Заядаем стрэс ці «перагортваем старонку»? Што ў Беларусі з культурай грамадскага харчавання
Беларусы нашмат больш сталі наведваць кавярні, бары і рэстараны, прычым найбольш у гэтым шчыруюць жыхары сталіцы. Пра што сведчыць гэтая тэндэнцыя?
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
У апошнія гады беларуская сфера грамадскага харчавання актыўна расце, нягледзячы на эканамічныя і палітычныя выклікі. За восем месяцаў гэтага года беларусы пакінулі ва ўстановах грамадскага харчавання амаль 4 млрд. рублёў, што на 20% больш, чым за аналагічны перыяд мінулага года. Пры гэтым палова ўсіх выдаткаў прыпадае на Мінск.
Яшчэ старажытныя грэкі гаварылі: «Скажы мне, што ты ясі, і я скажу, хто ты». І гэты прынцып можна прымяніць не толькі да культуры харчавання, але і да эканомікі ў цэлым, піша Алесь Гудзія на «Позірку». У сучасным свеце, дзе спажыванне адыгрывае ключавую ролю, грамадскае харчаванне з'яўляецца неад'емнай, прыкметнай і значнай часткай эканамічнай сістэмы. Гэта датычыцца і Беларусі.
Пра важнасць сферы гаворыць, напрыклад, той факт, што на сусветным рынку кошт некаторых буйных брэндаў фастфуду, такіх як «Mcdonald's» або «Starbucks», супастаўны з валавым унутраным прадуктам Беларусі.
Сталовых усё менш, а рэстаранаў усё больш
На фоне глабальных трэндаў беларуская індустрыя грамадскага харчавання таксама актыўна развіваецца. Паводле даных Нацыянальнага статыстычнага камітэта, на 10 тысяч жыхароў прыпадае 17 аб'ектаў грамадскага харчавання з 849 пасадачнымі месцамі. У 2023 годзе ў Беларусі функцыянавалі 583 рэстараны, 4614 кафэ, 365 рэстаранаў хуткага абслугоўвання, 1105 кавярняў, 4142 сталовыя і 1439 бараў, а таксама 3486 іншых аб'ектаў грамадскага харчавання.
За апошнія дзесяць гадоў колькасць аб'ектаў грамадскага харчавання ў краіне павялічылася на траціну. Аднак рост быў нераўнамерным па тыпах устаноў.
Так, кафэ стала больш на 43%, бараў — на 18%, а рэстаранаў — на 15%. Колькасць сталовых скарацілася на 12%. Цікавым фактам з'яўляецца павелічэнне на 80% колькасці «іншых» устаноў, што паказвае на значныя змены ў структуры грамадскага харчавання.
Сталіца гуляе на шырокую нагу
Мінск як сталіца і найбуйнейшы эканамічны цэнтр дзяржавы з'яўляецца ключавым гульцом на рынку беларускага грамадскага харчавання.
З 2013 па 2023 гады устаноў грамадскага харчавання ў горадзе стала ўдвая больш. Колькасць рэстаранаў павялічылася на 54%, кафэ — на 85%, бараў — на 51%, а «іншых» устаноў — у 2,8 раза. Аднак нават у сталіцы колькасць сталовых скарацілася на 2%.
Сёння на долю Мінска прыпадае чвэрць устаноў грамадскага харчавання Беларусі, уключаючы 28% кафэ і 13% сталовых. Кожны трэці рэстаран і бар знаходзяцца ў сталіцы.
Глядзіце таксама
Дзе шмат устаноў — там і заўважны паток сродкаў. У жніўні гэтага года Мінск устанавіў новы рэкорд па расходах на грамадскае харчаванне — звыш 250 млн. рублёў. Для параўнання, выдаткі на грамадскае харчаванне ў іншых рэгіёнах вагаліся ад 33 млн. рублёў у Магілёўскай вобласці да 67 млн. у Мінскай.
Мінская вобласць — на другім месцы, Магілёўская — у хвасце
Хоць Мінск нязменна па-за канкурэнцыяй па расходах на грамадскае харчаванне, у іншых рэгіёнах сітуацыя таксама цікавая.
Мінская вобласць, якая традыцыйна знаходзіцца на другім месцы, толькі раз за апошні час саступіла яго Брэсцкай вобласці. Тая рэгулярна спаборнічае з Гомельскай вобласцю за трэцяе месца. Гродзенская і Віцебская вобласці дзеляць паміж сабой пятае і шостае месцы, пры гэтым Гомельская часам падымаецца вышэй. Магілёўская вобласць замыкае рэйтынг выдаткаў на грамадскае харчаванне, толькі зрэдку паднімаючыся на больш высокія пазіцыі.
Сусветныя брэнды сышлі
Сфера грамадскага харчавання ў Беларусі прадстаўлена пераважна прыватнымі кампаніямі. Паводле вынікаў мінулага года, 73,8% тавараабароту ў гэтым сегменце прыпадала на прыватныя арганізацыі, 16,7% — на дзяржаўныя, а 9,5% — на замежныя кампаніі.
Цікавая і такая раскладка: асноўную частку тавараабароту забяспечваюць буйныя арганізацыі (48,2%), а таксама малыя і мікраарганізацыі (42,7%). Сярэднія прадпрыемствы займаюць толькі 8% рынку, а індывідуальныя прадпрымальнікі — 1,1%.
Высокая доля прыватнага сектара і параўнальна нізкі ўзровень прысутнасці замежных брэндаў гавораць пра значны патэнцыял для росту. Аднак апошнія некалькі гадоў сталі выклікам для беларускага рынку.
Пасля 2020 года, а асабліва пасля 2022-га, краіну пакінуў шэраг буйных міжнародных кампаній. У прыватнасці, вядомы «Макдональдс», які ледзь не замянілі на расійскі «Смачна і кропка». Спробы гэтага брэнда выйсці на беларускі рынак пакуль не былі паспяховымі. Тым не менш, «Смачна і кропка» працягвае разглядаць Беларусь як магчымы кірунак для пашырэння.
Гэта не проста «булачку напалову разрэзаць і засунуць кавалачак мяса»
Беларускі рынак грамадскага харчавання валодае прывабным патэнцыялам для замежных кампаній. У большасці еўрапейскіх краін гэты сегмент ўжо насычаны сусветнымі брэндамі, што стварае высокую канкурэнцыю. Беларусь, пры ўмове стабілізацыі палітычнай і эканамічнай сітуацыі, можа стаць для міжнародных гульцоў цікавым кірункам.
Адной з ключавых праблем цяпер застаецца таксічнасць працы на беларускім рынку для заходніх кампаній. Ва ўмовах глабальнай канкурэнцыі сусветныя брэнды старанна аберагаюць сваю рэпутацыю і залежаць ад меркаванняў спажыўцоў на ключавых высокадаходных рынках.
Глядзіце таксама
Укладанне ў беларускі рынак, з яго адносна сціплым аб'ёмам, не апраўдвае рызык страты даходаў і даверу на традыцыйных пляцоўках. Аднак пры спрыяльных умовах можна чакаць, што ў краіну вернуцца або ўпершыню прыйдуць сусветныя брэнды, што прынясе ў беларускае грамадскае харчаванне досвед працы па міжнародных стандартах.
Акрамя таго, нельга выключаць рэінкарнацыю мясцовых брэндаў, якія існавалі ў 1990-я — такіх, як «Хутка-Смачна». Для беларускага рынку з'яўленне новых брэндаў будзе сігналам ажыўлення і новай магчымасцю развівацца.
* * *
У бліжэйшыя гады перспектывы беларускага грамадскага харчавання шмат у чым будуць залежаць ад таго, як стане развівацца эканамічная і палітычная сітуацыя ў краіне.
Рынак застаецца прывабным для расійскіх і мясцовых брэндаў. З іншага боку, паўнавартаснае развіццё будзе магчымым толькі пры ўмове вяртання сусветных гульцоў, якія могуць прыўнесці міжнародны досвед і стандарты кіравання. Таму што грамадскае харчаванне сёння — ад невялікай кавярні да вядомай рэстарацыі — гэта далёка не пра «булачку напалову разрэзаць і засунуць у гэтыя дзве палоўкі кавалачак мяса», як гэта бачыцца кіраўніку Беларусі.