Контрсанкцыі: асіметрычны адказ з невідавочнымі эфектамі

У пачатку снежня прэм'ер-міністр Раман Галоўчанка сказаў, што насельніцтва і прадпрыемствы не адчуюць негатыўных наступстваў ад увядзення ўрадам контрмер у адказ на пяты пакет санкцый ЕС у дачыненні да Беларусі. Здаецца, прэм'ер надта сціплы.

Ці застануцца беларусы без замежных далікатэсаў? Фота Дзмітрыя Дзмітрыева

Ці застануцца беларусы без замежных далікатэсаў? Фота Дзмітрыя Дзмітрыева

Беларускія контрсанкцыі маюць такую ​​дзіўную ўласцівасць, што іх не адчуе не толькі наша насельніцтва, але і тыя, супраць каго гэтыя контрсанкцыі ўводзяцца.
У беларускіх спажыўцоў і беларускіх кампаній верагоднасць што-небудзь адчуць нават крыху вышэйшая, таму што пастанова аб санкцыях у адказ фактычна проста ўводзіць новыя правілы забеспячэння беларускага рынку некаторымі імпартнымі таварамі.

Санкцыі — нішто, імідж — усё


Аб'яўляючы аб увядзенні санкцый у адказ, урад паведаміў, што за дзесяць месяцаў аб'ём харчовага імпарту з недружалюбных краін склаў больш за паўмільярда долараў. Мабыць, каб дадаць самавітасці свайму рашэнню, таму што паўмільярда долараў сапраўды гучыць як цалкам прыстойная сума. Такой сумай не сорамна і пахваліцца, калі расказваеш пра адэкватны, але асіметрычны і, галоўнае, жорсткі адказ. Паўмільярда — цалкам дастатковая сума, каб адлюстраваць нанясенне зваротнай эканамічнай шкоды патэнцыйнаму суперніку.
Пра што ўрад палічыў за лепшае сціпла прамаўчаць, дык гэта пра тое, што сукупны імпарт канкрэтных тавараў, якія трапілі пад санкцыі, насамрэч не паўмільярда. Асноўныя віды тавараў, накшталт рыбы або алкаголю, забарона якіх магла б нанесці істотны ўрон дзяржаўным даходам, у спіс не патрапілі. І нават калі ў гэты спіс унесены тавары, санкцыйная юрысдыкцыя якіх сумнеўная, агульная сума ўмоўна забароненага імпарту не на шмат перавысіць 100 млн долараў, а ў агульным аб'ёме беларускага харчовага імпарту тавары, якія трапілі пад санкцыі, складаюць менш за 5%. І гэта, вядома, адразу значна зніжае ўвесь пафас контрсанкцыйных мерапрыемстваў, пераводзячы іх у разрад мер хутчэй сімвалічных, а не тых, якія маглі б паўплываць хоць на якія-небудзь рынкі.
Але нават гэтым пяці адсоткам прадуктаў, якія трапілі пад санкцыі, насамрэч не пагражае нічога сур'ёзнага, бо ўрад прадбачліва паклапаціўся пра выключэнні, якія ператвараюць санкцыі ў адказ з бетоннай сцяны ў дэкаратыўны агароджу. Гэтую агароджу можна паказваць у тэлевізары, каб пахваліцца асіметрычна-цвёрдым адказам, але на сур'ёзную перашкоду ён не цягне і ўражання не стварае.
Ва ўсякім разе, Еўрасаюз, які вырашылі пакараць такім чынам, увядзенне контрсанкцый сапраўды не ўразіла. Рэакцыя ЕС звялася да таго, што ён назваў беларускія меры ў адказ "незразумелымі", "непразрыстымі", паабяцаў калі-небудзь пра іх падумаць і, мяркуючы па ўсім, адразу забыўся.
Аналагічныя контрсанкцыі ў свой час рабіў расійскі ўрад, але беларускія маюць хіба што вельмі аддаленае знешняе падабенства з імі. Шматлікія агаворкі і выключэнні зводзяць іх рэальны эфект практычна да нуля.

Выключэнні, якія абвяргаюць правіла


Самае маштабнае па аб'ёмах выключэнне датычыцца тавараў, якія прадпрыемствы ўвозяць для далейшай перапрацоўкі. Увядзенне рэальнай забароны па гэтых пазіцыях сапраўды магло б негатыўна адбіцца на беларускай перапрацоўцы і нанесці ўрон калі не пастаўкам на ўнутраны рынак, то, прынамсі, беларускаму харчоваму экспарту. Таму ўрад унёс у пастанову пункт аб увядзенні квот на пастаўкі прадуктаў, прызначаных для наступнай перапрацоўкі. І ўвезеныя ў рамках гэтых квот тавары не будуць адносіцца да катэгорыі забароненых. Гэта значыць, калі, напрыклад, завод купляў польскую свініну, каб рабіць з яе беларускую каўбасу, то ён і далей будзе гэта рабіць, толькі ўжо з абцяжарваннем у выглядзе дадатковых адміністрацыйных працэдур і з лішнімі выдаткамі ў выглядзе дадатковай маржы, якую ўсталююць кампаніі, якія атрымалі эксклюзіўнае права на ўвоз тавараў у рамках урадавай квоты.
Здавалася б, контрсанкцыі павінны адбіцца хаця б на тых відах імпартнага харчавання, якія нельга завезці пад маркай "прызначанага для перапрацоўкі". На ўсіх гэтых іспанскіх мандарынах і французскіх сырах. Аднак у беларускага ўрада і на гэты выпадак знайшлося сваё выключэнне. Да разраду забароненых не будуць адносіцца прадукты, якія ўвозяцца "ў рамках квот, устаноўленых у адпаведнасці з Палажэннем аб кватаванні ўвозу на тэрыторыю Рэспублікі Беларусь асобных відаў тавараў <…> для забеспячэння збалансаванасці на спажывецкім рынку". Гэта значыць, калі баланс пармскай вяндліны або польскіх яблыкаў на ўнутраным рынку будзе раптам парушаны, то ўрад проста ўсталюе адпаведную квоту для яго выпраўлення.
Атрымліваецца, што нават пармезану на паліцах магазінаў няма непасрэднай пагрозы. Проста калі раней хамон ці той жа пармезан везлі ўсе, каму не лянота, то цяпер гэта будуць рабіць вартыя даверу прадстаўнікі бізнесу, якія атрымаюць ліцэнзіі ад беларускага ўрада. Або — адразу дзяржаўныя кампаніі, якім урад дазволіць такім чынам паправіць свае фінансавыя справы.
Так што еўрапейскія фермеры могуць з палягчэннем выдыхнуць: страта беларускага рынку ім не пагражае. Калі яны, вядома, па якой-небудзь неспасціжнай прычыне перажывалі з-за яго страты.
Іншая справа — беларускія спажыўцы. Там, дзе ўводзяць квоты, непазбежна адбываецца манапалізацыя рынка. А манапалізацыя, якімі б высакароднымі ідэямі ні кіраваліся манапалісты, вядзе да некаторага завышэння коштаў. Вось нездарма, мусіць, Саўмін на мінулым тыдні ў два разы скараціў пералік сацыяльна значных тавараў, кошты на якія рэгулююцца дзяржавай. Праўда, з улікам нязначнасці долі ўмоўна забароненага імпартнага харчавання рост коштаў у гэтым сегменце рынку наўрад ці зможа ўнесці істотны ўклад у інфляцыю. Прынамсі, такі ўклад, які можна было б заўважыць няўзброеным вокам.
Таму можна сказаць, што замест забароны ці хаця б абмежавання імпарту прадуктаў харчавання з варожых краін пастанова аб контрсанкцыях хутчэй уводзіць новыя правілы рэгулявання імпарту асобных харчовых тавараў. І, мяркуючы па ўсім, сутнасць гэтых правіл не ў тым, каб пазбавіцца ад імпартных прадуктаў харчавання, а ў тым, каб беларускі рынак насычаўся гэтым харчаваннем правільна і, галоўнае, правільнымі, якія атрымалі ўхваленне ад урада, кампаніямі.
Фелікс Мірны, «Белорусы и рынок»