ЗАЭС — гэта не Чарнобыль: Ці дойдзе да Беларусі радыйнае забруджванне з-за катастрофы на ўкраінскай АЭС?

Параўноўваць магчымы тэракт на ЗАЭС з аварыяй на Чарнобыльскай АЭС як мінімум некарэктна. У асноўным гэта звязана з тым, што атамная станцыя не працуе і іншыя прадукты дзялення засталіся там, у іншым стане. Навукоўцы Нацыянальная акадэмія навук Украіны супакоіла панікёраў.

Доктар тэхнічных навук, фізік-ядзершчык Уладзімір Барысенка распавёў  у інтэрв'ю Украінскай службе РБК, якія наступствы могуць быць у выпадку падрыву расіянамі ЗАЭС, якая можа быць зона радыяцыйнага ўздзеяння і наколькі небяспечная сітуацыя.

«Калі мы ўзгадаем Чарнобыльскую станцыю, той блок, які выбухнуў, — там было прыкладна 200 тон паліва. А тут — толькі 3 тысячы. Цяпер нехта параўноўвае ЗАЭС і ЧАЭС, часта кажуць, што на Запарожскай АЭС паліва ў 15 разоў больш, таму, нібыта, наступствы будуць у шмат разоў горшымі. Але так параўноўваць нельга, таму што гэта зусім іншы стан, там засталіся іншыя прадукты дзялення, у іншым цеплавым стане. Гэтае параўнанне зусім не карэктнае. Таму нельга так сказаць», — растлумачыў навуковец.

Ён адзначыў, што, максімум, калі б станцыя працавала, то можна было б чакаць нейкіх сцэнарыяў, як Чарнобылі, — хоць ён быў бы ў дзесяць разоў меншы, гэта было б нешта накшталт Фукусімы — радыяцыя разыходзілася б у розныя бакі, некуды разносілася з ветрам, але ў навакольнае асяроддзе ўсё роўна патрапіла б у сто разоў менш радыеактыўных рэчываў, чым падчас Чарнобыля.

«Таму што ў Чарнобылі ў нас рэактар цалкам адкрыўся, паліва разляталася на кіламетры. Таму ўся радыяцыя, адпаведна, адразу трапляла ў навакольнае асяроддзе, і нішто не перашкаджала яе распаўсюджванню», — дадаў Барысенка.

Прапануем чытачам НЧ некаторыя развагі навукоўца.

— Украінскія ўлады папярэджваюць, што Расія можа зладзіць тэракт на станцыі. Скажыце, калі ласка, якія варыянты тэракту, падрыву ЗААЭС магчымыя тэхнічна? Наколькі я разумею, наступствы нанесеных імі пашкоджанняў, напэўна, будуць залежаць ад таго, як і што менавіта там будзе ўзарвана. Не маглі б вы пагаварыць пра такія сцэнары, як горшы для нас, сярэдні і лепшы?

— Апошнімі тыднямі ажыятаж крыху ўлегся, таму што спачатку таксама была інфармацыя, што нібыта ўсё будзе вельмі кепска, што ад радыяцыі пацерпіць мільярд чалавек, 40 краін і г.д. 

Насамрэч, у сённяшнім стане Запарожская станцыя нашмат менш небясьпечная, чым была яшчэ паўгода таму, ці нават год таму, нават чым была 4 сакавіка 2022 года, калі яе захапілі, некаторыя энергаблокі тады працягвалі працаваць .

Хаця, на думку большасці спецыялістаў, якіх я ведаю і да якіх належу, станцыю трэба было спыніць і перавесці ў стан халоднага адключэння, у якім зараз знаходзяцца пяць з шасці энергаблокаў. У такім стане станцыя ўяўляе найменшую небяспеку.

А ў гарачым (працоўным. — рэд.) стане кожную секунду ў кожным энергаблоку ядзернага рэактара адбываецца сто мільярдаў мільярдаў актаў дзялення — гэта дзесяць у дваццатай ступені. Адпаведна, утвараецца аднолькавая колькасць аскепкаў гэтых радыеактыўных прадуктаў. То-бок, гэта вельмі вялікая сума, калі рэактар працуе. 

Ёсць некаторыя (ізатопы. — рэд.), якія недаўгавечныя. Яны жывуць секунду, хвіліну, гадзіну, дзень, тыдзень, нават месяц. А ёсць такія, што ўтвараюцца і жывуць гадамі, дзесяцігоддзямі, стагоддзямі і нават тысячагоддзямі — аж да мільёна гадоў.

Звычайна не разглядаецца такі варыянт, калі на станцыі адбываюцца нейкія ваенныя дзеянні і яна можа быць падарваная нейкімі выбуховымі прыладамі. 

Звычайна разглядаюцца розныя ўздзеянні, такія як знешнія ўздзеянні, землятрусы, тарнада, паводкі і г.д., якія могуць пашкодзіць сістэмы, якія забяспечваюць бяспеку. І тады станцыя забяспечвае пэўныя рэжымы працы, пры якіх яна зводзіць да мінімуму магчымы выкід прадуктаў дзялення ў навакольнае асяроддзе.

Вяртаючыся да вашага пытання, сёння пяць з шасці энергаблокаў знаходзяцца ў халодным стане. Апошні блок, які працаваў, быў спынены з 11 верасня 2022 года. З таго часу па шостаму блоку прайшло больш за дзевяць месяцаў, па ўсіх астатніх — амаль год, па трох — больш за год. Колькасць радыеактыўнасці, якая засталася ў паліве, за гэты час зменшылася ў тысячы разоў. 

Калі б аварыя адбылася ў сакавіку ці красавіку 2022 года, наступствы былі б у тысячу разоў горшыя — гэта калі разглядаць горшы сцэнарый.

Трэба, каб акупанты вельмі пастараліся стварыць такія ўмовы, каб радыяцыя ад гэтага паліва выходзіла вонкі. Неабходна адключыць электрычнасць, якая падаецца з украінскага боку. Трэба знішчыць трубаправоды, па якіх падаецца вада, якая астуджае гэтае паліва і г.д. Тым не менш гэты перыяд, у які будуць развівацца гэтыя аварыйныя з'явы, ужо не будзе доўжыцца гадзінамі (як было, калі ён працаваў у гарачым стане — тады да пашкоджання паліва застаецца 2-3 гадзіны), і сёння мы маем запас часу, нават у самых горшых сітуацыях — гэта як мінімум некалькі дзён.

За гэты час могуць быць зроблены нейкія дзеянні на дыпламатычным узроўні. І будзе бачна, што акупацыйная ўлада на станцыі спрабуе здзейсніць нейкі ядзерны тэрарыстычны акт, які можа прывесці да вельмі непажаданых наступстваў.

Усе астатнія магчымасці – падрыў сховішча адпрацаванага паліва, падрыў сховішча радыеактыўных адкідаў – будуць мець лакальны характар. Гэта некалькі кіламетраў, да дзесяці. Лакальна хопіць, з Чарнобыльскай станцыяй не параўнаць. Гэта будзе мець у тысячы разоў менш наступстваў.

— Якой будзе максімальная зона пашкоджанняў у выпадку любога тэрарыстычнага нападу расіян на ЗАЭС у яе цяперашнім стане? Пытаюся таму, што ў Кіеве кажуць «што рабіць», у Чарнігаве, на Валыні, у Мікалаеве хвалююцца — у розных рэгіёнах. Што гэта можа быць?

— Дыяпазон — з таго, што мы тут ужо абмяркоўвалі — цяжка сапраўды прагназаваць. Дыяпазон можа быць любым: ад некалькіх дзясяткаў да сотняў метраў, калі гэта лакальны выбух. Сёння ў іх пяты блок знаходзіцца ў так званым гарачым стане — гэта значыць, што практычна ўсё абсталяванне загерметызавана, там высокі ціск (150 атмасфер), тэмпература 250-270 градусаў. І яго можна, у прынцыпе, пры пэўных умовах перавесці ў так званы крытычны стан, і запусціць у працоўны стан, каб ён пачаў выпрацоўваць энергію. Хаця дазволу на гэта ні ў каго няма. Увогуле, адразу будзе зразумела, што рыхтуецца нейкі вельмі магутны тэрарыстычны акт.

Таму расійскі бок падтрымлівае гэты блок у такім гарачым стане для такога дадатковага шантажу. Найгоршы сцэнар можа быць, калі яны ўжо зусім страцілі галаву і паспрабуюць запусціць гэтую ўстаноўку, каб яшчэ больш шантажаваць, а потым скажуць: «Во, а цяпер ракета выпадкова прыляцела з украінскага боку».

— А якая тады зона паражэння?

— Для таго, каб была зона пашкоджання, гэтая ўстаноўка павінна працаваць хаця б некалькі тыдняў, каб там назапашваліся тыя прадукты — той жа ёд. Калі яго прапусціць суткі, то ёд там не запасіцца. Радыеактыўныя газы будуць назапашвацца ў большай ступені, але ўсё ж гэта адбываецца не імгненна. Праходзіць некалькі дзён, каб гэта спрацавала. Гэтую станцыю мы сілкуем з украінскага боку — можам на гэты час яе адключыць, тады… самой станцыі давядзецца спыніцца. Я думаю, што тыя спецыялісты, якія кансультуюць нашы Узброеныя Сілы, — там дастаткова кваліфікаваных людзей, якія ўсё жыццё адпрацавалі на станцыях, — дадуць неабходныя парады, што рабіць у такім выпадку, каб гэтага найгоршага сцэнарыя не адбылося.

Як максімум, калі б станцыя працавала, то можна было б чакаць нейкіх сцэнарыяў кшталту Чарнобыля — хоць і ў дзесяць разоў меншага. Было б нешта кшталту Фукусімы — радыяцыя разыходзілася б у розныя бакі, несла б кудысьці з ветрам. 

— Міністар аховы здароўя Віктар Ляшко нядаўна казаў, што ўсё ж не трэба панікаваць у Кіеве, бо да Кіева хаця б не дойдзе. Што вы можаце сказаць пра гэта? Ці можна так сцвярджальна сказаць?

— Можна сказаць сцвярджальна. Я таксама чуў такія каментары, што адзін з нашых чыноўнікаў ужо казаў, што ўжо ўсё гатова, каб адсяліць пяць абласцей з поўдня Украіны — Херсонскую, Мікалаеўскую, Запарожскую, Днепрапятроўскую — тады нічога не будзе нават у горшым выпадку.

— Вы хочаце сказаць, што перасяляць з пяці абласцей няма сэнсу?

— Калі ты ўзарваў, умоўна кажучы, нейкае выбуховае прыстасаванне, падымаецца пыл. Вы бачылі на кадрах высокія хмары пылу і агню — куды ляціць? Ляціць на кіламетры. Тое ж самае будзе і з халодным палівам. Ён выбухне, падымецца, усё, што цяжэй за паветра, падае на зямлю. Калі пыл гарачы і знаходзіцца ў газападобным стане, як ёд або іншыя газы, ён падымаецца і можа лятаць у паветры. Усё астатняе — цвёрдыя рэчывы, умоўна кажучы, радыеактыўны пыл, які далёка не паляціць. Калі будзе моцны вецер і паставяць яшчэ адзін вентылятар, ён паляціць кудысьці, але ўсё роўна будзе кіламетр, два, максімум дзесяць, куды ён можа паляцець. Акрамя таго, вецер не дзьме ва ўсе бакі адначасова. Нават стратэгічная ядзерная зброя не дойдзе да Кіева, калі яе там узарвуць.

— Не маглі б вы даць асноўныя рэкамендацыі людзям, якія жывуць на тэрыторыях вакол ЗААЭС? Як ім дзейнічаць?

— Гэта ўжо дастаткова падрабязна растлумачана. Трэба, каб гэтыя прадукты не патрапілі ў наш арганізм. Калі гэтае воблака ўтворыцца і будзе рухацца, то яно ўпадзе на нейкую водную паверхню, на тыя ж сельскагаспадарчыя ўгоддзі, на гаспадарчыя прадукты, калі яны захоўваюцца недзе ў дварах. Усё гэта, адпаведна, павінна знаходзіцца ў закрытым стане. Павінен быць ваш запас вады на той час, пакуль гэтае воблака (калі яно ідзе ў ваш бок) пройдзе над вамі і зможа дзесьці асесці.