Сустрэча на Эльбе 1945 года: першы і апошні раз, калі два бакі абдымаліся, а не трымалі насустрач іншаму зброю

Гэта быў ужо відавочны канец вайны. Дакладней, апошнія імгненьні амаль бясконцага жаху Другой сусьветнай. Ля нямецкай ракі Эльба, з двух розных берагоў, дзьве розныя арміі сутыкнуліся, каб прывітаць адно аднаго ў супольным змаганьні з нацызмам. Сёньня абставіны складваюцца так, што іх наступная сустрэча будзе не такой мірнай.

Ваеннае становішча ў Эўропе напярэдадні гістарычнай падезі

Заходнія хаўрусьнікі пасьпяхова правялі апэрацыю «Овэрлорд», высадку ў дзень «Д» у чэрвені 1944 года, дзякуючы якой усталявалі моцны пляцдарм у Нармандыі. Пад кіраўніцтвам генэрала Дуайта Эйзэнхаўэра войскі хаўрусьнікаў да жніўня вызвалілі Парыж і працягнулі наступ праз Францыю і Бэльгію ў Нідэрлянды. Разам з тым Ардэнскі наступ, бітва пры Балджы, у сьнежні 1944 года стаў часовым, але жорсткім нямецкім адказам. У выніку хаўрусьнікі панесьлі значныя страты, перш чым немцы былі адкінутыя пасьля напружаных баёў.

На ўсходзе Савецкі Саюз распачаў серыю разгромных наступальных апэрацый. Пачынаючы з апэрацыі «Багратыён» улетку 1944 года, якая зьнішчыла нямецкую групу армій «Цэнтар», Чырвоная армія вярнула страчаныя раней велізарныя тэрыторыі, у тым ліку Беларусь, і пачала наступаць на Польшчу і на Балканы. Няспынны ціск гэтай арміі падрыхтаваў глебу для паходу на Бэрлін.

Амэрыканскі наступ ў Нямеччыну сур’ёзным чынам пачаўся ў пачатку 1945 года. Пасьля перамогі пры Ардэне войскі ЗША разам з брытанскімі і канадзкімі хаўрусьнікамі перайшлі Рэйн напрыканцы сакавіка пасьля захопу моста Людэндорфа ў Рэмагэне. Гэта быў надзвычай істотны момант, які дазволіў хаўрусьнікам прарваць апошнюю буйную лінію абароны Нямеччыны на Захадзе.

Адначасова з гэтым Чырвоная армія пачала Вісла-Одэрскую наступальную апэрацыю ў студзені 1945 года, і хутка прасоўвалася праз Польшчу на тэрыторыю Нямеччыны. Гэты наступ прывёў да падзеньня Кёнігсбэрга. Усходні і Заходні франты цяпер хутка зьбліжаліся, з абодвух бакоў былі сьціснутыя ўжо вельмі абмежаваныя сілы Рэйху.

Стратэгічныя мэты абодвух бакоў

Для Эйзэнхаўэра і заходніх хаўрусьнікаў галоўнай мэтай была безумоўная капітуляцыя нямецкіх сілаў, зьвядзеньне да мінімуму далейшых стратаў хаўрусьнікаў (мэта якая ніколі нават ня сьнілася камуністам ці расейцам у любы перыяд іх гісторыі) і стабілізацыя Эўропы пасьля вайны. Існавала таксама негалосная гонка за акупацыю як мага большай нямецкай тэрыторыі, перш чым камуністы маглі яе захапіць самі.

Дактрына Трумэна: падтрымка тых, каму пагражае Масква

Для Сталіна і савецкага вярхоўнага камандаваньня мэты таксама былі яснымі. Сталін меў на мэце захапіць Бэрлін, нанесьці рашучы ўдар па Нямеччыне і пашырыць савецкі ўплыў на Ўсходнюю Эўропу. То бок тэрыторыя, захопленыя (вызваленыя) Чырвонай арміяй мусілі перайсьці пад непасрэднае кіраўніцтва Крамля.

Гэтыя калясальныя арміі рухаліся да сваіх канчатковых мэтаў, і іх шляхам было наканавана перасекчыся на рацэ Эльбе.

Сустрэча

У невялікім, разбураным вайной мястэчку Торгаў, сустрэліся жаўнеры армій ЗША і Савецкага Саюза. Гэта была сапраўды знакавая сустрэча, увасабленьнем якой стаў знакаміты поціск рукі паміж лейтэнантам Уільямам Робэртсанам з ЗША і лейтэнантам Аляксандрам Сільвашка з СССР. Летуценнае адзінства дзьвух поглядаў на жыцьцё, якое не мела ніякіх шагсаў на працяглае супрацоўніцтва. Сумленны чалавек і крывавы чырвоны мясьнік не могуць жыць у адной кватэры спакойна і бясьпечна.

Сустрэча не была наўмыснай, яна стала вынікам хуткага і часам неарганізаванага націску на Бэрлін. Амэрыканскія войскі, пераправіліся праз Эльбу ў некалькіх пунктах, ведалі пра блізкасьць саветаў. Гэтак жа і савецкія войскі, якія наступалі з усходу, былі праінфармаваныя аб магчымым кантакце з амэрыканцамі. Тым не менш, калі надышоў сапраўдны момант сустрэчы, яна, як вынікае з апісаньня непасрэдных удзельнікаў, была сустрэтая спалучэньнем зьдзіўленьня, некаторай палёгкі і глыбокага захапленьня.

Вайскоўцы з абодвух бакоў асьцярожна набліжаліся адзін да аднаго, у іхніх насьцярожаных вачах адбіваліся доўгія месяцы выпрабаваньняў. Аднак крыху пазьней гэта зьмяніліся ўсьмешкамі і жэстамі сяброўства. Камэры зафіксавалі той самы момант, калі былі паціснутыя рукі.

Асабістыя аповеды таго дня выяўляюць глыбокія эмоцыі, выкліканыя гэтай сустрэчай. Амэрыканскі жаўнер, які ніколі раней не сустракаў савецкіх грамадзянаў, узгадваў: «Быў момант няўпэўненасьці, раптоўная трывога аб тым, як мы будзем вітаць адзін аднаго. Але калі я ўбачыў іх усьмешкі, усё стала дабразычліва. Яны былі такімі ж, як і мы, жадалі, каб гэтая праклятая вайна скончылася».

Сяржант Чырвонай Арміі адзначаў у сваім дзёньніку: «Мы ведалі, што амэрыканцы побач, але бачыць іх у плоці - гэта зусім іншае. Яны былі стомленыя, як і мы, але была і радасьць. Мы пілі за здароўе, за мір».

Жаўнеры абменьваліся гарэлкай, цыгарэтамі і іншым няхітрым скарбам.

Фатаздымак Робэртсана і Сільвашкі, якія паціскаюць адзін аднаму рукі, хутка стала магутным сымбалем. Надрукаваны ў газэтах і часопісах па ўсім сьвеце, ён прадстаўляў перамогу і адзінства. Сродкі масавай інфармацыі абвесьцілі гэта «Поціскам рукі стагодзьдзя».

У Злучаных Штатах фатаздымак падкрэсьліваў гісторыю аб пасьпяховым супрацоўніцтве і гераізме намаганьняў хаўрусьнікаў. У Савецкім Саюзе гэта было сымбалем савецкай сілы і стойкасьці, а таксама вырашальнай ролі нацыі ў разгроме фашызму.

Вышэйшае ваеннае кіраўніцтва ЗША, у тым ліку генэрал Дуайт Эйзэнхаўэр (будучы прэзідэнт ЗША ў 1953-1961), разглядалі сустрэчу як стратэгічны трыюмф, які дэманструе эфектыўную каардынацыю паміж вялікімі дзяржавамі. Аднак Эйзэнхаўэр таксама прагматычна ставіўся да будучых праблемаў. У сваіх мэмуарах ён адзначыў, што ў той час як поціск рукі на Эльбе быў «сігналам перамогі», ён таксама быў прэлюдыяй да новых абавязкаў і ўзьнікненьня напружанасьці ў адносінах з камуністамі.

Прамова Чэрчыля пра Жалезную Заслону: як ён прадказаў паводзіны Крамля да сёння

Для брытанцаў на чале з прэм'ер-міністрам Уінстанам Чэрчылем сустрэча на Эльбе была палкай аб двух канцах. Чэрчыль быў задаволены пасьпяховым сканчэньнем вайны на эўрапейскім тэатры, але быў глыбока занепакоены намерамі СССР у Эўропе. Ён асьцерагаўся савецкага панаваньня ва Ўсходняй Эўропе. Зносіны Чэрчыля з Трумэнам (прэзідэнт Рузвэльт памёр за некалькі дзён да падзеяў на Эльбе) падкрэсьлівалі вялікую трывогу брытанца з нагоды пасьляваеннага парадку і неабходнасьці моцнага брытанска-амэрыканскага альянсу ў процівагу чырвонай уладзе.

Ідэалягічныя рознагалосьсі, якія на імгненьне былі адкладзеныя на Эльбе, неўзабаве зноў узьніклі, тым самым была сфармаваная міжнародная палітыка на наступныя дзесяцігодзьдзі.