Алана Гебрэмарыям: «Мае страхі сталі рэальнасцю»

Алана Гебрэмарыям больш за два гады прабыла за кратамі за сваю грамадскую і палітычную актыўнасць. Цяпер Алана жыве ў Варшаве і балатуецца ў Каардынацыйную раду ад спісу «Моладзевы наступ». «Люстэрка» даведалася, што яна перажыла ў турме, ці супалі яе чаканні ад вязніцы і волі і што яна збіраецца рабіць для вызвалення палітвязняў у выпадку свайго абрання ў Каардынацыйную раду.Читать полностью: 

«Цяпер я не ўяўляю, як людзі гэта вытрымліваюць»

— Вы доўгі час займаецеся актывізмам, пра існаванне ў Беларусі палітвязняў ведалі не з навінавых сайтаў. Калі вы самі трапілі за краты, ці супала вашае ўяленне пра тое, як выглядае іх жыццё, з тым, якое яно насамрэч?

— Неаднойчы я чакала сваіх сяброў і сябровак пад Акрэсціна і, безумоўна, ведала пра сітуацыю з палітвязнямі. Выпадкі былі адзінкавыя — у турмы па палітычных матывах траплялі прадстаўнікі старой апазіцыі ці анархісты.

Звонку гэта заўсёды выглядае жудасна, але не так жудасна, як унутры. Калі я туды трапіла, то найперш адчула, як гэта — быць на допыце.

Мой першы допыт доўжыўся 20 гадзін. Без ежы, без вады і без наведванняў прыбіральні. Потым не давалі спаць і адразу трэба было ісці на новы допыт. Ты адчуваеш увесь прэсінг гэтай сістэмы. Ён ідзе ад людзей, якія ненавідзяць цябе, якія спрабуюць любымі спосабамі цябе закруціць, знайсці пункты ціску, пагражаюць, заносяць рукі, каб цябе біць. Мяне не білі, але пагражалі і рабілі выгляд, нібыта зараз гэта адбудзецца.

Усе мае страхі проста ў адзін момант сталі рэальнасцю. Вядома, гэта было жудасна. Гэта было неадэкватна жорстка. Цяпер я не ўяўляю, як людзі гэта вытрымліваюць, бо з кожным днём прэсінг унутры сістэмы робіцца ўсё больш агрэсіўным. Нават у адносінах да людзей, якія не звязаныя з нейкімі арганізацымі, не вялі публічнай дзейнасці.

Ціснуць на звычайных беларусаў і беларусак, якія трапілі туды за сваё меркаванне. За лайкі, каментары, пасты, падтрымку пратэстаў 2020 года ці падтрымку Украіны ў вайне. Адным словам, гэта жах. Гэта трагедыя цэлага народа і вялікі боль для нас усіх. Асабіста для мяне таксама.

Як спрабавалі вызваліць палітвязняў у абмен на допуск Беларусі да Алімпіяды?

— Як развіваліся вашыя стасункі з сям’ёй, калі вы трапілі за краты?

— З сям’ёй у мяне нармальныя стасункі, але яны не падтрымліваюць маёй дзейнасці. Ніколі яе не падтрымлівалі, бо яны абсалютна апалітычныя людзі.

Апазіцыйныя погляды і еўрапейскія каштоўнасці прыйшлі да мяне не ад бацькоў, а з асабістага жадання даведацца інфармацыю і спраўдзіць яе. Бо было шмат нестыковак у маім жыцці — паміж тым, што я бачыла ў рэальнасці, і тым, што чытала ў дзяржаўных СМІ ці тым, што мне расказвалі ў школе.

Спачатку я вырашыла даведвацца інфармацыю ў бібліятэцы, у настаўнікаў. Потым пачала самастойна шукаць яе ў інтэрнэце і знаходзіла для сябе адказы па гісторыі Беларусі і культуры. І гэта вельмі мяне ўразіла — моладзевы рэвалюцыйны супраціў не толькі ў Беларусі, але і ў свеце. Я зразумела, што нельга жыць у гэтай хлусні, нельга пагаджацца на нашыя рэаліі, калі цябе могуць проста забіць за меркаванне.

І сітуацыя з палітыкамі, якія зніклі ў 1990-х — пачатку 2000-х, была для мяне як удар абухом па галаве. Я не верыла, што ў Беларусі такое можа адбывацца. Я ведала пра мітынгі ў 1996 годзе, у пачатку 2000-х, і пра рэферэндум, і пра выбары ў 2006 годзе, і ў 2010-м. Але пакуль не заглыбішся ў гэтую тэму, разумець, што адбываецца, можна толькі павярхоўна.

У школе ў мяне трохі адкрыліся вочы, але мае бацькі не падтрымалі гэтых парываў. Пераходу на беларускую мову таксама не падтрымаў ніхто.

Я не магу сказаць, што ў нас неяк моцна сапсаваліся адносіны пасля майго зняволення. Але бацькі не разумеюць майго жадання дапамагаць людзям цаной уласнай свабоды, уласнага часу. Гэтай ахвяры яны не прымаюць, і мы спрабуем не размаўляць на палітычныя тэмы.

Мая адседка для іх — вялікі боль. Гэта моцна адбілася на іх маральным стане, і яны ніколі б не хацелі перажыць гэта зноў. У ідэале — ніколі не хацелі б перажыць гэта ўвогуле.

«КДБ хоча максімальна знішчыць сацыяльна-палітычны патэнцыял чалавека, яго індывідуальнасць»

— Сярод вашых сяброў шмат актывістаў. Ці змяніліся адносіны з імі за час зняволення?

— Мае сябры і сяброўкі вельмі моцна падтрымлівалі мяне, заўсёды перадавалі мне весткі.

Лісты амаль не даходзілі. У камеру маглі прыйсці лісты да ўсіх палітзняволеных, штук 10−14, а мне аддавалі адзін-два за месяц. Я разумела, што гэта не таму, што мне не пісалі, а таму, што была такая ўстаноўка — не аддаваць мне гэтых лістоў. Мне потым у гэтым прызналіся.

Гэта, вядома, пагаршала мой стан. І я разумела, што сілавікі спрабуюць любымі сродкамі зрабіць так, каб я верыла, што мяне ніхто не памятае, не падтрымлівае, што я адна і што гэтая сістэма мяне зламае, перакруціць праз мясасечку.

Але я ўсё роўна верыла ў іх. Сябры і сяброўкі праз адваката і бацькоў перадавалі словы падтрымкі і расказвалі, што робяць, пакуль я знаходжуся за кратамі. Яны спрабавалі знайсці людзей, якія падпішуцца пад паручальніцтвам, сабраць заклад, каб выкупіць мяне з турмы. Я думаю, яны рабілі ўсё магчымае, і я гэтую падтрымку адчувала асабіста — у грашовых пераводах і пасылках, у словах і дзеяннях.

Але калі мы гаворым пра нейкую блізкасць, то я думаю, што чалавека, які сядзеў, да канца можа зразумець толькі чалавек, які таксама атрымаў гэты досвед. Я не ўсё абмяркоўваю з сябрамі і сяброўкамі з майго зняволення. Проста таму, што вельмі шмат кантэксту трэба даць, каб чалавек змог хаця б трошачкі наблізіцца да разумення нават нейкай дробязнай сітуацыі, якая там адбывалася. Для гэтага трэба апісаць і ўмовы ўтрымання, і розныя іншыя фактары. Не кожны чалавек гатовы вытрымаць гэтую інфармацыю, яе ператравіць і даць адпаведную рэакцыю.

Таму я стала вельмі блізкай з людзьмі, з якімі сядзела, у плане духоўнага разумення. Я дагэтуль сябрую з імі, з палітзняволенымі, якія цяпер у эміграцыі, і тымі, што засталіся ў Беларусі. Падтрымліваю іх, кагосьці дапамагала вывозіць, камусьці дапамагаю фінансава і кансультацыямі.

Ведаеце, мы ўсе змяніліся за гэты час. Немагчыма сказаць, што мы засталіся тымі ж. Сядзеў ты ці не, але 2020 год перакруціў нас і змяніў. Турма таксама мяне змяніла. Нямногія цяпер, нават з маіх найбліжэйшых сяброў і сябровак, ведаюць тую Алану, якой я стала пасля зняволення.

«Калі я выходзіла, то не ведала, ці выйду»

— Як даваць рады ў турме, калі да цябе не даходзяць лісты і ўвогуле любая інфармацыя з волі?

— Я была абсалютна бездапаможнай, не магла нічога кантраляваць, за мяне вырашалі, калі мне есці, калі спаць, куды ісці, якія мяхі са снегам цягаць, і ўсё астатняе. Але я магла выбіраць сваю рэакцыю на сітуацыю.

Я магла выбіраць, які настрой у мяне будзе сёння. У тым ліку дзеля таго, каб не забыць, хто я. Часта перад сном і калі ўставала, сама сабе прагаворвала, хто я. Нагадвала сабе, што я — Алана, чым я займалася, якія ў мяне былі дасягненні.

Я хваліла сябе за тое, што ўжо столькі дзён трымаюся, што нават тут у мяне ёсць людзі, якія мяне падтрымліваюць, што 2020 год быў не дарма, што людзі змяніліся, і мы назапасілі велічэзны патэнцыял салідарнасці, любові, падтрымкі, жадання быць дэмакратычным грамадствам і жыць у дэмакратычнай краіне.

Усе гэтыя думкі мяне моцна падтрымлівалі. Таксама вельмі моцна падтрымлівала фізічная актыўнасць. Калі ёсць магчымасць займацца любымі практыкаваннямі, гэта адцягвае псіхалагічна, плюс фізіялагічна выпрацоўваюцца гармоны задавальнення і радасці.

— У пачатку мы размаўлялі пра розніцу ўяўленняў пра турму і тым, якая яна ў рэальнасці. А ці быў у вас дысананс ад свабоды, калі вы выйшлі з калоніі? Ці спраўдзіліся вашыя чаканні ад сустрэчы з сям’ёй, сябрамі, родным горадам?

— Калі я выходзіла, то, па-першае, не ведала, ці выйду (смяецца). Калі на мяне завялі дадатковыя справы (змова з мэтай зрынуць уладу і стварэнне экстрэмісцкага фарміравання), то я зразумела, што па гэтых абвінавачаннях мне на той момант пагражала да 12 гадоў.

Да мяне прыходзілі сілавікі і казалі, што я не выйду 30 лістапада 2022 года і што хутка са сведкі мяне перавядуць у падазраваную, пачнецца новае кола следства, і мяне адправяць у СІЗА. Відаць, да суботы (гэта было за некалькі дзён да майго выхаду) я яшчэ дакладна не ведала, што выходжу.

Але потым пачала здагадвацца, што яно усё ж адбудзецца, проста па логіцы падзеяў: мне сказалі здаць рэчы на праверку — усе мае нататнікі, запісы і кнігі, а потым загадалі прыйсці ў рэжымны аддзел, каб падпісаць дакумент.

Тады я ўжо зразумела, што наўрад ці яны будуць рабіць фарс і цырк, арганізоўваць вялікую колькасць людзей на праверку ўсяго, што трэба, і на подпіс дакументаў, проста каб з мяне паздзекавацца і пасмяяцца. Тады ж зразумела: відаць, я выходжу. Я пытала пра гэта аператыўных супрацоўнікаў, а яны нібыта ўнікалі адказу, не было зразумела, што адбываецца.

Студэнты ў турме. Пра «чорны чацвер», скрадзеную маладосьць і суд

У момант выхаду я ўчапілася ў шконку (так у турмах называюць ложак) і сказала, што нікуды не пайду. Бо, па-першае, не хачу ісці ў цяперашнюю Беларусь. А па-другое, тут вельмі шмат блізкіх і дарагіх мне людзей, я не хачу іх пакідаць.

Я пачала асэнсоўваць, што выйду не ў тую Беларусь, якую памятаю. Там усё нашмат пагоршылася, плюс дадаўся кантэкст вайны, пра якую мы даведаліся, калі былі ў калоніі.

І яшчэ ты не можаш быць у кантакце з людзьмі, якія застаюцца ў калоніі, не можаш фізічна падысці да іх, каб падтрымаць, абняць, параіць штосьці, нават схадзіць да аператыўнікаў і спытаць, чаму яны чапаюць нейкага чалавека і чаго ад яго хочуць.

Таму я не хацела выходзіць. Мяне за рукі і ногі адрывалі ад гэтай шконкі. Адарвалі і выкінулі з калоніі.

На выхадзе я не чакала шмат людзей. Паспела патэлефанаваць маме, яна ведала, што я выходжу. Я прасіла не прыязджаць, не рабіць натоўп. Бо сілавікі адразу далі зразумець: калі будзе натоўп каля калоніі, то ў адным двары стаіць АМАП, а ў іншым — міліцыянты з РУУС Чыгуначнага раёна Гомеля і што мяне і тых, хто выходзіць са мной, закруцяць і запакуюць, і ўсіх нашых блізкіх таксама.

Але нягледзячы на гэта, там былі людзі, не звязаныя з маёй сям’ёй. Там былі простыя беларусы і беларускі. Я спачатку не зразумела, чаму нейкі мужчына, якога я не ведаю, пачынае мяне абдымаць і плача. Толькі потым, калі я адышла і спытала, ці ведае яго хтосьці, то зразумела, што адбываецца. Бо яго ніхто не ведаў.

Там было яшчэ некалькі чалавек, якіх ніхто не ведаў. Яны стаялі ўбаку, глядзелі на нас і не падыходзілі. Я зразумела, што гэта беларусы, якія, нягледзячы на страх, усё ж рызыкнулі і падтрымалі мяне.

— Пасля вы прыехалі дадому, зразумелі, што ва Украіне вайна, а ўсе вашыя сябры ці з’ехалі з Беларусі, ці сядзяць у турмах. Што вы адчулі?

— Найперш мне сказалі, што бар «Карма» закрыўся. Я хацела — можа, не адразу, але праз некалькі дзён — пабачыцца з сябрамі і сяброўкамі, схадзіць у наш любімы бар.

Потым даведалася, што закрылі культурны цэнтр «Корпус», шмат іншых месцаў. На вуліцы Кастрычніцкай быў офіс Задзіночання беларускіх студэнтаў, я зразумела, што яго таксама больш няма. Няма прасторы «ОК16» на той жа Кастрычніцкай. Нічога няма.

Гэта быў удар пад дых. Я не разумела, за што зачапіцца. Я прыехала ў Мінск і не ведала, як адчуць пазітыўныя эмоцыі, як чымсьці натхніцца і зразумець, што гэтае месца — усё яшчэ мой дом. Я хадзіла знаёмымі маршрутамі, па плошчы Перамогі, і мне было жудасна разумець, што я не бачу людзей на вуліцах і ў кавярнях.

Карцінка, якой я баялася, праявілася нібыта ў адзін момант. Грамадскае жыццё спынілася. Мне стала страшна, што я проста страціла дом, што больш не адчуваю сябе камфортна ў гэтым горадзе.

Але я засталася. Бо мне хацелася падтрымаць маю сям’ю і пабавіць з ёй час. Я лічыла, што будзе няправільна вось так іх кінуць пасля майго зняволення, ведаючы, як яны гэта ўсё перажывалі.Таму я засталася.

Але ўвесь гэты час знаходжанне ў Беларусі было для мяне выпрабаваннем. Не толькі таму, што за мной сачылі сілавікі. І не таму, што трэба было кожны тыдзень хадзіць адзначацца у міліцыю. І не таму, што я разумела: хутчэй за ўсё, мяне праслухоўваюць і распрацоўваюць у КДБ.

Я проста не мела пачуцця дома. Я больш не адчувала сябе камфортна, не было людзей, якіх я любіла, маіх сяброў і сябровак, каляжанак. Не было арганізацый, якія я любіла, месцаў, якія я любіла.

Сацыяльны асяродак, які мяне падтрымліваў і запальваў ува мне агонь, знік. Разам з ім знік мой агонь. Пакуль была ў Беларусі, я моцна закрылася, не вяла нейкага свецкага жыцця. Гэта была праца, дом, пасядзелкі з блізкімі і сям’ёй. Максімум — трэнажорная зала, на гэтым усё.

«Паліна Шарэнда-Панасюк сядзела ў адным з найгоршых атрадаў»

— Некаторым палітвязням настойліва рэкамендуюць падпісаць прашэнне пра памілаванне. Што ім прапаноўваюць у абмен на гэта?

— Вы думаеце, моцны бок абавязкова штосьці прапануе ў адказ? Гэта ж не перамовы. Гэта не двухбаковы працэс. Вельмі часта гэта ультыматум.

Людзей прэсуюць, на іх ціснуць. У калоніях я на свае вочы бачыла толькі псіхалагічны ціск, пра фізічны чула, але ў мяне проста няма падцверджанняў. Людзей ставяць у такія абставіны, што з імі не размаўляюць атрады, у якіх яны жывуць. Іх пастаянна падстаўляюць.

Аператыўныя супрацоўнікі пастаянна знаходзяць «нюансы», за якія можна зачапіцца, каб прыцягнуць цябе да адказнасці і выпісаць парушэнне. Адно ці некалькі парушэнняў выліваюцца ў змяшчэнне ў штрафны ізалятар, потым — у памяшканне камернага тыпу, пасля заводзяць справу за непадпарадкаванне адміністрацыі калоніі і павялічваюць тэрмін зняволеня.

Людзей проста заціскаюць з усіх бакоў. Ім становіцца немагчыма жыць у атрадзе, і нервовая сістэма здае. І вось у такім стане чалавеку ультыматыўна кажуць, што ён абавязаны напісаць прашэнне пра памілаванне.

Замест анансаванага вызвалення Паліне Шарэнда-Панасюк прад’явяць новае абвінавачванне

Людзі разумеюць, што ціск на іх звязаны з прапановай. Ім кажуць: «Калі хочаш дажыць у гэтым месцы, то гэта адзіны варыянт». І я цалкам падтрымліваю людзей, якія выбіраюць сябе. Я не лічу, што гэта штосьці ненармальнае.

Людзі — закладнікі. Мы не можам, не маем права іх асуджаць. Прашэнне пра памілаванне — гэта ультыматум, людзі пішуць іх праз ціск. Што можа быць у адказ? Можна, вядома, папрасіць больш цябе не чапаць. Ці выканаюць гэтую просьбу сілавікі? Гарантый ніхто не дасць.

Я ведаю, што некаторыя людзі прасілі дазволіць ім хадзіць у клуб калоніі, каб мець магчымасць паглядзець кіно ці нейкую тэатральную пастаноўку. Каб можна было гэты дзень сурка чымсьці разбавіць, зрабіць яго разнастайнейшым. На жаль, гэта не тое, чаго можа хацець сам чалавек — прызнаваць сваю віну і раскаяцца ў тым, чаго ён ніколі не рабіў. Але людзі пагаджаюцца на гэта. Вельмі часта яны гатовыя зрабіць усё, каб выйсці.

— Стала вядома, што Паліна Шарэнда-Панасюк не выйшла на волю, нягледзячы на тое, што напісала прашэнне пра памілаванне і дала інтэрв'ю дзяржаўнаму тэлебачанню. Што вы адчулі, калі пабачылі відэа з яе ўдзелам?

— З Палінай мы сядзелі ў адным атрадзе, у трэцім, калі я прыехала ў гомельскую калонію. У гэты атрад Паліна, я і іншыя палітзняволеныя жанчыны трапілі не проста так. У ім у асноўным сядзяць людзі, асуджаныя па так званым наркатычным артыкуле 328, таму ў іх вялікія тэрміны.

Большасць атрада — гэта «шасцёркі». Так называюць у турме людзей, якія дакладваюць аператыўным супрацоўнікам пра ўсё, што адбываецца. Гэта людзі, якія пастаянна падстаўляюць палітвязняў. Там не прапускаюць ніводнага твайго промаху.

Паліна сядзела ў адным з найгоршых атрадаў, у жорсткіх умовах. Але я бачыла, што яна не здаецца. Яна даволі моцная жанчына. Не магу сказаць, што я падзяляю ўсе яе падыходы і выказванні, але я вельмі яе паважаю.

Яна не зламалася пад пастаянным ціскам Чорнага і іншых супрацоўнікаў калоніі. Яна стаяла на сваім, максімальна адстойвала сваю пазіцыю. На праверках рабіла даклад па-беларуску, гаварыла, што яна — «неправамоцна асуджаная палітзняволеная Паліна Шарэнда-Панасюк».

Але, на жаль, я думаю, што Паліне, як і любому чалавеку, з часам было ўсё больш невыносна знаходзіцца там. У кожнага ёсць свой ліміт маральнага і фізічнага здароўя. Я не ведаю, што з ёй адбывалася пасля, але яе ўвес час змяшчалі ў ШІЗА і ПКТ.

Думаю, яе фізічнае здароўе, а можа, і маральнае таксама, здало. Гэта не штосьці ненармальнае. Усе мы людзі, як бы гераічна сябе ні паводзілі. Ведаючы настрой адміністрацыі калоніі наконт Паліны, я разумела, што яны гатовыя яе там згнаіць. Яе смерць для іх — пшык. Гэта проста яшчэ адна, якую яны закатуюць, і яны збіраліся гэта зрабіць, я ўпэўненая. Яны яе ненавідзелі.

Я думаю, для Паліны гэта было проста магчымасцю выратавацца і пабачыцца з дзецьмі. На жаль, і гэта не дапамагло. Я вельмі спадзявалася, што яна выйдзе і з яе больш не будуць здзеквацца, павялічваючы тэрмін.

Паліна Шарэнда-Панасюк адмаўляецца ад беларускага грамадзянства з-за катаванняў

— Павел Латушка нядаўна расказаў, што нібыта абмяркоўвалася вызваленне некаторых палітвязняў у абмен за допуск беларускіх атлетаў да Алімпіяды. Ці ёсць для вас, як для былой палітзняволенай, пэўныя чырвоныя лініі, якія нельга пераходзіць у гэтым пытанні?

— Для мяне жыццё чалавека і яго свабода — асноўныя каштоўнасці. Мне часта кажуць, што я легітымізую рэжым, нібыта прапаную прызнаць Лукашэнку, каб ён выпусціў палітвязняў.

Я нікому не прапаную прызнаваць Лукашэнку, але я заўсёды гавару, што любыя спосабы могуць разглядацца і абмяркоўвацца падчас перамоўнага працэсу, у якім мы як дэмакратычная супольнасць не можам удзельнічаць наўпрост, бо з намі ніхто размаўляць не будзе.

Але мы можам кансультаваць Еўрапейскі саюз і трэція краіны, якія зоймуцца гэтымі перамовамі. І я лічу, што чырвоных ліній у гэтым выпадку няма. Мы абмяркоўваем вызваленне людзей, якіх захапіла тэрарыстычная групоўка.

На вайне таксама вядуцца перамовы. Я думаю, што мы нічым не адрозніваемся, для нас жыццё людзей таксама мусіць быць на першай прыступцы гэтай піраміды. Я лічу, што трэба спрабаваць любыя варыянты.

«Турэмныя дзённікі» Вольгі Класкоўскай. Частка 5: «Здыміце пагоны альбо я з вас іх сарву»

«Мы павінныя адыходзіць ад стратэгіі „вызваляем усіх ці нікога“»

— Вы балатуецеся ў Каардынацыйную раду. Раскажыце проста і канкрэтна пра тое, што вы ў выпадку абрання будзеце там рабіць, каб вызваліць палітычных зняволеных.

— Асабіста я збіраюся займацца тым, чым я і цяпер займаюся ў супрацы з усімі арганізацыямі, профіль якіх — дапамога палітвязням. Я буду спрабаваць знайсці рэсурсы для дапамогі палітвязням і для іх вызвалення. Я дагэтуль удзельнічаю ў арганізацыях, якія камунікуюць з міжнароднымі партнёрамі, і прапаную ім магчымыя стратэгіі перамоваў.

Мы будзем далей з маімі каляжанкамі і калегамі аналізаваць кейсы вызвалення, якія ўжо былі, каб прыцягнуць тыя актары, якія ў гэтым удзельнічалі, для далейшай супрацы па іншых палітвязнях.

Я не магу раскрываць падрабязнасці проста таму, што гэта не публічны працэс. Гэта вельмі ўразлівая інфармацыя, якая, калі будзе ў публічным доступе, можа вельмі негатыўна адбіцца на лёсах людзей.

Акрамя аналізу папярэдніх выпадкаў вызвалення мы пастаянна звяртаемся да міжнародных партнёраў з прапановай дапамагчы нам з перамоўным працэсам. Гэта прафесіяналы, якія займаліся такімі працэсамі ў розных краінах, у тым ліку ў Іране, напрыклад. Мы збіраем іх досвед і просім дапамагчы нам распрацаваць фармат перамоваў, падабраць варыянты. Бо па фармаце перамовы могуць быць абсалютна рознымі.

Далей я буду агучваць гэта праз свае каналы камунікацыі і сацсеткі, а таксама на міжнародных сустрэчах. Буду казаць пра тое, што мы мусім зараз рабіць, і што трэба адыходзіць ад стратэгіі «вызваляем усіх ці нікога». Мы мусім вызваляць канкрэтных людзей.

— Беларускія дэмакратычныя палітыкі дастаткова робяць для таго, каб вызваліць палітвязняў?

— Гэта складанае пытанне, бо адназначных рашэнняў і пэўнага трэку вызвалення няма. Пытанне вельмі далікатнае, складанае, і ад нас у яго вырашэнні мала што залежыць.

Той факт, што людзі дагэтуль знаходзяцца ў турмах, а вызваленні калі і адбывваюцца, то кропкава і ў невялікай колькасці, — гэта для нас выклік і нагода адказаць сабе на пытанне: а ці зрабілі мы ўсё, што маглі? Я асабіста магу сказаць, што мы зрабілі недастаткова.

Некаторыя людзі, якія працягваюць сядзець, з якімі я размаўляла яшчэ ў калоніі, думаюць гэтак жа.

«Мова гэта зброя?» Пракоп'еў пералічыў 12 ілюзій, якіх павінны пазбавіцца

— Дзе канкрэтна вы недапрацавалі?

— Недапрацавалі ў самым пачатку — структурна не была арганізаваная дапамога тым, хто знаходзіцца ўнутры. Потым гэта выправілася, і цяпер ёсць шмат структур, якія дапамагаюць. Але спачатку мы ўсе разгубіліся, і гэта зразумела. Усе былі ў шоку ад таго, як шмат палітвязняў з’явілася, і мы не былі падрыхтаваныя да такога.

Цяпер я бачу, што пазіцыя, якая была актуальная ў 2020 годзе, дагэтуль знаходзіць водгук у шматлікіх структурах, якія прасоўваюць яе далей. Сэнс гэтай пазіцыі такі: мы будзем далей расказваць пра палітвязняў, але і працаваць над санкцыйнай палітыкай і спрабаваць прыцягнуць Лукашэнку да адказнасці, а больш мы нічога зрабіць не можам.

Але гэта ўсё ссоўвае фокус з вызвалення, замест якога арганізацыі пачынаюць займацца, напрыклад, пытаннямі рэабілітацыі. Проста таму, што гэта прасцей арганізаваць. Рэабілітацыя таксама важная, але мы не можам канцэнтравацца толькі на ёй, пакуль людзі ў зняволенні.

Я думаю, што нам усім цяпер трэба думаць пра тое, што мы можам зрабіць, каб людзі выйшлі. Не забываць, што мы ўсё яшчэ можам шукаць выхады на тых, хто можа прасоўваць гэтую думку ўнутры Беларусі. Мы можам размаўляць пра гэта з Еўрапейскім саюзам, можам шукаць трэція краіны, якія маглі б уключыцца ў перамоўны працэс.

Можам даведвацца пра інтарэсы Лукашэнкі. Мы часта гаворым, што ведаем, чаго ён хоча: легітымнасці, калійных угнаенняў ці нечага іншага. Але гэта ўсё здагадкі. Для перамоўнага працэсу ці любога дыялогу трэба ведаць інтарэс кожнага боку. Ён мусіць быць сфармуляваны менавіта ім самім, а не мной ці кімсьці іншым.

Трэба пераставаць гаварыць эмацыйна, як на канферэнцыі Каардынацыйнай рады. Гэта, вядома, добра, што людзям гэтае пытанне блізкае, але за эмацыйнасцю губляецца кантэкст, і людзі не пераходзяць да дзеянняў. Трэба аб’ядноўвацца не вакол эмацыйнасці, а вакол канкрэтных дзеянняў.

— Каардынацыйная рада ў стане гэта зрабіць?

— Я думаю, КР можа аб’яднаць людзей і арганізацыі, якія гатовыя займацца набліжэннем вызвалення палітвязняў. Я не думаю, што Каардынацыйная рада можа нейкім чароўным чынам вызваліць палітвязняў. Не, мы не маем магічнай сілы.

Але ў Каардынацыйнай рады ёсць выхады на розных міжнародных партнёраў — гэта і краіны ЕС, гэта і стратэгічны дыялог з ЗША. З іх дапамогай мы можам працаваць на тое, каб перамоўны працэс быў запушчаны, каб каналы камунікацыі не закрываліся, каб яны пыталі ў рэжыму, чаго б той хацеў за вызваленне канкрэтных груп ці асобаў.

І каб яны былі для нас таксама кансультантамі, бо шмат у якіх краінаў Еўрасаюза і ў ЗША ёсць досвед такіх перамоваў. Каардынацыйная рада — гэта пляцоўка, якая можа нас аб’яднасць і дапамагчы кансалідаваць сілы, якая дае магчымасці камунікацыі з міжнароднымі партнёрамі.

«Не лічу, што мы нейкі дзіцячы спіс»

— Чаму вы балатуецеся менавіта ад спісу «Моладзевы наступ»? Вы ўжо досыць вядомая асоба, якая магла б быць першым нумарам якога-кольвек «дарослага» спісу.

— Людзі, разам з якімі я балатуюся ад спісу «Моладзевы наступ», вельмі дасведчаныя ў розных галінах, у тым ліку ў моладзевай палітыцы. Лідарка нашага спісу — Лізавета Пракопчык, генеральная сакратарка моладзевага савета РАДА, у яе вялікі досвед грамадскай і палітычнай дзейнасці.

У нашым спісе ёсць Маргарыта Ворыхава, дарадца Святланы Ціханоўскай па моладзевай палітыцы. Сярод нас ёсць Алесь Лапко, заснавальнік Беларускага моладзевага хаба, які таксама вядзе вялікую працу, у тым ліку міжнародную.

Таму я не лічу, што мы нейкі дзіцячы спіс. Некаторыя гавораць нам: «Мы не чапаем гэтай моладзі, дазволілі ім ісці на выбары». Дык нам не патрэбны дазвол. Мы досыць дарослыя людзі, у якіх ёсць свая пазіцыя, ёсць веды і кампетэнцыі, каб гэта рабіць. Таму я не думаю, што мусіла абіраць паміж «дарослымі» і «моладзевымі» спісамі.

Вадзім Мажэйка: Навошта даваць больш паўнамоцтваў тым, хто і з малой задачай арганізацыі выбараў ня здолеў якасна справіцца?

— Адна з кандыдатак вашага спісу, Аляксандра Лагуноўская, напісала ў сваім профілі ў сацсетцы Х, што яна далучылася да «Моладзевага наступу», бо яе «дастала, што ўсім кіруюць дзяды». Як вы лічыце, гэта праява эйджызму, сэксізму ці проста юнацкі максімалізм і эпатаж?

— Сустрэчнае пытанне: ці эйджызм выказванне пра тое, што за маладых палітыкаў нельга галасаваць, бо яны недасведчаныя? Ці не эйджызм казаць мне, што я ў сваім узросце не магу зразумець увогуле нічога ў палітыцы? Эйджызм часта дапускаюць дарослыя палітыкі, я з гэтым сустракаюся з самага пачатку сваёй актывісцкай і палітычнай дзейнасці.

Я думаю, мэтай Аляксандры было сказаць, што ёсць маладыя людзі, якія маюць досвед і кампетэнцыі, маюць энергію для таго, каб рэалізаваць сапраўды важныя рэчы, прапісаныя ў нашай праграме. Я думаю, што гэта кліч маладога энергічнага чалавека, які хоча ў палітыку і хоча ўплываць на тое, што адбываецца, а не чуць, што яна яшчэ не дарасла да палітыкі будавання стратэгіі дэмакратычных сіл. Моладзь непасрэдна павінная гэтым займацца, як ва ўсіх еўрапейскіх краінах.

— Тэрмін паўнамоцтваў Каардынацыйнай рады — два гады. Прыкладна столькі ж вы прабылі за кратамі. З улікам вашага турэмнага досведу вы ўпэўненыя, што ў палітвязняў ёсць два гады і вы паспееце іх вызваліць?

— Я не раблю такіх прагнозаў. Я не ведаю, што заўтра будзе са мной і з краінай. Увогуле, цяпер у сваім жыцці я спрабую не планаваць на доўгі тэрмін. Бо ёсць шмат фактараў, у тым ліку вайна ва Украіне, якія ўплываюць на тое, што адбываецца ў Беларусі.

Думаю, мы павінныя зрабіць усё магчымае, каб хаця б невялікую колькасць людзей вызваліць, ці зрабіць працу, якая дапаможа нават пасля нашай кадэнцыі вызваляць людзей. Я не стаўлю сабе мэту вызваліць, напрыклад, 10−15 чалавек за два гады, бо разумею, наколькі гэта складанае пытанне, як шмат высілкаў трэба, каб прасунуцца нават на маленечкі крок. Таму будзем працаваць на ўсю моц.