Чалавек, каньяк і торт

З нагоды 250-й гадавіны нараджэння Напалеона Банапарта, што святкавалася 15 жніўня, сталі вядомыя новыя аспекты, якія тычацца гэтай выбітнай асобы.

Цяперашні юбілей Напалеона праходзіць без асаблівых скандалаў, што нельга сказаць пра мінулы. Напярэдадні 200-й гадавіны нараджэння Напалеона ў 1969 годзе ўсе французы былі ўзрушаныя праз кнігу «Англічане, вярніце нам Напалеона». Яе аўтар, Жорж Рэтыф, даводзіў, што сапраўдны Напалеон пахаваны ў Лондане. Што да цела Напалеона, якое ляжыць у парыжскім Доме інвалідаў, то яно нібыта належала аднаму з гвардзейцаў-целаахоўнікаў імператара, якога і падсунулі французам.

Тэорыя аказалася настолькі папулярнай, што з часам да справы давялося падключыцца французскаму ўраду. Міністэрства культуры з дапамогай шэрагу гісторыкаў, якія прааналізавалі дакументы аб ускрыцці труны з Напалеонам у 1840 годзе, давяло, што Жорж Рэтыф памыліўся.

250-я гадавіна нараджэння Напалеона не багатая на такога кшталту сенсацыі. Хутчэй, можна казаць, што гісторыкі разбурылі шэраг папулярных міфаў, якія тычыліся адной з самых уплывовых асобаў у гісторыі Еўропы.

Пачаць можна з нізкага росту, які прыпісваюць імператару. Адсюль, дарэчы, і вядомы выраз пра комплекс Напалеона. Нездарма карыкатурысты любілі выяўляць французскага імператара як карліка, які носіць велізарны капялюш. Магчыма, у дачыненні да кагосьці гэта формула і слушная, аднак не для Банапарта. Апошнія публікацыі даводзяць, што рост Напалеона быў прыкладна 170 сантыметраў, што цалкам нармальна для той эпохі. На ўспрыняцце росту Банапарта ўплывала яго атачэнне — велізарныя гвардзейцы, а таксама асаблівасці складу цела імператара: Напалеон ад нараджэння меў вялікую галаву.

Цяперашнія гісторыкі заклікаюць забыць расповеды пра Напалеона як вялікага каханка. Гэты міф грунтуецца на шматлікіх раманах Банапарта і яго выслоўі: «Я бяру жанчынаў, каб забыць пра іх». Міф канчаткова быў пахаваны ў 2004 годзе адным брытанскім каналам, які знайшоў уладальніка пеніса Напалеона. Артэфакт захаваўся да нашых дзён, паколькі быў адрэзаны падчас ускрыцця нябожчыка на вачах у 17 сведак. Затым орган знаходзіўся ў сям’і нейкага святара, пакуль у 1924 годзе яго не прадалі ў ЗША ў прыватны музей. Як сцвярджаюць даследчыкі, мужчынская годнасць Напалеона была вельмі сціплых памераў — менш за чатыры сантыметры ў нармальным стане.

Наступны міф пра Напалеона — быццам характэрная яму фобія адносна катоў, якіх ён чамусьці вельмі не любіў. Лічылася, што гэта было праявай яго прыроды працаголіка, які бачыў у катах млявых і лянотных істотаў. Таксама жывёлы, быццам, нагадвалі яму ліберальных філосафаў. Цяпер дакладна вядома, што гэта — паклёп. Ніякіх дакументаў наконт кепскага стаўлення Напалеона да катоў не існуе.

Затое высвятляецца, што ледзь не да пачатку Вялікай французскай рэвалюцыі Напалеону былі ўласцівыя сантыменты наконт незалежнасці Корсікі ад Францыі. Дарэчы, у 1769 годзе, калі ён нарадзіўся, Корсіка якраз і стала часткай Францыі. Аднак з часам буйная кар’ера ў войску, прыход да ўлады і імператарскі тытул ператварылі яго ў патрыёта непадзельнай Францыі. Тое, што да 1769-га радзіма Напалеона належала Генуі, стала сапраўдным падарункам для італьянскіх фашыстаў. Яны лічылі Банапарта італьянцам і ахвотна параўноўвалі з Мусаліні.

Але нават не будучы катафобам і мегакаханкам, Напалеон усё роўна застаецца вялікім вайскоўцам. Яму прыпісваюць як найменш 40 вялікіх бітваў, з якіх ён выходзіў пераможцам. Аднак гісторыкі (і сам Напалеон дапускаў гэта) усё ж лічаць сапраўдным прарывам эпохі Напалеона не Аўстэрліц або бітву пад Пірамідамі, а Грамадзянскі кодэкс, прыняты напачатку ХІХ стагоддзя — фундаментальны заканадаўчы акт Францыі, які ўяўляе сабой маштабную кадыфікацыю грамадзянскага права. Кодэкс даў магутны штуршок для падобнага прававога працэсу ў многіх краінах свету.

Яшчэ адна з напалеонаўскіх навацый, пра якую забыліся, — закон пра правабаковы рух на еўрапейскіх дарогах. У тым ліку за кошт гэтага ў Англіі, дзе захаваўся левабаковы рух, замацавалася калектыўная думка пра асобны, нееўрапейскі шлях Альбіёну, што праз 200 гадоў зробіць свой унёсак у з’яўленне руху за выхад краіны з ЕС.

Што тычыцца нашага рэгіёну, то для нас самая галоўная спадчына Напалеона — гэта, напэўна, «банапартызм» — стыхійна адкрытая імператарам формула кіравання аўтарытарнага харызматычнага лідара, заснаваная на лавіяванні паміж класамі і палітычнымі групоўкамі. Ва ўмовах адсутнасці традыцый дэмакратычнай культуры, такая мадэль была рэалізаваная ў шэрагу краінаў былога СССР. І пакуль, падаецца, што дэфіцыту ахвочых выбіцца ў напалеоны ў нас яшчэ доўга не будзе.