалася паміж пагардай і адкрытай варожасьцю.

Дзеяньні Калігулы, пачынаючы ад самавольнага пакараньня сьмерцю сэнатараў па абвінавачаньні ў дзяржаўнай здрадзе і заканчваючы публічнымі прыніжэньнямі, служылі адначасова ўмацаваньню яго ўлады і размываньню апошніх рэшткаў сэнатарскага прэстыжу і аўтаноміі.

Конь

Інцытат, само імя якога адсылае да хуткасьці і спрытнасьці, ня быў звычайным канём. Згодна з апісаньнямі Сьвятонія і Касія Дыёна, Інцытату было прадастаўленае жыльлё, якому пазайздросьціць любы рымскі саноўнік: стайня з мармуру, яслі са слановай косьці і каўнер, упрыгожаны каштоўнымі камянямі. Каня суправаджалі слугі і, як кажуць, кармілі аўсом, зьмяшаным з золатам.

Ноч напярэдадні кожнай гонкі, у якой удзельнічаў конь, Калігула праводзіў побач зь ім. Каб нішто не парушала сон каня, імпэратар пастанавіў усеагульную цішыню - звычайна ноч у Рыме была вельмі шумнай - і ўсіх, хто яе парушаў, каралі сьмерцю. Адзіны раз, калі Інцытат прайграў гонку, Калігула адправіў калясьніка (які кіраваў калясьніцай) на сьмерць. Як быццам гэтага было недастаткова, ён загадаў забіць яго самым павольным спосабам, каб павялічыць яго пакуты.

Аднак самае дзіўнае сьцьвярджэньне заключаецца ў тым, што Калігула меў намер прызначыць Інцытата консулам, вышэйшай выбарнай пасадай у Рымскай рэспубліцы, а пазьней і прэстыжнай пасадай у Імпэрыі. Некаторыя зьвесткі заходзяць так далёка, што мяркуюць, што Інцытат сапраўды быў прызначаны сэнатарам, атрымаў дом з поўным пэрсаналам для прыёму саноўнікаў і быў гатовы ўдзельнічаць у палітычным працэсе ў Рыме.

Сьвятоні, які пісаў у «Дванаццаці цэзарах», ярка апісвае гэтыя падзеі, паказваючы іх як пагарду Калігулы да рымскага сэната і рэспубліканскіх установаў Рыма.

Касій Дыён, яшчэ адзін гісторык Рыма, паўтарае гэтыя падзеі ў сваёй «Рымскай гісторыі», мяркуючы, што такія дзеяньні былі скіраваныя на зьдзек і прыніжэньне Сэната, органа, улада якога ў часы Калігулы была зьнішчаная імпэратарскай пасадай. 

Часам конь еў за адным сталом з імпэратарам, і калі Калігула прамаўляў тост у яго гонар, астатнія госьці павінны былі зрабіць тое ж самае, калі яны не жадалі быць пакаранымі сьмерцю.

Прапанову падняць жывёлу да такой вышыні палітычнай улады можна інтэрпрэтаваць па-рознаму: як прыкмету вар'яцтва Калігулы, як прадуманую абразу сэнатарскага саслоўя або, магчыма, як мяркуюць некаторыя сучасныя гісторыкі, як няправільна зразумелую сатыру, якая была раздзьмутая яго сучасьнікамі і наступнымі пісьменьнікамі, якія варожа ставіліся да яго памяці.

Прызначэньне свайго каня консулам або сэнатарам, Калігула падкрэсьліваў бяссільле і недарэчнасьць Сэната. Гэты акт зьдзеку падкрэсьліваў абсалютную ўладу імпэратара.

Акрамя гэтага, пасьля таго, як Калігула абвесьціў сябе богам, яму спатрэбіліся жрацы. Вярхоўным жрацом для сябе ён, зразумела, зьяўляўся сам, а падпарадкаванымі жрацамі сталі Клаўдзій, Цэзонія, Вітэлій, Ганімед, 14 былых консулаў і конь Інцытат. За пасаду кожнаму патрабавалася заплаціць 8 мільёнаў сэстэрцыяў.

Каб конь змог сабраць патрэбныя сродкі, ад яго імя ўсе коні Імпэрыі былі абкладзены штогадовай данінай, у выпадку нявыплаты яны адпраўляліся на жывадзёрню. Як можна здагадацца, сродкі заўжды сплачваліся ў патрэбнай колькасьці.

Як скончылі Калігула і конь?

У 41 годзе падчас Палятынскіх гульняў Калігула быў забіты пасьля рэалізацыі пасьпяховай змовы, зьдзейсьненай сэнатарамі. Яму былі нанесеныя каля 30 ударам мячом, а трыбун Юлій Луп забіў яго жонку і адзіную дачку.

Пасьля забойства імпэратара ў абарону каня Інцытата было сказана, што ён, у адрозьненьне ад іншых сэнатараў, нікога не забіў і не даў імпэратару ніводнай дрэннай парады. Сэнатары таксама сутыкнуліся з праблемай: па рымскіх законах да заканчэньня тэрміну паўнамоцтваў нікога з сэнату, нават каня, выгнаць было нельга.

Тады новы імпэратар Клаўдзій знайшоў выйсьце: Інцытату ўрэзалі жалаваньне, і ён быў выведзены са складу сэнату як сэнатар, што не адпавядае фінансаваму цэнзу.