Пётр Кузняцоў: Усе нашыя беды ад таго, што цяперашнія кіраўнікі імкнуцца зрабіць «не як Гарбачоў»
Аналітык і заснавальнік «Моцных навінаў» Пётр Кузняцоў зусім не ідэалізуе постаць сышоўшага першага і апошняга прэзідэнта СССР Міхаіла Гарбачова. Аднак Кузняцоў кажа Гарбачову «дзякуй» не за тое, што ён зрабіў, а за тое, што той не зрабіў.
Міхаіл Гарбачоў, які памёр учора, фігура ў гісторыі досыць супярэчлівая.
Яго абагаўляюць на Захадзе і ненавідзяць у Расіі. На Захадзе любяць і нават далі Нобелеўскую прэмію таму, што ён дазволіў краінам Варшаўскага блока мірна сысці, не развязаўшы вялікай вайны. Разбурэнне Берлінскага муру — галоўны сімвал, з якім асацыюецца Гарбачоў у Еўропе і ЗША.
У Расіі яго пераважна ненавідзяць людзі, родам з Савецкага Саюза — на іх думку, менавіта ён аднаасобна «разваліў СССР», і гэтага яму дараваць не могуць.
Тут, у сацсетках, яму да гэтага часу ўспамінаюць Вільнюс, Тбілісі, хлусню пра Чарнобыль — усё было. Ніхто яго не ідэалізуе, гэта было б па-дурному. Але мы зараз не аб асобных рашэннях — памылках або злачынствах — а пра з'яву ў цэлым.
Я лічу, што жыхарам СССР вельмі пашанцавала з ім. А вось жыхарам Расіі і Беларусі вельмі не пашанцавала з тымі, хто прыйшоў пасля яго.
Ён не быў моцным лідарам у класічным разуменні, ён быў маладым (па мерках Палітбюро) бюракратам і апаратчыкам. Яго моцным бокам было калі ўжо не разуменне, то пачуццё ходу гісторыі. Ён усведамляў, што да моманту яго прыходу да ўлады СССР літаральна дыхаў на ладан. Уся кар'ера Гарбачова — спроба знайсці для гэтай краіны іншы, больш устойлівы фармат.
СССР быў асуджаны па прычыне ўтапічнай і нерэалізуемай ідэалогіі, неэфектыўнасці эканамічнай мадэлі, мільёнам супярэчнасцяў унутры грамадства, што душыліся спецслужбамі, велізарнай розніцай ва ўзроўні развіцця народаў, якія яго засялялі. Не могуць у рамках адной краіны суіснаваць плямёны з дзеючымі звычаямі кроўнай помсты і ўмоўныя эстонцы, што мыюць мылам маставыя.
Супярэчнасці — тое галоўнае, што разрывала Саюз на часткі, але ў сістэме таго часу не было нічога, што магло б іх згладжваць, акрамя аднаго — апарата гвалту і прымусу. Але, чым далей, тым больш станавілася відавочным, што гэты рэсурс зусім не вечны, тым больш, у ім збіраліся свае праблемы ў кантэксце Афганскай вайны і эканамічнага крызісу. Менавіта таму галоўнай ідэяй Гарбачова было стварэнне ў грамадстве, у рамках мадэлі, якая існавала тады, і ніяк інакш, нейкай сістэмы балансаў. Слова «кансенсус» у тыя часы набыло анекдатычную афарбоўку — так часта выкарыстоўваў яго Генеральны Сакратар. Аднак жа менавіта «кансэнсус» з'яўляецца базісам шчасных і стабільных грамадстваў. Ва ўмовах СССР і без поўнага дэмантажу той сістэмы гэта таксама было ўтопіяй. Вось гэтага ён не зразумеў. Ці, магчыма, проста не меў сіл і рэсурсаў змяніць статус-кво гэтак кардынальна. Як бы тое ні было, спробаў знайсці кансэнсус для выратавання СССР не хапіла.
Аднак за што дакладна Гарбачову можна сказаць «дзякуй», дык гэта менавіта за тое самае разуменне (або адчуванне) ходу гісторыі, пра які згадана вышэй. Яно і зрабіла магчымым галоўныя яго дасягненні, якія ў гэтым выпадку выглядаюць не як «што ён зрабіў», а «чаго не зрабіў»: не стаў чапляцца за ўладу ў аджылай сістэме і не стаў спрабаваць спыніць народы Усходняй Еўропы, якія сыходзілі ад паміраючай імперыі.
Гістарычны парадокс Расіі і Беларусі ў тым, што ўсе беды, якія мы сёння перажываем, яны ад таго, што цяперашнія кіраўнікі імкнуцца зрабіць усё «не як Гарбачоў». Для гэтых аматараў СССР, на часы якога прыйшло іх юнацтва і росквіт, яго кіраванне і крах іх дзяржавы — сімвал слабасці, і ўсе ўрокі, якія яны з таго часу вынеслі, складаюцца ў тым, што рабіць трэба ўсё роўна наадварот.
Так Пуцін «збірае» землі, страчаныя падчас «найвялікшай геапалітычнай катастрофы», а яго беларускі калега гатовы літаральна на ўсё, толькі б не прызнаць, што існуючая мадэль аджыла сваё і сыходзіць у гістарычны нябыт. Усё гэта — адгалоскі таго, гарбачоўскага часу, усё гэта — «нельга, як Гарбачоў».
Усё пазнаецца ў параўнанні. Гарбачоў спрабаваў знайсці «кансэнсус» і на гэтым, на думку некаторых, і пагарэў. Ні ў Расіі, ні ў Беларусі, кансэнсусу з тых часоў не шукаюць. Думаю, дарма. Гісторыі пляваць, адчуваеш ты яе ці не — яна заўсёды бярэ сваё. Толькі выдаткі, калі ісці насуперак ёй, становяцца ўсё вышэй.
Гарбачоў вось асаблівых выдаткаў не панёс, дажыўшы спакойна да 91 года. Ці атрымаецца гэта яго антаганістам — вялікі пытанне.