Бункер — выкрыццё слабасцяў. Спаўняецца 20 гадоў легендарнаму фільму пра апошнія дні Гітлера

У верасні спаўняецца 20 гадоў фільму Олівера Хіршбігеля «Бункер». Ролю Адольфа Гітлера сыграў у ім Бруна Ганц, які раней праславіўся як адзін з двух анёлаў, якіх Вім Вендэрс запусціў у «Неба над Берлінам». У арыгінале карціна Хіршбігеля называецца Der Untergang (закат, канец) і распавядае пра апошнія 10 дзён жыцця Гітлера. У асноўным вачыма яго сакратаркі Траудль Юнге, а таксама іншых інструментаў апавядання — тыпу шафёра Кемпкі, які спаліў труп шэфа і яго жонкі.

Мала які іншы фільм, зняты немцамі пра канец апошняй (усё яшчэ) сусветнай вайны, дабіраецца да самой сутнасці нацысцкага праекта, ўшрубоўваецца схаванай камерай у яго асяродак, піша аўтар «Новая газеты. Еўропа» Ян Леўчанка. Мабыць, немцам і варта было стаць самымі вінаватымі, каб прайсці ўвесь шлях нацыянальнай перазагрузкі. Бо менш ашалелыя італьянскія фашысты, франкісты, якія амаль кінулі фюрэра, венгерскія салашысты, харвацкія усташы і легіянеры кандуктэра Антанеску, — усе яны худа-бедна здолелі ухіліцца ад ганебных таблічак, навешаных на іх пасіянарных правадыроў.

У выніку менавіта Германія пры ўсіх раздзіраючых яе сёння праблемах — ад хаосу на чыгунках да блізкага, як ніколі, рэваншу ультраправых — усё яшчэ застаецца краевугольным каменем еўрапейскай супольнасці. Германія прайшла шлях, якога па шэрагу прычын іншыя краіны пазбеглі. Хтосьці трапіў у яжовыя рукавіцы «народных» дэмакратый — такіх цяпер можна толькі шкадаваць. Хтосьці прыкінуўся ахвярай, накшталт Францыі з яе акцэнтам на супраціве, які засунуў у цень вішысцкі калабарацыянізм. А выбухі ў Хірасіме і Нагасакі дык і зусім засланілі актыўны ўдзел Японіі ў кааліцыі восі, хоць Кітай і Філіпіны нічога ёй не даравалі.

Немцы пацягнулі на сабе воз, які калісьці самі ж і набілі — зубамі, валасамі, косткамі і попелам спаленых габрэяў, славян і іншых неарыйцаў. Пацягнулі літаральна ўсё, уключаючы нацысцкіх сімпатызантаў, якіх з'едліва высмейваў у сваіх фільмах Райнэр Вернер Фасбіндэр. Падгружалі гэты воз і тыя, хто, падобна фройляйн Юнге, якая працавала ў фюрэра два з паловай гады, былі «зусім-зусім» не ў курсе.

Яна, як і частка жыхароў Курскай вобласці сёння, ніяк не магла ўзяць у толк, з-за чаго гэта на Берлін падаюць бомбы і дастрэльвае ўжо і не самая дальнабойная артылерыя.

У фінале карціны састарэлая фраў Юнге, інтэрв'ю з якой працуе як рамка для мастацкай гісторыі, запэўнівае, што не звязвала сябе з фактамі, якія адкрыліся ёй на Нюрнбергскім працэсе. Пачутае засмуціла яе, але яна радавалася, што ёй няма ў чым сябе папракнуць, бо яна нічога не ведала (даслоўная цытата). Фільм дастаткова «добра зняты», каб дачакацца гэтага моманту перад самымі тытрамі. Асабліва гэта важна зрабіць простым працаўнікам расійскай дзяржавы, якія ўпотай спадзяюцца хоць бы дачакацца старасці. Як гэта атрымалася фраў Юнге, якая дажыла да 82 гадоў.

У гэтым глухім і бясколерным фільме, які малюе жыццё ў бункеры сярод руін, рэжысёр, якога называюць рамеснікам, нібыта які паказаў Гітлера «чалавекам» (што?!), насамрэч апісаў, як працуе механіка самаапраўдання. Нацысцкія вяршкі, якія сабраліся ў падзямеллі пад урадавым кварталам Берліна, старанна дэманструюць сваю вар’яцкасць. Яны дзейнічаюць, як прывыклі па субардынацыі, яны хваравіта цесна звязаныя дзічэлымі канвенцыямі. У сутнасці, кожны з іх-ва ўласным бункеры, адкуль нічога не відаць, часам нешта чуваць і ніколі нічога не зразумела.

«Баль на святкаванне новага тэрміна галоўнага бандыта»: Як свет рэагуе на інаўгурацыю Пуціна

Бункер — вяршыня ваеннай архітэктуры, хоць і накіраваная ўніз. Ён узнік у XX стагоддзі ў той момант, калі вайна ператварылася ў тэхналогію сінхроннага знішчэння незлічонай колькасці людзей. Праз яе крэпасці закапаліся ў зямлю, на худы канец — узнесліся бетоннымі глыбамі, якія дагэтуль псуюць ландшафт нямецкіх гарадоў. Дарэчы, менавіта ў гамбургскім раёне Санкт-Паўлі летам гэтага года ў грозным бункеры, збудаваным пад кіраўніцтвам Альберта Шпеера ў 1942 годзе, адкрыўся цэнтр з гасцініцай і садам на былых пляцоўках для зенітных гармат.

Але Гамбург — багаты горад, а Германія — мякка кажучы, нябедная краіна. Бункеры будавалі ў краінах і бядней, і з іншымі прыярытэтамі развіцця гарадскога асяроддзя. У Албаніі, дзе пры звар'яцелым Энверы Ходжы было ўзведзена паўмільёна дотаў, на нашай памяці наўрад ці нешта прыкметна зменіцца. Бункер як глыбокі след чужой волі да ўлады няпроста замаскіраваць вісячымі садамі, а выкалупаць з зямлі папросту немагчыма. Хіба што коштам яшчэ больш жахлівых разбурэнняў, чым тыя, якія ён закліканы вытрымаць.

Бункер вечны, як старажытная піраміда. Вечнае і зло, якое ў ім тоіцца. Хтанічны свет універсальны. Ён ёсць у кожнай міфалогіі, якая думае па вертыкалі, падзяляючы верхніх, сярэдніх і ніжніх істот.

У XX стагоддзі з яго чарадой бесчалавечных рэжымаў падземнае стварэнне, «нешта з бездані», мае чалавечае аблічча — даволі канторскае і перхатнае.

Гітлер у фільме страшны сваім чалавечым цікам, добрымі вачыма Ганца, пастаяннымі нервовымі зрывамі. Больш за ўсё такі фюрэр падобны на сябе з фільма Аляксандра Сакурава «Молах». Праўда, там паказана, як Адольф Алаізавіч какае і выцірае какашку. Тут хапіла размоў і простых эмоцый.

Сад на даху бункера — занадта ўдалая метафара. Але такая перспектыва не ўсім блізкая. У эпоху Халоднай вайны ўрады розных краін будавалі бункеры, акармляючы насельніцтва мантрамі аб ядзернай пагрозе і рыхтуючыся пры выпадку пакінуць яго каля задраенага люка, як добра паказана ў гэтым фільме. Сёння свет капіталу перарабляе старыя бункеры пад лакшэры-прытулкі, а больш «духоўныя» краіны робяць стаўку на бункеры для першых асоб дзяржавы.

Альянс сілаў Зла: як праз месяц пасля захопу Польшчы чырвоныя і карычневыя пілі шампанскае ў Крамлі

Усё больш шчыра і безаглядна гэтыя асобы вераць, што народ, які нібыта ім належыць, калісьці перамог «фашызм» (яго ў РФ прынята блытаць з нацызмам). Такая ж моцная вера ў тое, што падземныя калідоры на Алтаі, Урале і пад палацам у Геленджыку ўсё вытрымаюць, выратуюць і захаваюць навекі. Бо від, які часам называюць не без лёгкай пагарды «бункерным», спадзяецца жыць вечна. Хоць вось Гітлер паспеў пражыць 10 дзён пасля свайго 56-га дня нараджэння, але ў яго не засталося выхаду. Расія ж занадта вялікая, каб спадзявацца на дзеянне ампулы ў асяроддзі войскаў праціўніка. І яе бункеры разлічаныя на іншы характар ваенных дзеянняў.

Дваццаць гадоў фільм, зняты на піку веры ў адзіную мірную Еўропу, глядзіцца як грозны напамін пра тое, што можа адбыцца з тым нічым, што ўявіла сябе ўсім. З пазіцыі дня сённяшняга ў ім лёгка распазнаць крыніцу для фільмаў-расследаванняў каманды Навальнага. Аматары «Метро-2» і іншых «загадак гісторыі» цяпер у курсе, што ўлада ў постсавецкай Расіі толькі і рабіла, што імкнулася засцерагчы сябе ад справядлівай адплаты.

Бо, па сутнасці, бункер — гэта выкрыццё слабасцяў. Таму, хто збіраецца захопліваць свет, няма чаго рыхтаваць сябе да падземнай жыцця.

Бункер патрэбен толькі таму, хто панічна баіцца і адчайна атакуе, пакуль ёсць сілы. Але яны канчаюцца. І застаецца толькі пусты бункер.