«Удар на капейку» ці «Галодныя гульні»?

Сектаральныя санкцыі, якія ўвёў Еўрасаюз у дачыненні да Беларусі, ацэньваюцца супрацьлегла. Некаторыя кажуць, што яны «апусцяць» рэжым прыкладна на 7–8% ВУП краіны. Іншыя сцвярджаюць, што санкцыі недастатковыя, не вельмі «сектаральныя», і, нібыта, ЕС зноў зрабіў «дэманстрацыю намераў». Напэўна, праўда, як звычайна, недзе пасярэдзіне.

Тэрыконы ў Салігорску. Фота Дзмітрыя Дзмітрыева

Супярэчлівыя рашэнні

Сектаральныя санкцыі ад пачатку выклікалі занепакоенасць. Потым, сапраўды, высветлілася, што ўсё не вельмі страшна. Усе былі ўзрушаныя з-за таго, што пад абмежаванне трапілі калійныя ўгнаенні. Потым, як высветлілася, — не ўвесь калій. У рашэнне Еўрасаюза ўключана забарона на пастаўкі хларыду калію з утрыманнем К20 менш 40% і больш 62% (коды CN31042010 і 31042090), аднак хларыд калію з утрыманнем К20 ад 40% да 62% у пастанове адсутнічае (код CN31042050), а менавіта гэтая пазіцыя і з’яўляецца асноўнай прадукцыяй «Беларуськалію».
Санкцыі не распаўсюджваюцца на кантракты, заключаныя да 25 чэрвеня 2021 года, і дадатковыя кантракты, неабходныя для выканання такіх пагадненняў. Гэтая агаворка прысутнічае ў артыкулах, якія тычацца забароны на закупкі і транзіт тавараў і тэхналогій двайнога прызначэння для выкарыстання ў ваенных мэтах, нафтапрадуктаў, калійных угнаенняў, а таксама сыравіны і вырабаў для тытунёвай галіны. Такім чынам, экспарт калійных угнаенняў і нафтапрадуктаў па кантрактах, заключаных да 25 чэрвеня магчымы, роўна як і транзіт праз Еўрасаюз, у тым ліку праз порт Клайпеды.
Кантракты на калій дзейнічаюць ад паўгода да года. Кантракт на транзіт угнаенняў з тэрміналам у Клайпедзе заключаны да 2023 года. Гэта значыць, яшчэ паўтара года беларускі калій можа пастаўляцца праз балтыйскі порт, калі ў айчынных экспарцёраў будуць дзейнічаць кантракты, заключаныя з пакупнікамі да 25 чэрвеня.
У табліцы з пералікам забароненых да экспарту з Беларусі нафтапрадуктаў ёсць код 2710. Па афіцыйных нормах ЕС, сюды адносіцца шырокі пералік тавараў. У прыватнасці, гэта ўайт-спірыт, авіяцыйнае паліва, газойль (можа быць кампанентам дызпаліва), мазут, змазачныя, маторныя алівы і іншае.
Раней медыя збіла з панталыку кароткае апісанне гэтага кода непасрэдна ў дакуменце аб сектаральных санкцыях — у ім не згаданы бензін. Аднак поўнае апісанне таварных кодаў ЕС абвяшчае, што да групы 2710 адносяцца і аўтамабільныя бензіны з розным актанавым чыслом. Ёсць у групе і дызпаліва.
Аднак многія заўважылі, што ў гэтых санкцыйных пунктах няма слова «indirectly» — «ускосна». Такім чынам, верагодна, беларускія нафтапрадукты ў Еўропу могуць пастаўляцца — але праз пасярэднікаў, якія будуць закупляць той жа бензін ў Беларусі, а прадаваць яго, напрыклад, пад маркай расійскага ў ЕС.
У фінансавай частцы сектаральнага пакета, у прыватнасці, гаворыцца, што нельга наўпрост або апасродкавана заключаць дагаворы аб пазыках і крэдытах, тэрмін пагашэння якіх перавышае 90 дзён пасля 29 чэрвеня 2021 года. Але, зноў жа, маюцца на ўвазе не ўсе пазыкі, а тыя, што прызначаныя для дзяржаўных органаў Беларусі ці юрыдычных асобаў з дзяржпакетам больш за 50% па стане на 29 чэрвеня 2021 года. Пад гэтыя абмежаванні падпадаюць «Беларусьбанк», «Белаграпрамбанк», «Белінвестбанк». Калі ў кампаніі 49% акцый дзяржавы, то яна не падпадае пад санкцыі.
Фактычна, спыняюцца ўсе крэдытныя праграмы Еўрапейскага інвестбанка. Таксама краіны-ўдзельніцы ЕС не змогуць выступаць на карысць выдачы крэдытаў Беларусі ў такіх міжнародных інстытутах, як Сусветны банк і іншыя.
Па тытуню санкцыі закранулі 4 таварныя пазіцыі: фільтры, цыгарэтную паперу, араматызатары для тытуню, машыны для жылкавання або рэзкі тытунёвага ліста. Шмат хто кажа, што гэтыя машыны і сыравіну можна закупіць і ў іншых месцах — не ў ЕС.
Дэталёвае разгляданне санкцый і дало падставы казаць, што ў ЕС быў «замах на рубель, а ўдар на капейку». Кіраўнік Цэнтра Мізэса Яраслаў Раманчук, які першапачаткова сцвярджаў, што «страты Беларусі могуць скласці 4–7% ВУП (ад 2,4 да 4,2 млрд долараў)», пасля азнаямлення з канкрэтнымі артыкуламі расчараваўся: «Гара нарадзіла мыш. Так, санкцыі супраць МАЗа і БелАЗа непрыемныя, але відавочна не смяротныя... Які мэсідж атрымалі ад новага пакета санкцый ЕС? Пагразілі, памахалі кулакамі на бяспечнай адлегласці, пашчыпалі, паабяцалі кантраляваць... І зноў чакаюць праяў разважлівасці» — напісаў ён.

Прымус да змены паводзінаў

Тым не менш, на санкцыі існуе і іншы пункт гледжання. Санкцыі не накіраваныя на тое, пра што кажуць афіцыйныя прапагандысты. А яны з заліхвацкім задорам кажуць, што «падступны Захад падштурхоўвае наш народ да голаду». Дык вось, «Галодныя гульні» ад заходніх санкцый не пачнуцца.
Санкцыі — гэта не самамэта. Санкцыі — гэта інструмент. Інструмент ціску на незгаворлівых людзей, якія не жадаюць гуляць па ўсталяваных правілах. Калі ўлады Беларусі прымусова пасадзілі самалёт Ryanair, паставіўшы пры гэтым пад пагрозу жыцці пасажыраў, — атрымалі санкцыі і закрыццё паветраных зносін. Калі цяпер улады Беларусі пачынаюць выкарыстоўваць мігрантаў як спосаб ціснуць на Літву — гэта новы выклік бяспецы Еўрасаюза (пра што ўжо пісалася неаднаразова). За гэтымі крокамі могуць рушыць новыя санкцыі. І так будзе да таго часу, пакуль улада Сінявокай будзе кідаць выклік міжнароднай супольнасці.
Як справядліва і прыгожа напісаў тэлеграм-канал «Лісты да дачкі», калі мэта санкцый «анігіляцыя беларускай эканомікі і галодныя бунты, тады санкцыі, вядома, недастатковыя. А калі мэта — вывесці беларускія ўлады са звыклай рэпрэсіўнай зоны камфорту, тады пра дастатковасць можна меркаваць зыходзячы з наступстваў. Пачнуць выходзіць з зоны камфорту — значыць, санкцыі былі дастатковымі».
Таму, калі мэта, як піша той жа канал, «змена некаторых палітычных традыцый, то ўводзіць санкцыі масавага паражэння на самай справе было б не вельмі лагічна. Стрэліш ты адразу з усіх гармат, а суб’ект санкцый змяняць сваіх палітычных звычак не захоча. І што рабіць пасля таго, як страціў увесь арсенал?»
Таму Еўропа, з аднаго боку, пакідае сабе прастору для далейшага манеўру, а з другога — наносіць беларускай эканоміцы досыць адчувальны ўрон. Па розных падліках, санкцыі абыдуцца ўладам прыкладна ў паўмільярда долараў. Для краіны, у якой атрымаць крэдыт у паўтара мільярда лічыцца дасягненнем, — гэта адчувальна.

Эфекты сінергіі

Паўмільярда долараў — гэта прамыя страты беларускай эканомікі. А праца ва ўмовах санкцый выкліча страты і ўскосныя. І гэтыя страты — не нейкія «рэпутацыйныя выдаткі», на якія афіцыйны Мінск даўно забіў цвік, а канкрэтныя сумы і ўкладанні.
Каб усё ж такі прадаваць беларускія нафтапрадукты ў Еўропу, трэба зарэгістраваць новыя фірмы-«пракладкі», напрыклад, у Расіі — гэта час і грошы. Трэба выбудоўваць новыя ланцугі паставак так, каб бензін ад гэтых фірмаў не асацыяваўся з Беларуссю — гэта зноў час і грошы.
«Адтэрміноўка» санкцый па калійных кантрактах, на думку адмыслоўцаў, дае Беларусі час на пераарыентацыю экспартных патокаў калію ў расійскія порты. Цяпер у Расіі не хапае магутнасцяў для перавалкі нават сваіх угнаенняў. Яшчэ летась Лукашэнка прапанаваў губернатару Ленінградскай вобласці пабудаваць сумесны порт, які можна выкарыстоўваць для перавалкі беларускага калію. У красавіку расійскі бок прапанаваў Сінявокай дзве пляцоўкі для тэрмінала ў Усць-Лузе і Высоцку.
Будаўніцтва порту — гэта час і грошы. Вельмі буйныя грошы, якія, ва ўмовах фінансавых санкцый, невядома дзе браць. Зноў прасіць крэдыты ў Расіі? Але пакуль і Расія не спяшаецца іх выдаваць, і наўрад ці выдасць — нават калі яны пойдуць на развіццё сваёй інфраструктуры.
З-за павелічэння транспартнага пляча «Беларуськалію» трэба будзе дакупляць вагоны, прыкладна 1000 штук. Акрамя таго, істотна ўзрастуць выдаткі на абслугоўванне вагонаў, бо падвойваецца прабег у разліку на перавезеную тону. Да таго ж ёсць праблема вывазу больш за мільён тон калію кантэйнерамі (у той жа Усць-Лузе няма кантэйнернага тэрмінала), а зімой спатрэбяцца суда лядовага класа… І ўсё гэта каштуе грошай, грошай, і яшчэ раз грошай, якія ўзяць няма адкуль.
Сектаральныя санкцыі — гэта асобны санкцыйны спіс, а яшчэ існуюць асобныя чатыры санкцыйных пакеты ад ЕС, і яшчэ — санкцыі ад ЗША. Калі да санкцыйнага калію дадаць прадукцыю санкцыйнага «Гродна-Азота» — атрымліваюцца санкцыйныя двухкампанентныя азотна-калійныя ўгнаенні. У сектаральны спіс, як ужо заўважалася, трапілі тры дзяржаўныя банкі. А ў чацвёрты пакет санкцый — Аляксей Алексін, якому давялося тэрмінова мяняць уласніка МТБанка.
Канешне, мы можам закупіць тытунёвую паперу і фільтры па-за межамі ЕС. Але колькі гэта будзе каштаваць і якая будзе якасць гэтай прадукцыі?
Так што ўсё ж санкцыі не трэба называць «ударам на капейку». Калі глядзець на іх комплексна — гэта добры ўдар рублём.

Будзе балюча?

Тое, што ўладам будзе балюча, сведчыць адно рашэнне Нацбанка. Рэгулятар дазволіў камерцыйным банкам свабодна ўсталёўваць стаўкі па валютных укладах фізічных асоб. Верагодна, у надзеі на тое, што насельніцтва, якое ў апошні час з’яўляецца пакупніком валюты, панясе валюту ў банкі пад «добры» працэнт. Гэта азначае, што валюта вельмі патрэбная.
Таму, хто рашыцца «згуляць на сквапнасці», варта ведаць: яшчэ ў красавіку быў падпісаны ўказ, згодна з якім Нацбанк і ўрад могуць уводзіць валютныя абмежаванні «ў выпадках пагрозы эканамічнай бяспекі Беларусі і стабільнасці яе фінансавай сістэмы». Так што ёсць перспектыва атрымаць свае ўклады рублямі — калі яны, канешне, увогуле не будуць замарожаныя.
У другім паўгоддзі гэтага года нам трэба выплаціць па знешнім доўгу 2,4 мільярда долараў. Ва ўмовах санкцый.