Ці могуць РФ выкінуць з ААН? Адметна, што такое ў гісторыі аднойчы здаралася

Расію раз-пораз прапануюць выключыць са сталых чальцоў Рады Бяспекі ААН. Такі прэцэдэнт быў — а менавіта гэта здарылася з Тайванем. Ці можа гісторыя паўтарыцца?

На фоне агрэсіі супраць Украіны заходнія палітыкі і СМІ ўсё часцей абмяркоўваюць магчымасць выключэння Расіі з Рады Бяспекі ААН (дзе яна з'яўляецца сталым чальцом з правам вета) — ці нават з арганізацыі агулам.

Пры гэтым існуе толькі адзін такі прэцэдэнт — у 1971 годзе з арганізацыі выключылі Кітайскую Рэспубліку, больш вядомую як Тайвань. Meduza расказвае, як месца Кітая ў ААН перайшло ад Тайбэя Пекіну, чаму змена прадстаўніцтва стала магчымай і ці варта расійскім уладам баяцца за сваю будучыню ў арганізацыі.

Для пачатку — невялікі экскурс у гісторыю. Чаму адразу дзве дзяржавы ў свеце лічаць сябе Кітаем?

У 1949 годзе, пасля Грамадзянскай вайны паміж кітайскімі камуністамі і нацыяналістамі з партыі Гаміньдан генералісімуса Чан Кайшы, мацерыковая частка Кітая была захоплена сіламі Кампартыі, а Тайвань застаўся пад кантролем гаміньданаўцаў, якія кіравалі раней у Кітайскай Рэспубліцы.

Кампартыя абвясціла "Народную Рэспубліку" — КНР, заявіўшы, што яна з'яўляецца пераемнікам Кітайскай Рэспублікі, а былыя ўлады, уцекачы на Тайвань, настойвалі, што гэтая рэспубліка працягвае існаваць, толькі на часова абрэзанай тэрыторыі.

У свеце з'явілася дзве дзяржавы, якія называюць сябе кітайскімі і якія лічаць сябе адзінымі законнымі ўладальнікамі ўсёй кітайскай тэрыторыі.

Гаворачы пра чужую незалежнасць, Пекіну варта б глядзецца ў люстэрка

Цікава, што Тайвань, дзе абаснаваліся ўлады Кітайскай Рэспублікі, гэтай рэспубліцы на той момант фармальна не належаў. З 1895 года ім валодала Японія, якая адмовілася ад свайго суверэнітэту толькі ў 1951 годзе па ўмовах Сан-Францыскага мірнага дагавора, які вянчаў Другую сусветную вайну на Ціхім акіяне.

У дамове не было напісана, каму менавіта Японія перадае Тайвань і суседнія астравы. Ні КНР, ні Кітайская Рэспубліка дагавор не падпісвалі. На востраве прысутнічалі амерыканскія войскі і флот, ад мацерыка яго аддзяляе праліў шырынёй 130 кіламетраў. 

Як да гэтага расколу паставіліся ў свеце — і як бакі ўзаемадзейнічалі адзін з адным?

Нягледзячы на заканчэнне вострага ўзброенага канфлікту, і Тайбэй, і Пекін не адмаўляліся ад прэтэнзій на тэрыторыі праціўніка. З 1949 года абодва бакі сталі прытрымлівацца прынцыпу «аднаго Кітая» ва ўласнай інтэрпрэтацыі.

Паводле версіі пекінскіх камуністаў, КНР — гэта правапераемніца старой Кітайскай Рэспублікі, якая існавала з 1912 года.

Мацерыковыя ўлады абвясцілі, што Тайвань — гэта неад'емная частка Кітая, захопленая «бандытамі, якія незаконна валодаюць правамі і прывілеямі Кітая і заяўляюць аб сваім суверэнітэце». У сваіх прэтэнзіях на Тайвань КНР спасылалася на гістарычную прыналежнасць вострава Кітаю, а таксама Сан-Францыскі дагавор.

Адносіны з Тайбэем дагэтуль разглядаюцца Пекінам як унутраная справа Кітая. Аднаўленне кантролю над Тайванем для КПК — ключ да завяршэння «вялікага адраджэння кітайскай нацыі». 

Чан Кайшы, які схаваўся ад камуністаў у Тайбэі, таксама марыў аб вяртанні кантролю над мацерыком. З 1948 года на тэрыторыі, падкантрольнай Гаміньдану, дзейнічалі «часовыя палажэнні, якія дзейнічаюць на перыяд нацыянальнай мабілізацыі для падаўлення камуністычнага бунту».

З пункту гледжання ўрада Чан Кайшы, і Тайвань, і мацерыковы Кітай таксама засталіся часткай адзінай кітайскай Рэспублікі, якую ён узначальваў з 1928 года.

Першапачаткова новыя пекінскія ўлады не прызнавала вялікая частка сусветнай супольнасці. Дыпламатычныя адносіны і статус адзінага законнага прадстаўніка Кітая ў свеце захаваліся за Кітайскай рэспублікай і яе ўладамі на Тайвані.

Таксама тайбэйскія ўлады на правах краіны — сузаснавальніцы ААН занялі месца пастаяннага члена Савета Бяспекі Арганізацыі з правам вета.

Хто аддаў Кітай камуністам?

Для Чан Кайшы міжнароднае прызнанне было важкай падтрымкай яго амбіцый па паўторнай заваёве ўлады ва ўсім Кітаі. Рашучы настрой генералісімуса некалькі прыцішылі два крызісу ў тайваньскім праліве.

Падчас першага крызісу 1954-1955 гадоў войскам камуністаў удалося захапіць кантроль над выспамі Дачэнь і Іцзяншань ля берагоў правінцыі Чжэцзян на ўсходзе Кітая. Затое ў снежні 1954 года быў падпісаны Дагавор аб узаемнай абароне паміж Тайванем і ЗША. Паводле яго ўмоў, амерыканская армія абавязалася выступіць на баку чанкайшыстаў у выпадку атакі непасрэдна на востраў Тайвань.

Тэрыторыі выспаў Цзіньмэнь і Мацзу, а таксама Пескадорскіх выспаў, якія працягваў кантраляваць Гаміньдан, не ўваходзілі ў пералік зямель, якія падлягаюць абароне па дамове з ЗША.

У 1958 годзе КНР скарысталася гэтай шчылінай яшчэ раз — пачаўшы абстрэльваць выспу Цзіньмэнь. Атака ў першую чаргу мела ідэалагічнае значэнне. 

Пасля гэтага ўлады Тайбэя ўжо не падумвалі аб больш хуткім заваяванні мацерыка, а асцерагаліся высадкі КНР на Тайвань і свайго немінучага разгрому «камуністычнымі разбойнікамі».

Улады Кітайскай Рэспублікі сышлі ў знешнепалітычную абарону, хоць і засталіся верныя лозунгу пра «адзін Кітай».

Кітайская Рэспубліка толькі аднойчы скарысталася правам вета ў Радзе Бяспекі ААН: у 1961 годзе яна заблакавала ўступленне ў арганізацыю Манголіі, якую лічыла сваёй неад'емнай тэрыторыяй. Гэта выклікала незадаволенасць многіх краін, у тым ліку еўрапейскіх. КНР прызнала незалежнасць Манголіі.

Пекінскія ж улады доўгі час ставіліся да пытання сяброўства ў ААН абыякава. Да сярэдзіны 1960-х гадоў КНР адмаўлялася весці сур'ёзныя перамовы аб уступленні ў арганізацыю.

Базавай умовай для пачатку дыялогу камуністы называлі выгнанне з ААН чанкайшыстаў.

Набліжэнне Культурнай рэвалюцыі зрабіла рыторыку камуністаў яшчэ больш радыкальнай. Улады КНР прыніжальна апісвалі ААН як «папяровага тыгра» і заклікалі рэфармаваць структуру арганізацыі. Камуністы выступалі за ачыстку ААН ад усіх «мілітарыстаў» і прызнанне ЗША агрэсарам у Карэйскай вайне.

«Любімую не аддаюць» па-кітайску. КНР і непазбежнасць «ўз'яднання» з Тайванем — нават сілай

Тым часам баланс сіл у самой ААН мяняўся. Калі ў 1950-я ЗША і іх саюзнікі мелі большасць у Генеральнай Асамблеі (хоць і падазравалі, што ў кіраўніцтве арганізацыі акапаліся камуністычныя шпіёны), то ў 1960-я ў ААН прынялі новыя краіны Афрыкі і Азіі, якія ўтварыліся пасля крушэння каланіяльных імперый. Значная іх частка сімпатызавала Пекіну.

Пералом у пазіцыі Кампартыі здарыўся да 1968 годзе — пасля заканчэння гарачай фазы Культурнай рэвалюцыі ў Кітаі. Зыходзячы з новых прынцыпаў дыпламатыі, КНР стала ацэньваць узаемаадносіны са светам з прагматычнага пункту гледжання. Для атрымання дыпламатычнага прызнання прадстаўнікі Пекіна рэалізоўвалі палітыку «банкетнай дыпламатыі» і «народнай дыпламатыі». Першая мела на ўвазе запрашэнне ў Кітай вядомых палітыкаў з краін, якія развіваюцца, і атрыманне іх падтрымкі на сусветнай арэне. Пад другой разумеўся абмен дружалюбнымі дэлегацыямі з прафсаюзаў, культурных цэнтраў і г. д.

Пекін пачаў таемныя перамовы аб нармалізацыі адносін з лютым ідэалагічным ворагам — ЗША, а таксама ўступіў у канфлікт з кіраўніцтвам СССР.

Перамагчы Цмока. Як пазбавіць Расею права вета ў Радзе Бясьпекі ААН?

У далейшым моц Пекіна расла — а падтрымка Тайваня падала. І скончылася гэта прадказальна

Яшчэ з восені 1950 года, калі адкрылася 5-я сесія Генеральнай Асамблеі ААН, пытанне аб перадачы месца Кітая прадстаўнікам КНР спрабавалі вынесці на галасаванне некалькі краін, якія развіваюцца.

З падачы амерыканскай дэлегацыі яго разгляд блакавалі. Нягледзячы на гэта сябры арганізацыі штогод выказвалі сваю пазіцыю.

Калі ў 1950 годзе за замену прадстаўнікоў Тайваня пекінскімі пасланцамі выступалі 16 краін пры 33 супраць, то да 1960 году суадносіны змянілася да 34 галасоў за і 42 супраць.

Амерыканскі бок, які бачаў гэтую негатыўную для сябе дынаміку, у 1961 годзе настаяў на ўключэнні пытання ў пералік «важных».

Паводле Статута ААН гэта азначала, што для прыняцця рашэння па ім патрабуецца ухваленне дзвюх трацін ад ліку тых, хто галасуе, і прысутных дэлегатаў Генасамблеі — такая ўмова ўскладняла Пекіну ўваходжанне ў ААН. 

Да сярэдзіны 1960-х гадоў кітайскія камуністы ўсталявалі дыпадносіны з 46 краінамі свету. Змянілася пазіцыя і некаторых саюзнікаў ЗША: сярод заходніх краін ад падтрымкі ўрада Тайваня ў 1954 годзе адмовілася Вялікабрытанія, а яшчэ праз 10 гадоў — Францыя. ЗША і пакуль яшчэ шматлікім саюзнікам Кітайскай Рэспублікі станавілася ўсё цяжэй адстойваць яе інтарэсы.

Амерыканскія дыпламаты актыўна працавалі над захаваннем сяброўства Тайваня ў ААН з пачатку 1960-х гадоў — і дзеля гэтага разглядалі кампрамісныя варыянты. Чан Кайшы прапаноўвалі замацаваць за Кітайскай Рэспублікай месца пастаяннага члена Савета Бяспекі ААН з адначасовым уступленнем у арганізацыю КНР. Генералісімус катэгарычна адпрэчваў такія прапановы. Прэзідэнт Кітайскай Рэспублікі казаў, што «прыстойныя людзі не могуць ужыцца з бандытамі». Кампрамісны варыянт сталі паслядоўна адхіляць і ў Пекіне.

Кітай рэпетаваў напад на Тайвань. І яму спадабалася

26-я сесія Генеральнай Асамблеі ААН, якая адкрылася ў верасні 1971 года, упершыню не прысвоіла пытанню сяброўства Тайваня ў ААН статус «важны».

Лёс прадстаўнікоў Кітайскай Рэспублікі ў арганізацыі павінны былі вырашыць на звычайным галасаванні. Супраць асаблівага разгляду пытання, на якім настойвалі ЗША, выступілі нават іх саюзнікі, якія лічылі падобныя дзеянні спробай адтэрмінаваць непазбежнае.

25 кастрычніка 1971 года 76 галасамі за пры 35 супраць і 17 тых, хто ўстрымаўся, Генасамблея ААН прыняла гістарычную рэзалюцыю № 2758.

Краіны — удзельніцы ААН вырашылі даць КНР поўныя правы і даць ёй месца пастаяннага сябра Савета Бяспекі. Акрамя таго, рэзалюцыя патрабавала неадкладна пазбавіць «прадстаўнікоў Чан Кайшы» месца, якое яны «незаконна» займаюць у ААН і звязаных з ёй структурах. Прапанова ЗША аб новым уступленні Тайваня ў ААН была адпрэчаная.

Пераклад «НЧ»