«Мы ведаем, што яны зрабілі». Інтэрв'ю з тымі, каго галоўная газета Лукашэнкі пагражае знайсці і павесіць

Бельгійскае выданне EUObserver паразмаўляла з Наталляй Калядой, сузаснавальнікам Беларускага Свабоднага тэатра, якая разам з мужам Мікалаем Халезіным 10 гадоў таму была вымушаная бегчы з Беларусі ў Вялікабрытанію з-за прамых пагроз уладаў. Пераклад гэтага тэксту апублікавала the-village.me.

Падставай для размовы сталі пагрозы "знайсці і павесіць" Наталлю і Мікалая, нядаўна апублікаваныя ў "Савецкай Беларусі". Каляда падзялілася з EUObserver, чаму сапраўды асцерагаецца за ўласнае жыццё, распавяла, як яна бегла з Беларусі 10 гадоў таму і пра тое, чаму ЕС не ўводзіць дзейсныя санкцыі супраць "гаманцоў" рэжыму і чыноўнікаў, на якіх ён трымаецца. 
*****
Брытанскага грамадзянства і міжнародных узнагарод недастаткова, каб беларуская дысідэнтка Наталля Каляда і яе муж Мікалай Халезін адчувалі сябе ў бяспецы пасля гучнай пагрозы забойствам. "Абавязкова знойдзем і павесім побач. Побач з Халезіным", — напісала 27 снежня 2020 года "Савецкая Беларусь".
"Пагрозы забойствам заўсёды былі часткай нашага жыцця... але гэта першы раз, калі галоўны аглядальнік "Савецкай Беларусі" выкарыстоўвае такую мову", — сказала Наталля EUobserver з Лондана, дзе яны пражылі амаль 10 гадоў пасля атрымання прытулку і брытанскага грамадзянства.
Каляда, былы дыпламат, і Халезін, журналіст, — сузаснавальнікі Беларускага Свабоднага тэатра, які ставіць спектаклі пра Беларусь па ўсім свеце. Яны таксама лабіруюць заходнія санкцыі супраць фінансістаў рэжыму. Сярод іх ёсць і расійскія алігархі, такія як Міхаіл Гуцэрыеў, сям'я якога таксама жыве ў Лондане і чыю блізкую сувязь з Прэзідэнтам Беларусі Аляксандрам Лукашэнкам нядаўна раскрыла брытанская газета The Telegraph.
"Ясна, што мы сталі мішэнню... і сітуацыя становіцца ўсё больш напружанай", — сказала Каляда.
"У нас ёсць брытанскае грамадзянства, таму ў гэтай калонцы яны ["Савецкая Беларусь"] пагражаюць грамадзянам іншай краіны, і Вялікабрытанія павінна ўзяць на сябе адказнасць", — сказала яна EUobserver.
"Людзей тут [у Брытаніі] чамусьці працягваюць забіваць і труціць", — дадала яна, маючы на ўвазе мінулыя забойства рускіх і замаху на забойства рускіх эмігрантаў у Вялікабрытаніі.
"[Брытанскі] урад павінен зразумець, што пагроза грамадзянам іх краіны зыходзіць не толькі ад Пуціна, але і ад менш уплывовых дыктатараў", — сказала Каляда.
Прадстаўнік брытанскага Міністэрства замежных спраў заявіла EUobserver: "Вялікабрытанія асуджае запалохванне і пераслед беларускіх палітычных апазіцыянераў рэжыму Лукашэнкі" ў адказ на пагрозу "Савецкай Беларусі".
"Мы працягваем заклікаць да сапраўднага і канструктыўнага палітычнага дыялогу паміж уладай, апазіцыяй і грамадзянскай супольнасцю для мірнага вырашэння гэтага крызісу", — дадала яна, маючы на ўвазе дэмакратычныя пратэсты ў Беларусі.
"Мяне некалькі суцяшае тое, што эканоміка Беларусі даволі слабая, але калі ён [Лукашэнка] раней знаходзіў 1,2 млн еўра на такія рэчы, і ўлічваючы, што ягоны асабісты капітал налічвае мільярды, нельга быць цалкам упэўненымі, што ён не пойдзе на ліквідацыю апанентаў і цяпер", — сказала Каляда.
Наталля загаварыла пасля таго, як EUobserver паведаміў, што Лукашэнка яшчэ ў 2012 годзе паклаў пэўную суму на сакрэтны рахунак для фінансавання забойстваў за мяжой сваіх апанентаў.
"Ведаючы, што Лукашэнка ўжо зрабіў з нашымі сябрамі... мы адчуваем, што ўсё можа здарыцца", — сказала Каляда, маючы на ўвазе знікненне чатырох апазіцыйных актывістаў у Беларусі ў 1999 годзе і тое, што яна назвала "інсцэнаваным самагубствам" выдатнага беларускага журналіста Алега Бябеніна ў 2010 годзе.
Калісьці Каляда ўжо была блізкая да таго, каб расстацца з жыццём. Яна збіралася ляцець з Мінска ў Лондан, каб паставіць п'есу напярэдадні выбараў у Беларусі ў снежні 2010 года, калі гэта адбылося.
"Было 5 раніцы, калі мы дабраліся да аэрапорта, і нейкія людзі, апранутыя ў чорнае, падышлі да мяне, як раз перад пасадкай. Яны адабралі ў мяне пашпарт і пасадачны талон і сказалі: "Вы разумееце, што вы лідар тэрарыстычнай групы? Вы разумееце, што зараз знікнеце?", — успамінае яна.
"Яны спусцілі мяне на некалькі паверхаў уніз, у цёмны калідор, і я падумала: "Цяпер яны стрэляць мне ў патыліцу, як гэта робяць падчас смяротнага пакарання [у Беларусі]". Але я паспрабавала шчасця і сказала: "Хлопцы! Гэта дрэнная ідэя — выкрасці мяне па дарозе ў Лондан проста перад выбарамі. Калі я цяпер знікну, у вас будуць непрыемнасці, а ваш бос, Лукашэнка, будзе ў такім лайне, што лепш адпусціце мяне", — сказала яна.
Людзі ў чорным зрабілі некалькі тэлефонных званкоў, а затым дазволілі ёй сесці на рэйс, які затрымалі на гадзіну з-за інцыдэнту.
Але Каляда паклялася працягваць супраціў, нягледзячы на рызыку. "Гэта ў мяне ў ДНК", — сказала яна.
Яна таксама аддала даніну павагі прадэмакратычным пратэстоўцам у Беларусі, якія працягваюць пратэставаць ужо больш за 150 дзён пасля фальсіфікаваных выбараў у жніўні, нягледзячы на садызм сілавікоў і наступ зімы.
"У мяне няма словаў, каб выказаць, наколькі яны адважныя", — сказала Каляда EUobserver.
Беларускі свабодны тэатр таксама працягваў ставіць спэктаклі ў Мінску, іх арганізоўваюць праз абароненную праграму Telegram у дварах шматкватэрных дамоў.
Акцёраў тэатра працягваюць затрымліваць, але яны вяртаюцца да працы, як толькі іх вызваляюць.
У жніўні таксама былі арыштаваныя два рэжысёры Беларускага Свабоднага тэатра — Надзя Бродская і Света Сугака.
Іх утрымлівалі разам з 34 іншымі жанчынамі ў камеры плошчай 12 квадратных метраў без прыбіральні і праточнай вады на працягу сямі дзён.
Са слоў Каляды, мужчыны-ахоўнікі прымушалі іх распранацца дагала і нахіляцца, каб зняважыць.
"Яны [Бродская і Сугака] сказалі мне, што запомняць крыкі, якія даносіліся з іншых камер, на ўсё астатняе жыццё, таму што ў той час зняволеных-мужчын, якія знаходзіліся на іншым паверсе, катавалі і гвалтавалі староннімі прадметамі", — сказала Каляда.
Зняволеных таксама наўмысна заражалі Covid-19, дадала Каляда, або прымушалі стаяць на вуліцы ў халоднае надвор'е.
"Калі людзі ў ЕС атрымлівалі асалоду ад калядных святаў, людзі ў Беларусі стаялі ў снезе са звязанымі за спіной рукамі", — сказала Каляда.
"Я хачу, каб [міністр замежных спраў Вялікабрытаніі] Дамінік Рааб і [кіраўнік МЗС ЕЗ] Джозэф Барэл селі ў самалёт з Лондана і Бруселя [у Мінск] і праз пару гадзін апынуліся ў паралельнай еўрапейскай рэальнасці", — сказала яна.
У адказ ЕС унёс у чорны спіс беларускіх чыноўнікаў і некалькіх фінансістаў рэжыму.
"Але калі Захад хоча пераменаў, то ЕС, Вялікабрытанія і ЗША павінны адным махам унесці ў чорны спіс беларускіх і расійскіх алігархаў, якія фінансуюць Лукашэнку. У адваротным выпадку яны проста пераводзяць свае фінансы з аднаго імя на іншае і лёгка ўхіляюцца ад замарожвання актываў. Гэта вельмі рухомая сістэма, як мафія", — лічыць Каляда.
ЕС таксама не стаў звяртацца да эканамічных санкцый або пагроз забараніць Беларусі карыстацца міжнароднай сістэмай банкаўскіх пераводаў Swift, што, як паведамляецца, зрабіў папярэднік Барэла, былы кіраўнік замежнапалітычнай установы ЕС Хаўер Салана ў 2008 годзе, каб перашкодзіць Лукашэнку прызнаць суверэнітэт акупаваных Расіяй тэрыторый Грузіі.
На думку Каляды, прычына ў тым, што ЕС хутчэй пакіне Лукашэнку на месцы для падтрымання "так званай стабільнасці", чым рызыкне паспрыяць пераменам.
"Гэты тэрмін "зона стабільнасці", які паходзіць ад Realpolitik, выклікае ў мяне млоснасць", — сказала яна.
Двудушная палітыка, калі прапаведуюцца каштоўнасці ЕС і адначасова заключаюцца здзелкі з дыктатарамі, была прадэманстравана 11 снежня 2007 года, калі Каляда адправілася ў Елісейскі палац у Парыжы, каб атрымаць прэмію ў галіне правоў чалавека. У той жа дзень тагачасны прэзідэнт Францыі Нікаля Сарказі прыняў лівійскага дыктатара Муамара Кадафі і яго караван у французскай сталіцы. І калі цяперашні прэзідэнт Францыі Эмануэль Макрон прымаў егіпецкага дыктатара Абдэль Фатаха ас-Сісі ў Парыжы 6 снежня 2020 года, Каляда адчула пачуццё "дэжа вю", сказала яна.
Але калі Realpolitik павінен быў забяспечыць бяспеку Еўропы, то ён пацярпеў няўдачу, лічыць Каляда. Паводле яе слоў, лёс Беларусі звязана з лёсам Расіі, таму што калі мірныя пратэсты зрынуць Лукашэнку, то дні Пуціна таксама могуць быць палічаныя.
"Навальнага атруцілі, у тым ліку, таму што ён так актыўна падтрымліваў беларускую [апазіцыйную] справу, ставячы яго ў прыклад расейцам", — сказала Каляда, маючы на ўвазе нядаўнюю спробу Расіі забіць расіейскага апазіцыянера Аляксея Навальнага.
"Калі нам удасца развязаць беларускую праблему, то можна будзе развязаць увесь геапалітычны вузел у Еўропе — стабілізаваць Расію, спыніць яе вайну ва Украіне і сапраўды зрабіць межы ЕС бяспечнымі", — сказала Каляда ў інтэрв'ю EUobserver.
"Такая магчымасць выпадае раз у жыцці", — лічыць яна.