Забойства Вільгельма Кубэ (гісторыка-дакументальнае эсэ). Частка 7.
Труна з парэшткамі Вільгельма Кубэ стаяла ў яго доме для развітання, потым яе перанеслі ў Дом афіцэраў. Цікава адзначыць, што праз 53 гады менавіта ў Доме афіцэраў праходзіла развітанне з Героем Савецкага Саюза Аленай Рыгораўнай Мазанік. (На здымку: Пахаванне В. Кубэ ў райхсканцэлярыі)
Труна з парэшткамі Вільгельма Кубэ стаяла ў яго доме для развітання, потым яе перанеслі ў Дом афіцэраў. Цікава адзначыць, што праз 53 гады менавіта ў Доме афіцэраў праходзіла развітанне з Героем Савецкага Саюза Аленай Рыгораўнай Мазанік.
(На здымку: Пахаванне В. Кубэ ў райхсканцэлярыі)
Пасля забойства Кубэ ў Мінск для “разборак прыехаў намеснік Гітлера па НСДАП Марцін Борман, які ўчыніў разгон акупацыйнай адміністрацыі за яе “даверлівасць і
лагоднасць у адносінах да мясцовага насельніцтва. Распавядаюць, што ён нават ударыў па твары намесніка Кубэ доктара Кайзера, разжалаваў яго і выслаў салдатам на Усходні фронт.
Хроніка пахавання
24 верасня (пятніца). Масква. Газета “Правда паведаміла, што гаўляйтар Вільгельм Кубэ загінуў ад “меткой партизанской пули.
Жалобны цырыманіял пахавання Кубэ транслявалі ў Мінску па радыё.
25 верасня (субота). Труна была ўстаноўлена на артылерыйскі лафет, накрытая фашысцкім сцягам і дастаўлена ў аэрапорт, а адтуль самалётам — у Берлін. Аніта Кубэ і тры малалетнія сыны труну ў
Берлін не суправаджалі і на пахаванні ў Берліне не прысутнічалі. Яны перажылі вялікі стрэс. Хутка Аніта з сынамі з Мінска выехала ў Прагу.
25 верасня. Вечарам труна з целам Вільгельма Кубэ была ўстаноўлена ў рэйхсміністэрстве па справах акупаваных усходніх тэрыторый (у будынку былога савецкага пасольства ў Германіі, цяпер пасольства
Расійскай Федэрацыі) на цэнтральнай вуліцы Берліна Унтэр дэн Ліндэн.
27 верасня (панядзелак). Труна з целам Кубэ ўстаноўлена ў новай рэйхсканцылярыі. У 12 гадзін дня ў будынак рэйхсканцылярыі прыбылі міністр па справах акупаваных усходніх тэрыторый Розенберг, міністр
прапаганды Гебельс, кіраўнік Германскага працоўнага фронту Лей, іншыя вышэйшыя ваенныя і цывільныя чыны Трэцяга рэйху. На пахаванні прысутнічала маці гаўляйтара Іда Кубэ, два яго сыны ад першага
шлюбу: Хорст — чыноўнік адміністрацыі горада Вернігеродэ і Вульф-Дзітэр — оберяфрэйтар дзеючай арміі Трэцяга рэйху. У зале прысутнічала дэлегацыя з Мінска: кіруючыя супрацоўнікі
Генеральнага камісарыята Беларусі, функцыянеры НСДАП у Генеральнай акрузе, “прадстаўнікі беларускага народа, якія былі апрануты ў нацыянальныя строі.
Паніхіду адкрыў Розенберг. У сваёй прамове ён падкрэсліў, што выступае таксама і ад імя Адольфа Гітлера. Розенберг далучыў да шматлікіх узнагарод нябожчыка Вільгельма Кубэ Рыцарскі крыж з мячамі
— пасмяротную ўзнагароду паводле ўказу Гітлера ад 27 верасня 1943 года ў дзень пахавання Кубэ.
27 верасня. У другой палове дня Кубэ ў прысутнасці родных, сяброў і паплечнікаў быў пахаваны на старых евангелісцкіх могілках Лютэра ў паўднёвым прыгарадзе Берліна Ланквіцы. Гэта было жаданне Кубэ,
выказанае ім яшчэ пры жыцці.
Аніта Кубэ на пахаванні мужа не прысутнічала быццам бы з-за таго, што яна ў хуткім часе павінна нарадзіць дзіця. 12 кастрычніка 1943 года ў адной з клінік Прагі яна нарадзіла хлопчыка, якога назвалі
Вальтэр. Нямецкія газеты ў той жа дзень паведамілі, што Мазанік, якая была вінавата ў гібелі гаўляйтара, павешана. А Мазанік у той жа дзень паляцела на самалёце ў Маскву.
* * *
У сувязі з нараджэннем чацвёртага сына Аніта Кубэ апублікавала ў нямецкіх газетах невялікае паведамленне: “У якасці апошняй цудоўнай спадчыны ад майго горача любімага мужа мне быў падараваны
наш чацвёрты сын Вальтэр. З болем і шчасцем, Аніта Кубэ, народжаная Ліндэнколь.
Так лёс паставіў апошнюю кропку ў цікавай гісторыі жыцця Аніты з Вільгельмам Кубэ. Гісторыі, якая пачалася за дзевяць гадоў да таго, у 1934 годзе, у невялікім гарадку Шнайдэмюль у час спектакля
“Таціла па п’есе В. Кубэ. У гэтым спектаклі Аніта Ліндэнколь іграла царыцу готаў Сванхільду. Актрыса, якая была маладзей за Кубэ на 24 гады, так уразіла на сцэне аўтара
п’есы, што ён кінуў жонку Маргарэт, з якой быў у шлюбе з 1913 года, і двух сыноў — Хорста 20 гадоў і Вульфа-Дзітэра 15 гадоў.
У канцы Другой сусветнай вайны і пасля яе Аніта Кубэ жыла ў сваіх бацькоў непадалёку ад Мюнхена. У 1951 годзе паехала ў Аргенціну да сына Гаральда. У 1958 годзе яна вярнулася на радзіму, у ФРГ. У
сталым узросце, далёка за 90 гадоў, жыла ў доме састарэлых у г. Канстанцы, куды пажадала паехаць сама. Догляд за ёй забяспечвалі ўрачы вышэйшай катэгорыі і абслуга дома састарэлых. У публікацыях
нямецкай прэсы сцвярджалася, што ў апошнія гады Аніта Кубэ пакутавала на псіхічныя хваробы. Яе часта наведвалі сыны. Яе дзеці жылі ў розных краінах Паўднёвай Амерыкі: Гаральд — у Коста-Рыцы,
Вільгельм — у Бразіліі, Пітэр — у Перу. І толькі да самага малодшага з сыноў — Вальтэра — лёс не быў літасцівы. Ён заўчасна памёр ад лейкозу.
Амаль усе члены першай сям’і Вільгельма Кубэ былі пахаваны побач з ім у Ланкавіцы: у 1967 годзе — старэйшы сын Хорст, у 1974 годзе — першая жонка Маргарэт Шмідт, у 1994
годзе — малодшы сын Вульф-Дзітэр, у 2001 годзе жонка Вульфа Вальтраўд.
Дзве свінні і карова
Трагедыя сям’і Дразда і Грыбоўскай была прадвырашана сквапнасцю сваякоў Валянціны Шчуцкай, якія ўсімі сіламі імкнуліся зберагчы хатнія пажыткі і сваю жыўнасць.
Осіпава выканала ўсе ўмовы, якія выставіла сямейства Мазанік-Шчуцкай. І калі наняты ёй возчык прыбыў у вёску Масюкоўшчына для перавозкі сям’і Валянціны Шчуцкай у партызанскі атрад, маці і
цётка мужа Валянціны ўчынілі скандал і катэгарычна заявілі, што выязджаць не будуць, калі не дадуць ім магчымасці ўзяць з сабой карову і двое свіней.
Усе рэчы на адзін воз не змяшчаліся, давялося наняць яшчэ адзін воз за два пуды жыта. Гэта была трата каштоўнага часу, а шлях у партызанскі атрад “Дима далёкі. Ды і па шляху з
вёскі Масюкоўшчына ў атрад вазы павінны былі абавязкова заехаць у Мінск і на кароткі час спыніцца на двары, дзе жыла сям’я Дразда і Грыбоўскай. Кватэра знаходзілася на вуліцы Заслаўскай, 33
(34).
Вось што ў 1978 годзе ўспамінае Мазьнякова Таццяна Якаўлеўна, былая Мінская падпольшчыца:
“Вызвали меня в отряд: Логойский район, деревня Янушковичи. Встретилась с двумя командирами: Кеймахом и новым командиром, недавно прилетевшим из Москвы майором Николаем Петровичем
Фёдоровым.
Моя кличка была “Малая Тоня. Говорят мне: “Тоня! Вам задание: пойдете в Минск и найдете там хорошую лошадь и надежного возчика. Надо вывезти семью Мазаник!
С этим заданием я и ушла в Минск. Но не так-то легко в то время найти было хорошую лошадь и надежного возчика. На четвертый день я встретила такую двухпарную повозку. Я попросила (возчика), чтобы он
меня подвез.
Он ехал в деревню Столовая. Я сказала: “Мне по пути, и мы с ним разговорились. Я говорю: “Какая у вас красивая лошадь. А он отвечает: “Да, это лошадь
красивая и сильная, лошадь артиллерийская. Но работает. Она у нас одна на двоих, один на ней неделю работает, а потом второй, и кормим по очереди.
Спросила: “Кто второй? Он мне назвал: “Стефанович Вячеслав Павлович. Поговорила со Стефановичем, он согласился. Это был молодой мужчина, и мы договорились с ним
ехать в Масюковщину, как только придет его очередь. Нужно было ждать два дня.
Я встретилась с Осиповой как старшая группы.
Она сказала: “Тоня, пойдем, вынесем вещи Мазаник из ее квартиры, куда она скажет.
Я пошла с ней на ул. Энгельса, дом №30, кв. 9 [правильно — дом № 48. — А.В.]. Этот дом и сейчас стоит там же, и квартира №9, в которой жила Мазаник. А напротив, через дорогу жил
Кубэ.
Из квартиры Мазаник мы вышли втроем. Мы несли узлы, а она без них перешла на ту сторону, где жил Кубэ.
Мазаник пошла к себе на работу, а мы понесли ее барахло, и никто нас не схватил с поличным, как описывается в одной из книг; видимо подумали, что мы служанки фрау гросс Галины, как ее называли.
Но тут и время подошло ехать в Масюковщину, опять вывозить барахло-вещи. Поехали мы с Стефановичем. Когда мы въехали во двор, нас встретила ее тетка, лет 50. Спросила, зачем мы приехали.
Я ответила: “Вашей Елене дали в Минске квартиру, меня прислали вас перевезти.
Она мне ответила: “Гелена казала, каб все забрали, иначе не поедем.
Стали таскать из сарая матрацы с немецкой свастикой, наполненные всяческим барахлом. Видимо, грабленым. Даже 2 пудовых горшка вишневого варенья, с которым они не хотели расстаться, погрузила.
Посадила знаменитую бабушку, как о ней в одной из книг пишется. Двоих маленьких детей ее сестры Валентины Шуцкой замаскировали детскими игрушками, и нужно выезжать из двора. Но не тут-то было, мне
тетка заявляет: “Еще не все забрали. А еще не забрали свиней и корову.
Я ей отвечаю: “Вы же видите, брать некуда!
Она мне отвечает: “Тогда будем разгружаться. Не поедем. Так сказала Гелена.
Подводчик у меня спрашивает: “Разгружаться?
Я отвечаю: “Подожди, не разгружайся. Тут у меня деревня близко, четыре километра. Я побегу и найду подводу на этих чертовых свиней, заплачу ихним хлебом, сколько она скажет. А хлеб у них был
— жито, ячмень и пшеница».
Сбегала в деревню Потреба, подводу нашла за хлеб. Приехала я на второй подводе в дом Мазаник. Погрузили двух свиней на подводе “валетом, да к этой подводе привязали корову. И мы
тронулись с двора, минули кладбище. Корова оторвалась и побежала домой.
Когда я приехала на Заславскую улицу, первую подводу я спрятала у знакомых мне людей, а вторая разгрузила свиней, уехала к себе в деревню. Мы переночевали кто где.
Утром из окон квартиры Дроздовых Мазаник убедилась, что везут ее вещи, и Осипова помахала мне рукой, и я уехала в отряд “Дима. В деревне Присеки меня встретили наши разведчики
Листратов Михаил и Башлык (он погиб).
Возчик вернулся в тот же день. А я переночевала в Присеках, и опять с заданием пошла в город.
Когда я утром пошла в город, тоже с заданием, зашла к Стефановичам. Мне сказали, когда Стефанович заехал к себе во двор, лошадь упала. Тут же прибежал его напарник Беляев Матвей и сказал Стефановичу:
“Если лошадь пропадет, ты мне заплатишь половину денег ее стоимости, — а заплатили они за нее на те деньги 35 тысяч, — а если лошадь поправиться, он на ней будет работать
месяц. Так и договорились. Отвели лошадь на луг. Привязали за вожжу, и она качалась с животом две недели и поправилась.
Почему я так много пишу об этой лошади? Ведь она историческая. Мы выполнили задание командования. Задание называлось “Минск – отряд — это раз. Своей болезнью
спасла семью возчика и его трех маленьких детей и жену. И дождалась освобождения Минска, и опять ее взяла артиллерия возить пушки. Дальнейшая судьба ее мне неизвестна.
И вот когда второй возчик выехал в город на той выздоровевшей лошади и по ул. Толстого, на лошади вечером его остановило гестапо, и с ними был второй возчик, который возил свиней. Второй возчик
признал лошадь, дугу и повозку, а возчик — не тот. Они спросили, откуда лошадь. Беляев ответил: “Столовская.
Этот старик Беляев воевал в 1914 году и попал в плен к немцам. Был в плену три года, знал немецкий язык. И он сделал доброе дело, сказал Стефановичу, что его разыскивает гестапо. Он еле прибежал
домой и сказал: “Спасайтесь! Сейчас должно появиться гестапо. Наш план нарушился. Чтобы всю семью вывести в отряд, нужно бежать поодиночке и разными дорогами. Я схватила их
7-летнего сына, перешла речку Свислочь. Стефанович схватил свою 5-летнюю дочь. Тоже побежал, а его жена с 3-летней дочуркой стала запирать свою хату и тут появилось гестапо.
Они ее спросили, где здесь живет Столовский. Она им ответила: в конце деревни. Они поехали, а она этим моментом ушла от смерти и мук.
Вот за это выполнение этой операции вышло три героя: Осипова, Мазаник и Троян. Я получила орден Отечественной войны 2-й степени и медаль Партизану 1-й степени. И 70 рублей пенсии: 50 рублей я сама
заработала, 20 — добавил горсобес. Мазаник видела лично два раза. Первый раз, когда мы с Осиповой выносили ее барахло, а второй раз, когда освободили Минск, вызвала она нас двоих, меня и
жену Стефановича. Когда мы с ней пришли к Мазаник, в ту же квартиру, из которой несли узлы. Она даже сесть нас не пригласила.
Вот она нам говорит, что из ее вещей, которые мы перевозили, пропала пара мужских галош, так отдайте галоши, а нет галош, отдайте 1000 руб. денег, а если галош и денег нет, то я на вас подам в суд.
Тогда я ей сказала: “Подавайте в суд. Разберемся. Но в суд нас никто не вызывал, и я ее больше не видела и видеть не хочу.
Якім чынам марнаванне часу з-за свіней і каровы паўплывала на лёсы васьмі чалавек, чытайце ў наступнай частцы артыкула.