Як пры Напалеоне ў Беларусі вырашалі побытавыя праблемы

У 1812 годзе звычайныя пытаньні, далёкія ад армейскіх атакаў ці абароны ад ворага, былі неад’емнай часткай жыцьця беларускіх жыхароў у тыя месяцы, калі расейская акупацыя скончылася дзякуючы Напалеону Банапарту. Як вырашаліся такія рэчы, кажуць дакумэнты таго часу.

Як вядома, Напалеон паабяцаў аднавіць акупаванае напярэдадні Вялікае Княства Літоўскае. Фармальна справа ажыцьцявілася, імпэратара радасна віталі ў Вільні і іншых гарадох нашай дзяржавы. На мейсцах ствараліся органы ўлады, якія мусілі выконваць самыя звычайныя функцыі і вырашаць штодзённыя пытаньні.

Некаторыя рапарты, загады, рэкамендацыі ліпеня-лістапада 1812 году мы ўключылі ў гэты матэрыял.

Расьсьледаваньне справы пра двубой між французскім і італьянскім жаўнерам у Вітунічах

5 лістапада 1812 году

Рапарт у падпрэфектуру Барысаўскага павету ад падкамісара Шклянскага кантону.

3 лістапада рэгент Фэлікс Трацэўскі паведаміў пра забітага на паядынку італьянца Раймунда Скароніма, якога забіў Шарль Масоні: «У сувязі з гэтым я прыехаў на мейсца здарэньня ў Вітунічы. Там зрабіў допыт селяніна Янука Куцейкі, які стаў сьведкам двубою. Пасьля агляду нябожчыка загадаў ксяндзу Хруцкаму, пробашчу Вітуніцкага касьцёлу, пахаваць італьянца, а Шарля Масоні, які ўжо быў арыштаваны сяржантам Рыкэ, скіраваць да пляц-камэнданта гораду Докшыцы.

У дапамогу сяржанту даў некалькі стражнікаў. З Докшыцаў Масоні быў скіраваны пляц-камэндантам Фантэнам да прэфекта ў Барысаў дзеля экзэкуцыі. У Барысаве ж пан Ігнацы Козел быў знойдзены хворым, а пан Жэлязоўскі ў старым веку. Таму на экзэкуцыю не было каго паставіць.

Паведамляю таксама і аб уласным нездароўі і, як неаднаразова ў рапартах пісаў, прашу звольніць мяне з маіх абавязкаў».

Аб спраўленьні ўрачыстых малебных сьпеваў з нагоды перамогі Напалеона над расейцамі і займаньня Масквы

24 верасьня 1812 году.

Ад Духоўнай Камісіі Менскай дэканам Менскай дыяцэзіі рэкамендацыя.

Яго міласьць Пастыр атрымаў паведамленьне аб перамозе Вялікага Імпэратара і караля Напалеона над ворагам наступнымі словамі: «Яго Імпэратарская Вялікасьць загадаў падзякаваць Госпаду Ўсемагутнаму ва ўсіх касьцёлах па ўсёй дзяржаве праз урачысты сьпеў «Te Deum» за пасьпяховую пераправу празь Нёман, Дзьвіну і Дняпро, за пасьпяховыя бітвы пад Магілёвам, Дрысай, Полацакам, Астроўнай і Смаленскам. І нарэшце за слаўную бітву пад Масквой, між іншым пасьля перамогі над ворагам непераможныя французскія шэрагі пад кіраўніцтвам Вялікага Напалеона ўвайшлі ў Маскву 14 верасьня.

Ён даручыў Камісіі выканаць распараджэньне, якое рэкамендуе дэканам, каб ва ўсіх касьцёлах духавенства сьвецкае і законнае абвесьціла такое паведамленьне сабранаму народу, кажучы: "Te Deum laudamus са звычайным набажэнствам за шчасьлівы посьпех у справе Айчыны нашай Вялікага Цэзара каб адправілі".

Аб рэкамендацыі гэтай каб данесьлі.

Камісар, канонік Менскі, ксёндз Ігнацы Кандратовіч».

Чаму Напалеон аднаўляў Рэч Паспалітую? Шэршэ ля фам

Аб стане смалявіцкай правіянтнай крамы

2 верасьня 1812 году.

Рапарт да падпрэфектуры Барысаўскага павету ад падкамісара смалявіцкай крамы:

«Прызначанага фуражу для дастаўкі ў смалявіцкую краму некаторыя грамадзяне нават у найменьшай меры не прывезьлі, аб чым я 26 жніўня справаздачыўся падкамісару Пляваку дзеля выкананьня.

Я да гэтага часу не магу дачакацца патрэбнай экзэкуцыі. І ў сувязі з такім прыходам партыяў фуражу вымушаны быў па вёсках сам езьдзіць. І ўжо другі дзень быў прыкуты да ложка па хваробе, і не было кім мяне замяніць, што напэўна плёну краме не прынясе. У гэтым выпадку прашу падпрэфектуру, як чулага і справядлівага органа, аб прызначэньні камісара крамы, як даўно ўжо павінна было быць.

А таксама прашу аб сродках для лекаваньня.

Падкамісар Мікалай Яноўскі».

Аб наборы 1000 чалавек шляхты ў гвардыю

26 верасьня 1812 году.

«Адміністратыўная Камісія Менскага Дэпартамэнту па даручэньні Найясьнейшага імпэратара Напалеона загадвае Барысаўскай падпрэфектуры прыцягнуць тысячу шляхетнай моладзі ў імпэратарскую гвардыю. Неабходна, каб падпрэфект барысаўскі раздрукаваў гэтае даручэньне і заахвоціў маладзёнаў далучыцца да службы.

Адміністратыўная Камісія спадзявалася, што ўжо такая колькасьць была назьбіраная, але ня бачыць у той справе посьпеху. І штодзённыя намаганьні палкоўніка Красінскага, які прыехаў з гэтай нагоды, не прыносяць плёну.

Таму Камісія вымушана загадаць падпрэфектуры нагадаць жыхарам свайго рэгіёну аб удзячнасьці да Найвялікшага з манархаў і ў дадатак да выстаўленьня тысячы чалавек шляхетнай моладзі ўзгадаваць іх патрыятызм, каб ішлі да славы на голас Напалеона Вялікага.

Падпісалі: Юзэф Валадковіч, Ксаверы Абуховіч, Раман Іваноўскі».

Просьба Барысаўскага магістрату аб заахвочваньні хрысьціянскага насельніцтва горада пастаўляць французам розныя прадукты на роўных умовах з габрэямі

11 жніўня 1812 году.

Рапарт ад Павятовай камісіі барысаўскай да барысаўскага магістрату:

«Вядома Павятовай камісіі, што Павятовая камісія неаднаразова рэкамендавала, каб для патрэбаў існуючай часткі французскай арміі ў Барысаве вылучыць генэралам, камэндантам, афіцэрам, жаўнерам і хворым у лазарэце вайсковым у Барысаве розныя харчовыя прадукты, каву, цукар, ячмень, мёд, аліўкавы алей, воцат, муку пшанічную штодзень па 300 фунтаў, 3 бочкі піва кожны дзень.

Акрамя гэтага неабходныя людзі для пабудовы моста, для аховы складоў і жывёлы і людзі ў згаданы лазарэт. Такіх людзей неабходна, прынамсі, 150 штодзень. А таксама розны посуд, сталовыя прылады для генэралаў, камэндантаў і іншых афіцэраў.

А горад выносіць гэты цяжар выключна дзякуючы габрэйскай супольнасьці і невялікай частцы хрысьціянаў. У вырашэньні вышэйзгаданых пытаньняў мы задавальняем іх уласна. А хрысьціяне як далі напачатку 2 бочкі пшаніцы, болей нічога не давалі. І габрэйская супольнасьць выдала на гэтыя патрэбы ўжо суму да 1000 рублёў срэбрам, а хрысьціяне з дапамогай грошай нічога не рабілі.

А таму барысаўскі магістрат Павятовай камісіі даносіць рапарт, у якім ласкава просіць, каб хрысьціяне таксама рабілі ўнёскі долі іх жыхароў. І каб па-роўну рэестр утрымліваў усе выдаткі.

Мэер Гіршовіч, Лэйба Мардуховіч».

Дзе ў Беларусі шукаць месцы Напалеона Банапарта?

Пастанова губэрнатара Менскага дэпартамэнту Бранікоўскага аб працэдуры разгляду скаргаў на марадзёраў

1 жніўня 1812 году.

«У скарзе на паручніка Фантана, напісанай барысаўскай камісіяй, даецца адказ, што ў Барысаве знаходзіцца генэрал Барбанэгрэ, якому я ўжо пісаў і была ўжо выкладзеная справа гэтага афіцэра.

І калі выявіцца, што Фантан вінаваты, згаданы генэрал выканае поўную справядлівасьць. І ва ўсіх сытуацыях, якія яшчэ могуць узьнікнуць з боку марадзёраў і іншаземцаў, жыхары няхай зьвяртаюцца да гэтага генэрала.

Генэрал і губэрнатар Менскага дэпартамэнту Бранікоўскі».

Пра прыбіраньне з дарогаў мёртвых коней і скаціны

17 ліпеня 1812 году.

Ад Аддзелу камісіі Галоўнай Паліцыі да Павятовай камісіі Барысаўскага павету:

«Даходзіць інфармацыя, што на дарогах валяецца шмат дохлай жывёлы і коней, і каб яны не забруджвалі паветра і не было небясьпекі для здароўя жыхароў, Павятовая камісія дасылае паведамленьне акруговым падкамісарам, каб рэкамендаваць пераслаць яе тым, каму належыць. Каб усе трупы, дзе б яны не ляжалі, былі прыбраныя з дарогаў вёсак і гарадоў і пахаваныя глыбока ў зямлі. І з гэтага часу сачыць за тым, каб Галоўная Паліцыя ня мела патрэбы зноў абвяшчаць гэтую рэкамендацыю.

Граф Ксаверы Ліпскі».

Зімою 1812 году Напалеон, а разам зь ім і мары пра аднаўленьне Вялікага Княства Літоўскага былі вымушаныя зьбегчы з нашых земляў.