Нэльсан Мандэла: цёмны і светлы бок харызматычнай асобы

Мандэла — гэта сусьветная суперзорка. Ён меў неверагодны жыцьцёвы шлях ад сельскага пастуха да прэзідэнта Паўднёвай Афрыкі. Жыцьцё Мандэлы часта разглядаюць як сьведчаньне сілы прынцыповага непадпарадкаваньня. Тым не менш існуюць і цёмныя старонкі, якія могуць выклікаць дыскамфорт у тых, хто прагне захаваць спрошчаны погляд на Мандэлу.

Мандэла нарадзіўся 18 ліпеня 1918 года ў невялікай вёсачцы Мвэзо. Яго дзяцінства выхоўвала дух супраціву. Менавіта ў маленстве Мандэла адчуў глыбокае пачуцьцё несправядлівасьці. Ён быў першым у сваёй сям'і, хто атрымаў фармальную адукацыю. У метадысцкай місыянэрскай школе, дзе яму далі імя "Нэльсан", ён пазнаёміўся з афрыканскай гісторыяй, дзе ўзмацніў пачуцьцё нацыянальнага гонару і менавіта там было распаленае полымя паўстаньня супраць расавай сэгрэгацыі.

Радыкалізм і гвалт

Насуперак вобразу мірнага змагара, які часта малююць, палітычны шлях Нэльсана Мандэлы не заўсёды быў негвалтоўным.

Нэльсан Мандэла пераехаў у Ёханэсбург са сваёй сельскай мясцовасьці ў сярэдзіне 1940-х гадоў, спачатку каб пазьбегнуць шлюбу па дамоўленасьці, але неўзабаве пачаў займацца палітычнай актыўнасьцю. У 1944 годзе разам з іншымі маладымі актывістамі ён стаў адным з заснавальнікаў Моладзевай лігі Афрыканскага нацыянальнага кангрэса (АНК). Іх мэта складалася ў тым, каб пераўтварыць АНК з памяркоўнай элітарнай арганізацыі ў масавы рух, каб выкарыстаць калектыўную моц чорнай афрыканскай большасьці.

У гэты час Мандэла і яго калегі выступалі за палітыку негвалтоўнага грамадзянскага непадпарадкаваньня, пад уплывам мэтадаў Махатмы Гандзі. Яны лічылі, што з дапамогай байкотаў, страйкаў і грамадзянскага непадпарадкаваньня яны могуць прымусіць урад да перамоваў. Гэтая палітыка была эфэктыўна выкарыстаная падчас Кампаніі непадпарадкаваньня ў 1952 годзе, у якой Мандэла адыграў ключавую ролю. Дзясяткі тысячаў актывістаў аспрэчвалі законы апартэіду і былі арыштаваныя, што выклікала значны крызіс для рэжыму.

Нягледзячы на наступствы гэтых негвалтоўных дзеяньняў, урад не выяўляў ніякіх прыкметаў жаданьня весьці перамовы. Пераломным момантам стала Шарпэвільская разьня ў 1960 годзе, калі паліцыя страляла ў мірных пратэстоўцаў. Былі забітыя 69 чалавек.

Масавае забойства пераканала Мандэлу і іншых, што мірны супраціў не можа ліквідаваць апартэід. Яны лічылі, што рэжым разумее толькі мову сілы. Гэта прывяло да супярэчлівага рашэньня аб пачатку ўзброенай барацьбы супраць апартэіду.

Роля Мандэлы ў гэтай новай стратэгіі была надзвычай істотнай. Ён быў адным з заснавальнікаў ўзброенага крыла АНК. Мандэла стаў першым галоўнакамандуючым.

Тактыка прадугледжвала перш за ўсё дывэрсійную дзейнасьць. Іх мішэнямі былі дзяржаўныя аб'екты, якія разглядаліся як сымбалі апартэіду. АНК Мандэлы спрабавалі пазьбегнуць гібелі людзей, аднак выбухі і ўзброеныя напады прывялі да ахвяраў сярод грамадзянскага насельніцтва. Гэты факт Мандэла пазьней прызнаў і выказаў шкадаваньне ў аўтабіяграфіі «Доўгі шлях да свабоды».

Неабходна адзначыць, што міжнародная рэакцыя на дзейнасьць арганізацыі Мандэлы не была аднастайнай. Рэжым апартэіду і яго хаўрусьнікі назвалі Мандэлу і яго паплечнікаў «тэрарыстамі», у той час як актывісты супраць апартэіду па ўсім сьвеце разглядалі іх як змагароў за свабоду.

Варта адзначыць, што ўрад ЗША зьмясціў арганізацыю Нэльсана, у тым ліку і асабіста Мандэлу, у свой сьпіс назіраньня за тэрарыстамі. Гэта дзейнічала да 2008 года, напрацягу амаль двух дзесяцігодзьдзі пасьля вызваленьня Мандэлы з-за кратаў.

Мандэла і Камуністычная партыя

Яшчэ адна цёмная старонка Нэльсана Мандэлы круціцца вакол яго сувязі з Камуністычнай партыяй Паўднёвай Афрыкі. Ступень гэтай сувязі аспрэчвалася пры яго жыцьці. Удзел часта зьмяншаўся або адмаўляўся. Аднак пасьля яго сьмерці кампартыя пацьвердзіла, што Мандэла сапраўды быў сябрам іх ЦК на момант арышту ў 1962 годзе.

Афрыканскі нацыянальны кангрэс і камуністы мелі даўні альянс, пачынаючы з 1950-х гадоў, супраць рэжыму апартэіду. Яны падзялялі агульную мэту - зрынаньне апартэіду - але іх бачаньне Паўднёвай Афрыкі пасьля гэтага было розным. У той час як АНК у першую чаргу імкнуўся да нерасавага, дэмакратычнага грамадзтва, камуністы былі адданыя стварэньню сацыялістычнай дзяржавы.

Тое, што Мандэла быў у ЦК кампартыі азначала, што ён быў не проста госьцем, але высокапастаўленым чыноўнікам у партыі.

Дакладны ўплыў камуністаў на палітычнае мысьленьне Мандэлы цяжка высьветліць. Безумоўна, ён падзяляў некаторыя агульныя пазіцыі з камуністамі, у тым ліку прыхільнасьць да расавай роўнасьці і веру ў неабходнасьць радыкальных зьменаў для яе дасягненьня. Больш за тое, некаторыя ключавыя стратэгіі барацьбы з апартэідам, у тым ліку пераход да ўзброенага супраціву, былі падтрыманыя камуністамі.

Спадчына

У якасці прэзідэнта Мандэла сутыкнуўся з надзвычайнай задачай вылекаваць глыбока падзеленую нацыю. Нягледзячы на тое, што ён дасягнуў велізарных посьпехаў, асабліва ў Камісіі праўды і прымірэньня, падчас яго знаходжаньня на пасадзе таксама адбыліся зьмены ў эканамічнай палітыцы, якія падвергліся крытыцы.

Першапачаткова Мандэла падтрымліваў радыкальную рэструктурызацыю эканомікі для ліквідацыі глыбока ўкаранёнай эканамічнай няроўнасьці, створанай апартэідам. Аднак, калі ён апынуўся ва ўладзе, Мандэла праводзіў нэаліберальную эканамічную палітыку, якая, на думку крытыкаў, пагоршыла няроўнасьць і пакінула структуры эканамічнай улады эпохі апартэіду ў значнай ступені некранутымі.

Акрамя таго, некаторыя сцьвярджаюць, што Мандэла быў занадта паблажлівы да белага насельніцтва, чые прывілеі засталіся ў значнай ступені цэлымі пасля апартэіду. Напрыклад, у спробах прымірэньня ён гарантаваў, што супраць былых прыгнятальнікаў не прымаюцца карныя меры, што, на думку некаторых, дазволіла структурнаму расізму захавацца ў Паўднёвай Афрыцы.

Напрыклад, не адбылося значнага пераразьмеркаваньня зямлі або багацьцяў, што па-ранейшаму выклікае напружаньне ў краіне.

Сьветлыя старонкі жыцьця

У 1942 годзе Мандэла пачаў вывучаць права ва ўнівэрсітэце. Там ён быў адзіным чорным афрыканскім студэнтам.

У якасці юрыста Мандэла абараняў чарнаскурых паўднёваафрыканцаў ад несправядлівых законаў апартэіду, ён стаў маяком надзеі для чорнай супольнасьці. Яго юрыдычная кар'ера таксама стала асновай яго палітычнай кар'еры. Гэта дазволіла яму зразумець глыбіню сістэмнага расавага прыгнёту і ўмацавала яго рашучасьць змагацца.

Юрыдычная кар'ера і актыўнасьць Нэльсана Мандэлы адыгралі вырашальную ролю ў фармаваньні яго палітычнага шляху і гісторыі Паўднёвай Афрыкі.

У 1952 годзе Мандэла і яго калега-актывіст і блізкі сябар Олівэр Тамба стварылі першую ў Паўднёвай Афрыцы юрыдычную фірму Mandela & Tambo, якая належыць чорным. Юрыдычная фірма была заваленая справамі. Кліенты, якія былі пераважна чарнаскурымі, сутыкаліся з абвінавачваньнямі, прад'яўленымі заканадаўствам аб апартэідзе.

Ім закідалі парушэньне законаў, якія строга абмяжоўвалі перасоўваньне чорных. І вядома больш сур'ёзныя абвінавачваньні, такія як дзяржаўная здрада. Менавіта ў гэты перыяд нарадзілася рэпутацыя Мандэлы як вартага даверу і надзейнага юрыста.

Аднак 1950-я былі для Мандэлы не толькі трыюмфамі. Ён быў некалькі разоў арыштаваны. Юрыдычная адукацыя Мандэлы аказалася істотнай падчас судовага працэсу аб дзяржаўнай здрадзе з 1956 па 1961 год, дзе яго і 155 іншых актывістаў судзілі за здраду Паўднёвай Афрыцы. Мандэла выступаў як абвінавачаны, так і абаронца. Гэта прывяло да апраўданьня ўсіх абвінавачаных, што стала значнай юрыдычнай і палітычнай перамогай.

Зьняволеньне

Паварот Мандэлы да ўзброенага супраціву прывёў да яго арышту і судовага перасьледу ў сумна вядомым судовым працэсе ў Рывоніі, дзе яго і іншых лідэраў АНК судзілі за сабатаж і спробу зрэнаньня ўрада.

Суд, на якім Мандэла быў прысуджаны да пажыцьцёвага зьняволеньня ў 1964 годзе, паказаў сьвету яго нязломны дух. Вызначальным момантам яго барацьбы стаў выступ з лавы падсудных, дзе ён заявіў пра свае ідэалы дэмакратычнага і свабоднага грамадзтва, за якія быў гатовы памерці. 27 гадоў турэмнага зьняволеньня Мандэлы сталі сымбалем барацьбы супраць расавай сэгрэгацыі і прыцягнулі міжнародную ўвагу да жахаў апартэіду.

Нават за кратамі Мандэла працягваў быць крыніцай натхненьня. Ён удзельнічаў у таемных палітычных дыскусіях, і, нягледзячы на дэфіцыт матэрыялаў для чытаньня, яму ўдавалася вывучаць шырокі спектр прадметаў.

Адным з самых ключавых момантаў падчас зьняволеньня Мандэлы было яго рашэньне пачаць перамовы з урадам апартэіду. Ён усьведамляў тупік у нацыянальнай сітуацыі і ўзмацненьне міжнароднага ціску супраць апартэіду. Мандэла пайшоў на сьмелы крок і пачаў дыялёг з урадам, нават без першапачатковага ўхваленьня паплечнікаў па АНК.

Вызваленьне Мандэлы з вязьніцы 11 лютага 1990 года стала грандыёзным паваротам у гісторыі Паўднёвай Афрыкі. Яго выхад з турмы з узьнятым кулаком і шырокай усьмешкай, трансляваўся ў жывым этэры па ўсім сьвеце.

Першы чалавек у Паўднёвай Афрыцы

Рашэньне пачаць перамовы з прэзідэнтам дэ Клеркам прадэманстравала прагматычны падыход Мандэлы. Два гэтыя чалавекі працавалі над спыненьнем апартэіду, што прывяло да першых свабодных і справядлівых выбараў у краіне ў 1994 годзе. Гэта прынесла ім Нобэлеўскую прэмію міру ў 1993 годзе.

Топ-10 фільмаў пра палітвязьняў. Мандэла, Гандзі і ня толькі

АНК атрымаў перамогу на выбарах, і 10 траўня 1994 года Мандэла быў абраны першым чарнаскурым прэзідэнтам Паўднёвай Афрыкі.

Перыяд знаходжаньня Мандэлы ва ўладзе з 1994 па 1999 гады быў адзначаны значнымі дасягненьнямі. Ён заснаваў Камісію праўды і прымірэньня для рассьледаваньня мінулых парушэньняў правоў чалавека і садзейнічаньню прабачэньню.

Нават пасьля сыходу з актыўнай палітычнай дзейнасьці Мандэла заставаўся актыўным абаронцам сацыяльнай справядлівасьці.

Адной з самых істотных актыўнасьцяў пасьля прэзідэнцкай дзейнасьці Мандэлы стала яго праца па ВІЧ/СНІД. Гэта была праблема, якая была глыбока асабістай для Мандэлы, бо яго сын Макгата Мандэла памёр ад ускладненьняў, зьвязаных са СНІД, у 2005 годзе. У Паўднёвай Афрыцы, дзе эпідэмія ВІЧ/СНІД была асабліва разбуральнай, гэтае пытаньне ў асноўным ігнаравалася і стыгматызавалася, нават на самым высокім узроўні ўлады.

Нэльсан Мандэла памёр 5 сьнежня 2013 года.