Беларускі псіхіятр тлумачыць матывацыю даносаў

Лекара-псіхіятр Павел Перапёлкін піша аб тым, чаму ў 5-й сталічнай лякарні «здалі» пацыента з татуіроўкай «Пагоня», і разважае пра тое, «якая каша (вата?) павінна быць у даносчыка ў галаве замест мозгу». 

Тэкст лекара публікуе сайт «Белыя халаты».

Павел Перапёлкін: «Сёння абмяркоўвалі з калегамі навіну аб чарговым абсурдным арышце за «пікетаванне левай галёнкай». Нажаль, ужо цалкам звыклая падзея ў Беларусі. Але ў дадзеным выпадку абмеркаванне было выклікана не толькі абсурднасцю і дзікасцю.

Зразумела, узнікла цалкам абгрунтаваная здагадка, што яго нехта «здаў» менавіта ў бальніцы. І, зразумела, у медыцынскай супольнасці адразу ўзнікла пытанне: а ці быў гэта нехта з медработнікаў? І, калі так, то якая каша (вата?) павінна быць у такога чалавека ў галаве замест мозгу? І наколькі, у цэлым, падобнае можа быць распаўсюджана ў сучаснай беларускай медыцынскай супольнасці? Вядома, наўрад ці мы даведаемся, каму менавіта «перашкодзіла» татуіроўка хлопца: іншым наведвальнікам бальніцы, ахоўніку ці ўсё ж медработніку. Але гэты выпадак прывёў мяне да пэўных думак аб матывах такога роду даносчыкаў і іх аберацыі ў сучаснай Беларусі. Імі я і хачу з вамі падзяліцца.

Паведамленне аб правапарушэннях у здаровым грамадстве — з'ява цалкам нармальная, гэта элемент грамадзянскай адказнасці. Напрыклад, патэлефанаваць у паліцыю і сказаць, што знаёмы п'яным сядаў за руль, што сусед б'е жонку, у двары на «халастых» ужо паўгадзіны «копціць» машына і да т.п. Людзі робяць гэта для забеспячэння сваёй бяспекі і бяспекі навакольных. А ў выпадках кшталту п'янага кіроўцы і для яго ж бяспекі. Матывацыя простая, зразумелая і скіраваная на развіццё соцыўма.

Але гэта ў здаровым грамадстве. А вось у аўтарытарным і/ці таталітарным усё крыху інакш. Так было ў СССР, гэта ж захоўваецца сёньня і ў Беларусі. Думаю, многія сутыкаліся з тым, што, як у савецкі перыяд, так і пасля, нам удзёўбваўся ў галовы калякрымінальны падыход, што «стукаць» — гэта дрэнна. Прычым рабіла гэта зусім не толькі «вуліца», дзе больш-менш маглі б быць зразумелыя такія норавы. Але і ад настаўнікаў, і ад бацькоў многія чулі, што ябеднічаць нядобра, што «ябеда» ў калектыве — ізгой. І ўвогуле, няма чаго іншым скардзіцца, сам вучыся спраўляцца. Хоць, здавалася б, куды больш лагічна прывіваць дзіцяці зваротнае.

Але дыктатуры не патрэбная грамадзянская супольнасць, яе не клапоціць яе развіццё і нават наадварот. Аснову інтарэсаў складае ўтрыманне ўлады. Дзеля гэтага грамадства павінна быць разрозненым, залежным і знаходзіцца ў стане перманентнага страху. А высокая ступень самаарганізаванасці і самасвядомасці — гэта прамая пагроза для такой улады.

Але гэта не значыць, што дыктатуры не патрэбны «ябеды». Зусім не. Але вось іх інтарэсы павінны працаваць не на грамадства, а выключна на саму дыктатуру. Падтрымліваць страх, забяспечваючы глебу для рэпрэсій, выяўляць «нядобранадзейных» і г.д. Таму даносчыкаў у саўку і постсавецкай Беларусі не стала менш, магчыма, нават наадварот. Але вось матывацыя іх кардынальнай выявай адрозніваецца ад тых, хто паведамляе аб правапарушэннях у развітым грамадстве.

У КДБ – па-беларуску: Пра што пісалі на роднай мове ў рэпрэсіўны орган

Данясі першым, пакуль не данеслі на цябе

Такі падыход дае магчымасць стварыць ілюзію ўласнай бяспекі ва ўмовах татальных рэпрэсій.

Пазбаўся ад «ізгоя», «няправільнага», таго, хто выбіваецца з абавязковай выявы «правільнага» грамадзяніна, чалавека.

Яна грунтуецца якраз на адсутнасці самадастатковасці і імкненні да атаясамлівання сябе з групай (у тым ліку з «дзяржавай») праз бачанне любых адрозненняў як варожых і небяспечных. Будзь то мова, палітычныя погляды, гендэрная ідэнтычнасць, стыль у адзенні, татуіроўка з Пагоняй ці шкарпэткі «няправільнага» колеру. «Настукаць» на такога «няправільнага» для даносчыка азначае адчуць сябе «нармальным», адчуць значнасць і нейкую ідэнтычнасць. Дарэчы, чытаючы гэта, узгадалі Бондараву? Яркая ілюстрацыя апісванага феномена.

Усё гэта стварае ў даносчыка пэўны эмацыйны фон, дазваляе яму адчуваць задавальненне і асалоду ад сваіх дзеянняў. Гэта стварае, скажам так, матыў злараднасці. Ага, пасадзілі (аштрафавалі, звольнілі і да т.п.)! Так яму/ёй і трэба! І стукачок з блажэннай усмешкай даволі пацірае рукі.

Ну і, вядома, проста карысць. Гэта зусім не заўсёды грошы ці нешта матэрыяльнае. Часта такі даносчык кіруецца пошукам добразычлівасці. І гэта, у тым ліку, звязана са страхам рэпрэсій. Г.зн. спроба патрапіць у «ласку», скіраваўшы «няласку» на іншага. Пазіцыя «паглядзіце, якія яны дрэнныя, а я добры» часта ўласцівая, напрыклад, тым, хто даносіць начальству на калег.

Усё гэта насаджалася нам не адно пакаленне, і, нажаль, такое скрыўленне матываў трывала ўкаранілася ў нашым грамадстве. Што зусім не значыць, што гэта нельга змяніць, хоць часу запатрабуецца і шмат. Але першая і абавязковая ўмова для такіх змен — гэта змена ўзаемаадносін дзяржавы і грамадства, ліквідаванне дыктатуры».