Чалы: «З пункту гледжання эканомікі мы вяртаемся ў самы сапраўдны Савецкі Саюз»

Эканаміст Сяргей Чалы ўзгадвае, што перыяд застою назвалі «застоем» пасля, а ў часы Брэжнева ён называўся «перыядам стабільнасці і росквіту». І прагназуе, да чаго нас можа прывесці дактрына рэгулявання цэн.

— Урад выбудаваў сістэму: унутраны рынак — гэта святое, таму туды будзем пастаўляць тавары па «справядлівых цэнах», на ўсе астатнія рынкі можна пастаўляць па любых іншых «несправядлівых цэнах», — зноў звяртаецца Чалы да тэмы кантролю за цэнамі на канале Беларускага даследчага цэнтра. — Справа ў тым, што ў грамадзян Беларусі і грамадзян тых краін, куды мы на экспарт пастаўляем прадукцыю, даходы розныя.

Таму што ўзровень заробкаў у эканоміцы вызначаецца канкурэнтаздольнасцю галін, якія вырабляюць тавары. Гэта значыць тавары, якія могуць канкурыраваць з імпартам альбо на знешніх, альбо на ўнутраных рынках.

А калі ў вас нізкая канкурэнтаздольнасць, нізкім будзе і ўзровень заробкаў, таму што гэта адзіны спосаб забяспечыць іх канкурэнтаздольнасць.

У выніку, па словах эканаміста, склалася «сістэма роўнасці ў галечы», пры якой, каб пакупнік змог купіць тавар, вытворцу трэба прымусіць яго танна вырабіць.

— Пры наведванні «Першага нацыянальнага гандлёвага дома», які нядаўна адкрыўся, Лукашэнка не казаў пра рэнтабельнасць тавараў, але сказаў, што для яго важна, каб «тавар быў прадстаўлены».

Яму ўсё роўна, што прыватнікі будуць сыходзіць з галін, якія становяцца стратнымі. Бо ў нас ёсць дзяржава.

А калі арганізацыя з дзяржаўнай формай уласнасці становіцца стратнай, дзяржаве не так страшна, таму што яны апраўдваюць гэта «больш высокай мэтай», справядлівасцю, для чаго як бы прызначаюць стратнае прадпрыемства «планава-стратным аддзелам».

Менавіта так калісьці працавала савецкая эканоміка. Я ўжо шматкроць пра гэта казаў і паўтару: рыхтуйцеся, з пункту гледжання эканомікі мы вяртаемся ў самы сапраўдны Савецкі Саюз, — папярэджвае Чалы.

Беларусаў рыхтуюць да «савецкай якасці» альбо да дэфіцыту?

Ён нагадаў важныя адрозненні савецкай эканомікі ад капіталістычнай.

— У Савецкім Саюзе кошты маглі ўсталёўваць абсалютна адвольна. Там прынцыпова адсутнічала ўнутраная мікраэканамічная раўнавага. Цана не працавала як эканамічны індыкатар і не паказвала на прыбытковасць галіны.

Цяпер мы разумеем, што такое гандаль, з пункту гледжання Лукашэнкі. Гэта калі не хочаце працаваць (ва ўмовах адсутнасці канкурэнцыі) — сыходзіце, у нас усё будзе дзяржаўнае.

Такое, як гэты самы «Першы нацыянальны гандлёвы дом». Па сутнасці, гэта проста шоу-рум.

Я разумею, адкуль гэта ідзе: калісьці чалавек бачыў ВДНГ, якая была адзіным месцам у Савецкім Саюзе, дзе можна было ўбачыць многія тавары. І вось ён так сабе і ўяўляе: гандлёвы дом — гэта месца, дзе павінна быць прадстаўлена, дзе ляжыць на прылаўках, а прадаецца яно ці не, не важна.

Напярэдадні Дзмітрый Круты, кіраўнік спецыяльнай камісіі па экспарце беларускіх тавараў у Расію, даючы справаздачу Лукашэнку, быццам бы казаў пра тое, як у нас усё выдатна, як у нас расце экспарт, але ў фізічных аб'ёмах.

І мы разумеем, чаму толькі ў фізічных — умовы гандлю пагаршаюцца, і кошты даводзіцца зніжаць, інакш нічога не прадаецца.

Круты патлумачыў, чаму беларускім таварам становіцца ўсё больш складана канкурыраваць на расійскім рынку. Сапраўды, калі адтуль сышлі ўсе вытворцы, знік імпарт, быў момант, калі паменшылася канкурэнцыя. Беларусы ўзрадаваліся і пачалі пастаўляць туды свае «Атланты». Аднак запрацаваў механізм паралельнага імпарту, гэта значыць афіцыйнай кантрабанды, і продажы халадзільнікаў «Атлант» неадкладна скараціліся на 20%, — заўважыў аналітык.

Працягваючы праводзіць паралелі паміж сучаснай беларускай і савецкай эканомікай, ён не выключае з'яўлення ў Беларусі Дзяржплана, як у часы СССР.

— Гэты год у нас абвешчаны «Годам якасці», вырашана адрадзіць і «Знак якасці». З гэтай нагоды Лукашэнка сказаў: «У Беларусі сфарміраваны імідж пераемніцы лепшых савецкіх дасягненняў».

Дык на які рынак вы арыентаваны, і колькі засталося гэтых аматараў «лепшых савецкіх дасягненняў»? Калі вы працуеце на настальгію, будзьце гатовы да таго, што ваш рынак будзе такім.

І яшчэ адна цытата Лукашэнкі: «Нельга спыняцца. Калі спынімся, пачнецца загніванне, як у гісторыі нашай дзяржавы часта бывала».

Гэта самае моцнае прызнанне, якое я пачуў ад Лукашэнкі за апошнія гады. Таму што ў перакладзе на нармальную чалавечую мову ён сказаў, што гэта самае загніванне і адбываецца.

Нагадаю, брэжнеўскі перыяд застою «застоем» быў названы пасля, а ў часы Брэжнева ён называўся «перыядам стабільнасці і росквіту». Менавіта тое, што адбываецца цяпер у Беларусі.

Як нам прапануюць з гэтым змагацца? Не спыняцца. Аднак наперад мы рухацца таксама не будзем, мы вернемся ў мінулае.

І яны да гэтага прыйдуць — таму самаму дзяржпланаванню. Вось гэтага кавалачка пакуль няма.

Пытанне размеркавання рэсурсаў, калі ў вас няма макраэканамічнай раўнавагі, якое вырашае гэтае пытанне аўтаматычна, як у нармальнай эканоміцы, будзе вырашацца на ўзроўні планавання, на аснове міжгаліновага балансу.

Міжгаліновы баланс і ёсць тэарэтычная аснова, з дапамогай якой будаваліся планы ў Савецкім Саюзе, тыя самыя аптымізацыйныя задачы: як і колькі кожная галіна павінна вырабіць.

Груба кажучы, калі ў нас ідэя пазбегнуць застою з дапамогай таго, каб бегчы назад, калі ў нас кошты ўжо такія, як савецкія, а менавіта «справядлівыя», а не рынкавыя, то засталося і Мінэканомікі ператварыць у Дзяржплан, чым ён калісьці і быў. Вось тады наступіць поўны «Год якасці».

Паводле Салідарнасці