30 гадоў таму быў створаны Коласаўскі ліцэй

30 гадоў таму, 14 студзеня 1990 года, быў заснаваны Гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа — адна з лепшых навучальных устаноў Беларусі. TUT.BY расказвае, як ліцэісты захапілі ўласнае будынак і на іх выклікалі АМАП, чым ім дапамаглі намеснік кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта і сябар Аляксандра Лукашэнкі, а таксама як ліцэй спыніў існаванне.

«Ліцэяў не канчаў, кароў і авечак пасвіў, а бачыце, чаго дасягнуў»

Цяпер у гэта складана паверыць, але ў савецкі час беларускую мову можна было не вучыць у школе. Дастаткова было толькі пісьмовай заявы бацькоў. Беларуская літаратура часта выкладалася на рускай.
Усё стала мяняцца ў канцы 1980-х, у час перабудовы, з пачаткам лібералізацыі грамадства і нацыянальнага адраджэння. У гэтых умовах адукацыя на роднай мове стала рэальнасцю.
На мяжы 1980-1990-х паўсталі два ліцэя.
Першым з'явіўся ліцэй пры Беларускім дзяржаўным універсітэце (ліцэй БДУ), які ўзначаліў Аляксандр Жук (пазней першы намеснік міністра адукацыі, зараз рэктар Педуніверсітэту).
Як успамінала ў мемуарах Галіна Пазьняк (тады дэпутат Мінскага гарадскога савета, пазней жонка палітыка Зянона Пазьняка), Жук звярнуўся ў Камісію па адукацыі Мінгарсавета, каб дапамагчы атрымаць памяшканне. Паколькі без згоды партыі тады нічога не вырашалася, дэлегацыя адправіліся ў ЦК КПБ. Іх прыняў сакратар ЦК Аляксей Камай, які заявіў, што «ліцэяў не канчаў, кароў і авечак пасвіў, а бачыце, чаго дасягнуў».

Але дыктат партыі паступова сыходзіў у мінулае. Пад ціскам дэпутатаў Камісіі па адукацыі Мінскага гарадскога савета ліцэй пры БДУ атрымаў памяшканне. Як піша Пазьняк, першапачаткова ён ствараўся як беларускамоўны ліцэй з фізіка-матэматычным ухілам. Але з цягам часу былі створаны і гуманітарныя спецыяльнасці, а беларуская мова навучання саступіў месца рускай.

Другім з'явіўся Гуманітарны ліцэй (пазней, у 1998-м, ён атрымаў назву Ліцэй імя Якуба Коласа і ўвайшоў у гісторыю менавіта як Коласаўскі ліцэй). Першапачаткова ён дзейнічаў як нядзельны. Але неўзабаве яго дырэктара Уладзіміра Коласа (ён не з'яўляўся сваяком класіка беларускай літаратуры) запрасіў на сустрэчу Аляксандр Казулін. У будучыні рэктар БДУ і кандыдат у прэзідэнты, а тады адзін з кіраўнікоў Міністэрства адукацыі Беларусі, Казулін прапанаваў Коласу ўзначаліць рэспубліканскі цэнтр, які распрацоўваў бы адукацыйныя планы па беларусістыцы. У лістападзе 1990 года Савет Міністраў БССР, які ў той час узначальваў Вячаслаў Кебіч, прыняў пастанову аб стварэнні Беларускага гуманітарнага адукацыйна-культурнага цэнтра (БГАКЦ), у складзе якога дзейнічаў і ліцэй.

«Дэпутаты адправіліся да Кебіча. Тым часам нехта выклікаў да ліцэю АМАП»

Адной з праблем ліцэя была адсутнасць будынка для заняткаў. Новыя магчымасці з'явіліся пасля правалу жнівеньскага путчу 1991 года, калі маёмасць камуністычнай партыі была перададзена дзяржаве.Першапачаткова ліцэй прэтэндаваў на будынак былой Вышэйшай партыйнай школы, але памяшканне аддалі філалагічнаму факультэту БДУ. Тады мэр Мінска Аляксандр Герасіменка прапанаваў у якасці варыянту будынак па адрасе: Кірава, 21 (у савецкі час там знаходзіўся корпус завочнага аддзялення Вышэйшай партыйнай школы КПБ).
Згоду на перадачу будынка трэба было атрымаць ад адпаведных камісій Мінскага гарадскога і Вярхоўнага саветаў. Як успамінаў Уладзімір Колас у сваёй кнізе «Лёс ліцэя», у гэтым яму дапамаглі Герасіменка, яго намеснікі — сярод іх быў Уладзімір Ярмошын (у будучыні мэр і прэм'ер-міністр Беларусі), міністр адукацыі Міхаіл Дзямчук (пазней стаў віцэ-прэм'ерам), а таксама спікер парламента Станіслаў Шушкевіч.
Але далей пачалася дэтэктыўная гісторыя. Кіраўніцтва ліцэю даведалася, што Кебіч падпісаў пастанову аб перадачы будынка ліцэю. Але дакумент так і не быў апублікаваны. Неўзабаве з гаспадарчага ўпраўлення Саўміна прыйшла папера, што выдзеліць «будынак ліцэю не ўяўляецца магчымым».

Тады было вырашана самастойна заняць будынак і дамагчыся падпісання загаду. Тым больш што ў арганізацый, якія размяшчаліся на Кірава, 21, тэрмін арэнды мінуў яшчэ ў 1991 годзе, але ніхто не спяшаўся вызваляць памяшканне.

Раніцай 15 студзеня 1992 года ў будынак на Кірава, 21 ўвайшлі частка ліцэістаў на чале з Коласам і бацькамі, якія зачынілі знутры дзверы на швабру. Другая частка перагарадзіла шлях звонку. Дэпутаты Вярхоўнага Савета Лявон Баршчэўскі і Алег Трусаў накіраваліся да Кебіча. Тым часам нехта выклікаў да ліцэю АМАП.

Пра тое, як далей развіваліся падзеі, існуюць дзве версіі. Як успамінаў Баршчэўскі, прэм'ер-міністр падпісаў загад. Ён і Трусаў прыехалі да будынка на Кірава, пасля чаго сітуацыя высветлілася. А вось Колас пісаў у сваёй кнізе, што камандзір АМАПу прапанаваў яму сесці ў машыну і адправіцца для высвятлення сітуацыі ў Саўмін. А калі яны пад'ехалі да плошчы Незалежнасці, з левага крыла Дома ўрада выйшаў Баршчэўскі, які паведаміў аб станоўчым рашэнні Кебіча. Але галоўным быў вынік: ліцэй атрымаў свой будынак, у якім знаходзіўся больш чым дзесяцігоддзе.

«Праблемы ліцэя не знікнуць, пакуль там працуе кіраўнік БНФ»

Спакойнае існаванне ліцэя працягвалася нядоўга. Па выніках рэферэндуму 1995 года беларуская мова страціла статус адзінай дзяржаўнай. Але замест раўнапраўя з беларускай назіралася супрацьлеглая карціна: колькасць школ, навучанне ў якіх ішло на роднай мове, пачала змяншацца. Але самае галоўнае, што для тагачаснай улады беларуская мова асацыявалася выключна з апазіцыяй.Першы пробны шар чыноўнікі запусцілі ў 1996-1997 гадах. У кіраўнікоў ліцэя запатрабавалі падаць дакументы на права валодання будынкам па Кірава, 21 (хоць яго перадалі ліцэю ў адпаведнасці з распараджэннем Савета Міністраў), спрабавалі размясціць там Палац моладзі. Канфлікт скончыўся тым, што будынак быў перададзены «ў аператыўнае кіраванне» Кіраўніцтву справамі прэзідэнта, але ліцэй застаўся па старым адрасе.
Наступны тур барацьбы датуецца летам 1998 года, калі ўлады паспрабавалі аб'яднаць Гуманітарны ліцэй з ліцэем БДУ. Як успамінаў Колас, яны дамовіліся з дырэктарам ліцэя БДУ Генадзем Пальчыкам (у будучыні старшыня камісіі па адукацыі, культуры і навуцы Палаты прадстаўнікоў, старшыня ВАК, цяпер рэктар Акадэміі кіравання), што ні за што не дапусцяць такога «глупства, якое разбурыць абодва нашы ліцэя. А калі гэта паспрабуюць зрабіць насуперак нашай волі, сыдзем у адстаўку».
Лета таго года ліцэісты зноў правялі ў пікетах. Па ўспамінах Коласа, тагачасны міністр адукацыі Васіль Стражаў намякнуў яму, што праблемы ліцэя не знікнуць, пакуль там працуе Лявон Баршчэўскі. А той пасля эміграцыі Зянона Пазняка выконваў абавязкі старшыні Беларускага народнага фронту (самай буйной апазіцыйнай партыі).
Як высветлілася пазней, вырашыць канфлікт дапамог Іван Пашкевіч (тады намеснік кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта). У выніку Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр быў рэарганізаваны ў Нацыянальны гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа, але ўсе іншыя аддзелы цэнтра (акрамя ўласна ліцэя) былі ліквідаваныя.

Урокі з перакладчыкам Бібліі

Падзеі 1998 года падарылі ліцэю яшчэ пяць спакойных гадоў існавання. Гэтым шанцам скарыстаўся і аўтар гэтага тэксту: у 1999-м я прыйшоў на падрыхтоўчыя курсы пры гэтай навучальнай установе, а ў 2000-м, пасля сёмага класа паступіў у ліцэй і вучыўся там тры гады.

У чым была асаблівасць Коласаўскага ліцэя?
Арыгінальныя праграмы, якія адрозніваліся ад стандартных школьных. Да 2003 году выкладчыкі ліцэя распрацавалі больш за 25 арыгінальных праграм, зацверджаных Міністэрствам адукацыі, а таксама каля 30 рабочых праграм факультатываў.
У Коласаўскім чыталіся і свае арыгінальныя прадметы. Напрыклад, руская літаратура была аб'яднаная з замежнай ў курс «Літаратура народаў свету» (прычым замежная пры наяўнасці перакладу вывучалася на беларускай мове). Такі курс выкладаўся на 1, 3 і 4 курсах (8, 10 і 11 класы). А на працягу другога курсу ліцэісты праходзілі «Сусветную мастацкую культуру» (СХК). На ім яны чыталі па-беларуску ўрыўкі з «Іліяды» і «Адысеі» Гамера, творы Сапфо, Эсхіла, Авідзія, Петраркі, Рансара ...
Яркія выкладчыкі. Заняткі па СХК вёў паэт і перакладчык, будучы кіраўнік Беларускага ПЭН-цэнтру Андрэй Хадановіч. Запрошаны лектар Васіль Сёмуха распавядаў на занятках пра творы, якія сам перакладаў (пра «Фаўста» Гётэ і пра «Песні песняў Саламонавай» з Бібліі), а літаратуразнаўца Аляксандр Фядута чытаў лекцыю пра Пушкіна. Нарэшце, у якасці госця на сустрэчу з ліцэістамі прыходзіў пісьменнік Янка Брыль.

А яшчэ агульная атмасфера, у якой панавалі беларуская культура і мова. А таксама дэмакратычнасьць, прастата адносінаў, але пры гэтым агульны ўзровень падрыхтаванасці. Нездарма Коласаўскі разам з ліцэем БДУ лічыліся лепшымі сярэднімі навучальнымі ўстановамі Беларусі. Яны з'яўляліся навучальнымі ўстановамі рэспубліканскага падпарадкавання і адзіныя наўпрост выстаўлялі каманды на рэспубліканскія алімпіяды (без якіх-небудзь адбораў на раёне або горадзе).

Міністр адмовіўся, прэм'ер-міністр — не

Яшчэ ў 2002-м нішто не прадвяшчала бяды. Так, калі восенню ліцэісты выйшлі на заняткі, іх чакаў сюрпрыз.Трэба сказаць, што першапачаткова камп'ютарнае забеспячэнне ліцэя кульгала на абедзве нагі. Спецыяльны клас быў застаўлены даўно спісанымі сталамі і крэсламі, а на старых «карветах» даводзілася сядзець па двое.
Дык вось, у 2002-м ліцэісты патрапілі ў клас з еўрарамонтам і новымі камп'ютарамі, што зрабіла аўдыторыю самай прыгожай ў ліцэі. На адным са сходаў выкладчыкі з гонарам сказалі, што ліцэю дапамог Уладзімір Канаплёў (тады віцэ-спікер, пазней спікер палаты прадстаўнікоў, але галоўнае — памочнік Аляксандра Лукашэнкі ў тыя часы, калі ён яшчэ быў дэпутатам Вярхоўнага Савета). Пагадзіцеся, калі б тады было вядома аб надыходзячым закрыцці ліцэя, абсталёўваць клас не мела сэнсу.
Але ўжо летам 2003 года ў ліцэй быў прызначаны новы дырэктар, якога не прыняў калектыў. Адна з прычын — у пераемніцы Коласа не было ніякіх заслуг у педагогіцы. А яшчэ яна дрэнна ведала родную мову, што было праблемай для працы ў беларускамоўнай установе.
Ліцэісты выходзілі на шматлікія пікеты, усімі спосабамі выказвалі свае пратэсты — і закрыццё ліцэя. Як раз у гэты час у адстаўку сышоў міністр адукацыі Пётр Брыгадзін — кажуць, ён не захацеў падпісваць загад аб закрыцці ліцэя. Адпаведнае пастанова выйшла за подпісам прэм'ер-міністра Генадзя Навіцкага. Ліцэй быў ліквідаваны «ў мэтах аптымізацыі сістэмы рэспубліканскіх устаноў адукацыі».

Цяпер у практычна цалкам перабудаваным і адрамантаваным будынку ліцэя дзейнічае суд Цэнтральнага раёна Мінска. Іронія лёсу: у былым кабінеце літаратуры, дзе вучні чыталі класікаў і пісалі сачыненні, цяпер праходзяць пасяджэнні і выносяць прысуды.
tut.by