Зьняць прэзідэнта: 50 гадоў як пачаўся працэс імпічмэнта Ніксана пасьля Ўотэргэйту

Пяцьдзясят гадоў таму, 9 траўня 1974 года. у Кангрэсе ЗША пачаўся працэс імпычмэнта прэзідэнта Рычарда Ніксана. Ужо праз некалькі месяцаў гэта дало свой плён: кіраўнік самай магутнай дзяржавы ў сьвеце датэрмінова пакінуў сваю пасаду. Як зрынуць прэзідэнта? Чытайце ў нашым матэрыяле.

Што такое Ўотэргэйт?

Перанясемся на два гады раней да пазначаных падзеяў. 17 чэрвеня 1972 года ў штаб-кватэры Нацыянальнага камітэта Дэмакратычнай партыі ў комплексе Ўотэргэйт адбыўся, здавалася б, звычайны крадзеж.

Пяцёра арыштаваных на месцы здарэньня былі зьвязаны з Камітэтам па пераабраньні прэзідэнта, арганізацыяй, якой было даручана забясьпечыць пераабраньне прэзідэнта Рычарда Ніксана. У гэтых асобаў было выяўлена тэхнічнае абсталяваньне для назіраньня і вялікія сумы наяўных грошай. Адзін зь іх, Джэймс Маккорд, быў былым супрацоўнікам ЦРУ і каардынатарам бясьпекі Камітэта па пераабраньні.

У ходзе рассьледаваньня шэраг выкрыцьцяў сьведчылі аб тым, што крадзеж з узломам быў толькі адзінай часткай значна большай вялікай справы. Зьявіліся паведамленьні аб існаваньні кампаніі так званых «брудных трукаў», скіраванай на апанэнтаў Ніксана. Камітэт па пераабраньні са згоды Ніксана санкцыянаваў шырокую кампанію назіраньня, сабатажу і збору інфармацыі, скіраваных на падрыў і дыскрэдытацыю палітычных супраціўнікаў.

Журналісты Боб Вудвард і Карл Бэрнстайн з выданьня The Washington Post нястомна шукалі любыя сувязі і сьляды, часта з дапамогай ананімнага інфарматара, вядомага як «глыбокая глотка», які, як пазьней высьветлілася, быў намесьнікам дырэктара ФБР Маркам Фэлтам. Іх справаздачы выявілі фінансавыя сувязі рабаўнікоў з кампаніяй Ніксана. Яны выкрылі безьліч незаконных апэрацый, арганізаваных высокапастаўленымі чыноўнікамі.

Уотэргэйцкі ўзлом сам па сабе мог бы быць нязначнай гістарычнай падзеяй, калі б не магутныя намаганьні схаваць яго. Ніксан і яго бліжэйшыя асістэнты хутка мабілізаваліся, каб стрымаць скандал і перашкодзіць рассьледаваньню. У наступныя дні пасьля арыштаў Джон Мітчэл, у той час генэральны пракурор і кіраўнік Камітэта па пераабраньні, узначаліў кампанію па куплі маўчаньня рабаўнікоў.

Чыноўнікі ўвялі ў зман агентаў і спрабавалі ўцягнуць невінаватых асобаў, каб зьбіць сьледчых са сьледу. Тым часам Ніксан аказваў ціск на вышэйшых супрацоўнікаў Белага дома, каб пераканацца, што ЦРУ ўмяшаецца ў працу ФБР, каб спыніць далейшае рассьледаваньне.

Працэдура імпічмэнту

Фармаваньне Ўотэргэйцкага камітэта Сэната паклала пачатак канца Ніксана. Афіцыйна вядомы як Выбарны камітэт Сэнату па дзейнасьці прэзідэнцкай кампаніі, ён быў створаны ў лютым 1973 года. Гэтаму двухпартыйнаму органу было даручана рассьледаваць падзеі ў штаб-кватэры Нацыянальнага камітэта Дэмакратычнай партыі і наступнае ўтойваньне, арганізаванае адміністрацыяй Ніксана.

Слуханьні камітэта пачаліся 9 траўня 1974 года па тэлебачаньні і імгненна захапілі ўсю нацыю. Дзень за днём амэрыканцы сачылі за сьведкамі, якія давалі паказаньні, у якіх абвінавачвалі высокапастаўленых чальцоў адміністрацыі. Самае шакавальнае адкрыцьцё было зробленае былым дарадцам Белага дома Джонам Дынам, які наўпрост абвінаваціў прэзідэнта Рычарда Ніксана ў тым, што ён дазволіў таемныя выплаты грошай і перашкодзіў рассьледаваньню ФБР.

Паказаньні Дзіна, пацьверджаныя іншымі сьведкамі, разбурылі ўсе спробы абароны выбудаваць вэрсію, што скандал быў абмежаваны некалькімі неахайнымі злачынцамі.

Камітэт даведаўся ад былога памочніка Белага дома, што Ніксан усталяваў таемную сістэму запісу ў Авальным кабінэце. Гэта паказвала на існаваньне запісаў, якія маглі пацьвердзіць непасрэдны ўдзел прэзідэнта ў прыкрыцьці.

Навязьлівая патрэба Ніксана дакумэнтаваць сваё прэзідэнцтва стала прычынай яго палітычнага самагубства. Усталяваная ў 1971 годзе сістэма запісу ў Белым доме была прызначаная для забесьпячэньня дакладных гістарычных запісаў. Аднак неўзабаве гэта стала трагічнай зьявай для яго самога. Асабістыя размовы Ніксана былі захаваныя з дакладнасьцю.

Ноч, якая змяніла свет: як першыя тэледэбаты змянілі сусветную палітыку

Спробы адміністрацыі перашкодзіць правасуддзю дасягнулі самага драматычнага піку 20 кастрычніка 1973 года. Тады Ніксан загадаў звольніць спецыяльнага пракурора Арчыбальда Кокса, які настойваў на атрыманьні доступу да запісаў Авальнага кабінэта, якія ўтрымлівалі размовы Ніксана. І генэральны пракурор і яго намесьнік пайшлі ў адстаўку, але не выканалі загад Ніксана.

Гэтая абуральная спроба ўмяшацца ў працу спецыяльнага пракурора выклікала вялікі рэзананс і ўзмацніла пільны кантроль Кангрэса. Адчайныя манэўры Белага дома толькі падагравалі падазрэньні.

Спецпракурура такі звольнілі, але на яго месца прыйшоў іншы чалавек, які заклікаў далучыцца да працы Вярхоўны суд.

Тым часам судовы камітэт Палаты прадстаўнікоў пачаў уласнае рассьледаваньне, ствараючы аснову для патэнцыйнага імпічмэнту. Да 1974 года камітэт назьбіраў дастаткова доказаў для распрацоўкі артыкулаў аб імпічмэнце супраць прэзідэнта.

Камітэт абвінаваціў Ніксана ў злоўжываньні ўладай, перашкодзе правасуддзю і непавазе да Кангрэса. У артыкуле аб злоўжываньні ўладай спасылаліся на злоўжываньне Ніксанам федэральнымі агенцтвамі, такімі як ФБР, для запалохваньня палітычных ворагаў.

27 ліпеня 1974 года Камітэт ухваліў артыкулы аб імпічмэнце, што наблізіла ўвесь працэс на адзін крок бліжэй да разгляду Кангрэсам. Аднак лёс Ніксана быў канчаткова вырашаны, калі Вярхоўны суд пастанавіў, што ён павінен здаць запісы, якія намагаўся атрымаць спецыяльны пракурор.

Справа была зробленая. Каб не чакаць фармальнага і ганебнага імпічмэнту, 8 жніўня 1974 года прэзідэнт Рычард Ніксан абвесьціў аб сваёй адстаўцы. Такім чынам ён стаў першым прэзідэнтам ЗША ў гісторыі, які пайшоў у адстаўку.

Генры Кісінджэр ва ўспамінах тых, хто кіраваў нашым сьветам

8 верасьня 1974 года, усяго праз месяц паслья адстаўкі Ніксана, Джэральд Форд, былы віцэ-прэзідэнт, а пасьля адстаўкі боса – новы прэзідэнт ЗША, абвесьціў аб памілаваньні былога прэзідэнта ў тэлезвароце. У яго дэклярацыі было абвешчанае поўнае і безумоўнае памілаваньне за «ўсе злачынствы супраць Злучаных Штатаў, якія Ніксан зьдзейсьніў, мог зьдзейсьніць або прыняць удзел у іх».

Форд сцьвярджаў, што памілаваньне яго папярэдніку было неабходным для аздараўленьня нацыі. Ён казаў, што працяглы судовы працэс пагоршыць рознагалосьсі і адцягне ўвагу ад актуальных пытаньняў, якія патрабуюць увагі. Але гэта ўжо іншая гісторыя.