«У мяне проста не будзе будучыні». Рэпартаж з ахопленага пратэстамі Тбілісі

Трэці дзень і ноч пратэстаў у Грузіі адзначыліся такімі ж жорсткімі дзеяннямі, як і папярэднія два дні, аднак людзей на пратэсты выходзіць усё больш. Як гэта было і што гавораць пратэстоўцы аб тым, як сітуацыя можа развівацца далей, з Тбілісі расказвае карэспандэнт Бі-бі-сі. 

"Ну, гэта будзе катастрофа, у мяне проста не будзе будучыні", — адказвае на пытанне аб тым, што будзе азначаць разрыў Грузіі з Еўрасаюзам Сэсіль Сабанадзэ, юная дэманстрантка на праспекце Руставелі. Да парламента Грузіі, які доўгія гады з'яўляецца кропкай прыцягнення ўсіх народных пратэстаў, яна прыйшла са сваім бацькам.

Сэсіль захутаная ў сіні з жоўтымі зоркамі еўрапейскі сцяг. Вулічныя гандляры на падыходзе да парламента прадавалі гэтым вечарам абмежаваны асартымент тавараў — сцягі ЕС і Грузіі, свісткі і аглушальна гучныя дудкі-вувузелы.

З дапамогай гэтага набору дзясяткі тысяч пратэстуючых жыхароў Тбілісі трэці вечар запар даносілі да ўладаў сваё абурэнне.

Самая непасрэдная нагода для гневу — разгон двух папярэдніх падобных пратэстаў.

У ноч з пятніцы на суботу незадаволеныя заставаліся перад парламентам да раніцы. І за многімі з іх спецназаўцы-«касманаўты» ганяліся па праспекце і прылеглых вуліцах. Дзясяткі людзей былі затрыманыя, дзясяткі — сярод іх моцна пацярпелі і журналісты — атрымалі траўмы.

Сацсеткі абляцелі кадры ўдараў, якія паліцыянты наносілі няўзброеным пратэстоўцам, часам — тым, хто ўжо ляжаў на асфальце.

63-гадовы Леван быў відавочцам уводу войскаў у Тбілісі ў 1989 годзе. «Тыя салдаты так дрэнна не рабілі, — кажа ён. — Тагачасная міліцыя наогул на баку людзей была. Але і войскі таксама не былі такія злыя».

Пакуль што дэманстрацыя сілы не напалохала тбілісцаў і, мяркуючы па ўсім, працуе на мабілізацыю пратэсту.

40-гадовы інжынер з тэлекам-індустрыі, які не назваў свайго імя, сказаў, што выхад масай у адказ на спробу ціску — адзіны спосаб пераламаць сітуацыю.

Як і з іншымі, журналіст Бі-бі-сі гаварыў з ім пад рытмічны грукат — гэта перадавы фланг пратэстоўцаў малаціў у тоўстыя шэрыя сталёвыя лісты, якімі ўжо даўно аперазалі ніжні паверх парламента, абараняючы яго ад незадаволеных.

Спачатку здавалася, што мэта пратэстоўцаў — узламаць сталь і адкрыць дарогу ў двор будынка, але праз тры гадзіны стала зразумела, што гэты метал ператварыўся ў вялізны барабан, які задаваў рытм маніфестацыі.

Пачаліся дэманстрацыі гэтага тыдня з заявы прэм'ер-міністра Грузіі Іраклія Кабахідзэ, які заявіў, што ўлады прыпыняюць да 2028 года ўсе кансультацыі з Еўрасаюзам для рэалізацыі праграмы па ўступленні Грузіі ў ЕС. Улада, паводле слоў Кабахідзэ, была ўгневана ціскам Еўропы на Грузію, які выказаўся ў закліку Еўрапарламента правесці новыя парламенцкія выбары з незалежным кантролем за падлікам галасоў.

Сітуацыя, такім чынам, вярнулася да дыскусіяў вакол кастрычніцкіх выбараў. Грузінская апазіцыя па-ранейшаму не прызнае іх вынікаў і абвінавачвае ўлады ў маштабных фальсіфікацыях. Апазіцыйныя партыі байкатуюць працу парламента, што ніколькі не перашкодзіла партыі «Грузінская мара», якая аб'явіла аб перамозе, паведамляць аб фармаванні ўрада і назваць кандыдата на пасаду прэзідэнта Грузіі.

Новага прэзідэнта — у адпаведнасці з новай працэдурай — павінны будуць абраць не прамым, а парламенцкім галасаваннем. Кандыдатура прапанаваная «Грузінскай марай» — былы футбаліст Міхаіл Кавелашвілі — выклікае ў супернікаў кіруючай партыі дадатковую лютасць.

«Гэтая краіна належыць народу». Зорныя грузінскія спартсмены падтрымалі пратэстоўцаў

«Гэта чалавек, у якога нават няма дыплома [аб вышэйшай адукацыі]!» — кіпяціцца адна з тых, хто выйшаў на пратэст.

Прэзідэнт Саламе Зурабішвілі, якая заканчвае свой тэрмін, крытыкуе курс «Грузінскай мары» на працягу апошніх гадоў і стала побач з грамадзянамі ў першай з маніфестацый гэтага тыдня, заявіла ў суботу, што не лічыць парламент легітымным і таму будзе працягваць працаваць на сваёй пасадзе.

У інтэрв'ю Бі-бі-сі Зурабішвілі сказала, што яе краіне патрэбны стабільнасць і новыя выбары. Яе словы прагучалі на фоне заяў аб адстаўках грузінскіх дыпламатаў і слоў у падтрымку пратэстоўцаў ад чыноўнікаў розных міністэрстваў.

Дзесяткі тысяч чалавек, якія апанавалі ў суботу сама меней паўтара кіламетра праспекта Руставелі, апынуліся істотна вялікай масай нязгодных, чым на мітынгах, якія рушылі за выбарамі ў кастрычніку.

У палітолага Гелы Васадзэ некалькі версій, якія тлумачаць, чаму прэм'ер-міністр сваёй заявай аб мараторыі на збліжэнне з Еўропай надаў імпульс пратэстам.

«Адно з меркаванняў — што ўлады сваімі дзеяннямі хацелі справакаваць людзей, — кажа Васадзе. — Вельмі проста: правакуем пратэсты, правакуем беспарадкі, потым кажам пра тое, што апазіцыя дэструктыўная і агрэсіўная. Адпаведна, "абнуляем" апазіцыю і скарачаем або ліквідуем грамадзянскія свабоды. Гэта адзін пункт гледжання, іншы пункт гледжання, што гэта — проста памылка ўладаў».

Парог адчувальнасці — сітуацыі, якая прымусіла б урад Кабахідзэ завагацца і адступіць, — значна павысіўся. Мінулы раз натоўпы такога памеру акцыя пратэсту на Руставелі збіраліся, калі «Грузінская мара» праводзіла праз парламент «закон аб іншаагентах».

Але калі ў пачатку 2023-га народны пратэст прымусіў кіруючую партыю адкласці галасаванне, то вясной 2024-га пратэсты не перашкодзілі «Грузінскай мары» правесці закон праз усе належныя чытанні, а затым — пераадолець вета, накладзенае прэзідэнтам Зурабішвілі.

«Іншаагенцкі закон», які за падабенства з аналагічнымі расійскімі нормамі пратэстоўцы называюць яшчэ «расійскім», запрацаваў. Увосень да яго дадаўся пакет законаў «аб сямейных каштоўнасцях», які таксама адлюстроўвае несупадзенне з еўрапейскімі падыходамі ў частцы абароны сэксуальных і гендэрных свабод.

Адхіленне ад курсу на збліжэнне з ЕС было заўважна даволі даўно. У прыватнасці, у кастрычніку перад выбарамі заснавальнік «Грузінскай мары» мільярдэр Бідзіна Іванішвілі заявіў, што да заканчэння вайны ва Украіне Грузіі давядзецца ўлічваць інтарэсы Расіі, нават калі гэта запатрабуе скарачаць супрацоўніцтва з Еўропай.

Аднак менавіта ў заяве прэм'ера аб прыпыненні дыялогу з ЕС зараз убачылі прамое парушэнне грузінскай канстытуцыі, бо яе 78-ы артыкул наўпрост абавязвае ўладу праводзіць курс на еўрапейскую і еўраатлантычную інтэграцыю.

На думку Васадзе, пратэсты яшчэ не дасягнулі піка — і справа не толькі ў колькасці пратэстуючых: «Дастатковая колькасць народа выйдзе, калі будзе пастаўлена мэта. А што далей? Гэта ж палітычны працэс, які залежыць не толькі ад вуліцы. Грузінская „вуліца“ гатовая, яе прыгатавалі яшчэ з моманту „закону аб агентах“. Пытанне ў іншым: як будзе сябе паводзіць апазіцыя, як будзе сябе паводзіць Захад?»

Захаду на гэтым тыдні рабіў у асноўным заявы з выказваннем глыбокага расчаравання — але пакуль без апісання канкрэтных наступстваў для ўладаў Грузіі і ўсёй краіны ў цэлым.

Адзін з самых сур'ёзных магчымых рычагоў ціску — адмена бязвізавага рэжыму з Грузіяй, які корміць турыстычную галіну краіны і дае доступ на заходнія рынкі працы тысячам грузінскіх грамадзян.

Да сярэдзіны ночы паліцыя пры дапамозе вадамётаў і слёзацечнага газу пачала расчышчаць плошчу перад парламентам. Дэманстранты сталі адыходзіць на суседнія вуліцы.

У натоўпе пратэстуючых былі і тыя, хто ўпэўнены, што ад грамадзянскай супольнасці ў Грузіі ўжо залежыць няшмат. Высокі і сівавалосы 70-гадовы Тэмуры, адзін з тых, хто выйшаў на плошчу ў парламента Грузіі, сказаў, што апошняя надзея ў супрацьстаянні з «Грузінскай марай» — усё ж такі на Захад і яго магчымыя меры ў адказ. «Няхай увядуць санкцыі і — менавіта супраць Іванішвілі», — разважаў ён пад грукат, свіст і роў каля сцен парламента.