«Былых палітычных зняволеных не бывае. Калонія ўсё роўна сядзяць унутры цябе»

Фемактывістка Дар'я Афанасьева, якая адседзела за «палітыку» 2,5 гады за кратамі, расказвае пра свой турэмны досвед.

Правёўшы 2,5 гады за кратамі, былая палітзняволеная Дар'я Афанасьева падзялілася перажытым у жаночай калоніі. Невыносныя ўмовы, дыскрымінацыя па палітычных матывах і сістэмны гвалт – усё гэта феміцыд.

Дар'я Афанасьева (Дафна) — фемактывістка, аўтарка блога ў Instagram пра сэксізм і фемінізм. Напрыканцы 2021 года яе затрымалі — за ўдзел у мірных пратэстах пасля прэзідэнцкіх выбараў. 2,5 года яна правяла ў зняволенні: ізалятар, СІЗА, гомельская калонія. Дар'я кажа, што не верыла, што даседзіць свой тэрмін да канца — спадзявалася на цуд і вызваленне, але гэтага не адбылося.

Ужо паўгода, як былая палітзняволеная ў бяспецы. Але ўсё, што яна перажыла, яе дагэтуль не адпускае. «BGmedia» пагаварылі з дзяўчынай пра яе досвед існавання ў беларускай турме і цяжкасці, з якімі сутыкаюцца палітвязні на волі.

«Мы сышлі з калоніі, але калонія не сышла з нас»

— Многія лічаць, што былых палітвязняў не бывае. Ты згодная з гэтым?

— Цалкам згодная. Таму што, як бы нам ні хацелася, прымаўка пра тое, што мы сышлі з калоніі, але калонія не сышла з нас, актуальная. На жаль, кожны дзень, назіраючы за дзяўчатамі, якія вызваліліся разам са мной, за сваімі паводзінамі, думкамі, я разумею, што калонія і досвед зняволення працягваюць забіраць у нас вольныя дні. Мы ўсё роўна знаходзімся ў пастаянным напружанні, у нас ПТСР, трывожны разлад, практычна ўсе мы не жывём сваё жыццё так, як жылі раней.

Многія былі вымушаныя з'ехаць, у тым ліку праз досвед зняволення. Вельмі складана прывыкнуць да новага жыцця, прайшоўшы праз гэта. Таму я лічу, што так, былых палітычных зняволеных не бывае, таму што ўвесь гэты груз, уся гэтая калонія ўсё роўна сядзяць унутры цябе. Ты абсалютна на ўсё глядзіш з аглядкай. Спадзяюся, што калі-небудзь гэта скончыцца, але, мяркуючы па ўсім, пакуль мы не можам адпусціць тое, што здарылася.

— Для дзяржавы тваё зняволенне — пакаранне і адплата за тое, што ты выйшла на маршы ў 2020 годзе. А для цябе? 

— Каб ставіцца да гэтага спакайней і каб гэтая траўма не моцна на мяне ўплывала, хочацца думаць, што гэта часткова быў і мой выбар. Я хачу думаць, што гэта быў мой выбар: не з'ехаць — застацца.

Ужо ў СІЗА я гаварыла, што кожная можа пастаяць за свае правы, кожная можа нешта выгукнуць, стаць з плакатам — а ты паспрабуй за гэтыя правы пасядзі, паспрабуй адчуць увесь гэты досвед. Я ні разу не кажу, што гэта абавязкова, што так трэба рабіць — чакаць, пакуль цябе затрымаюць. Я нікому не раю гэта перажываць. Але я стараюся да гэтага ставіцца так, быццам сама гэта абрала. Таму што я разумела, што мяне затрымаюць. І калі па мяне прыйшлі, адчула палёгку. Што ну ўсё, выдатна, чакаць затрымання ўжо не трэба, гэта здарылася, жывём далей, надзяваем на сябе двое майткоў.

Таксама я імкнуся да гэтага ставіцца як да досведу. Знаходзячыся ў зняволенні, я кантактавала з вялікай колькасцю жанчын, якія сядзелі па іншых артыкулах. Мяне цікавілі артыкулы 147 — гэта цяжкія цялесныя, 139 — забойствы. Мы з табой (журналісткай «BGmedia». — Заўв. рэд.) размаўляем у дзень барацьбы за ліквідацыю гвалту над жанчынамі — і гэта важная дата і вельмі важная тэма, паколькі часта гаворка ідзе пра жанчын, якія падвяргаліся гвалту і абаранялі сябе і дзяцей. Накіроўваючыся ў калонію, я вырашыла, што для мяне гэта будзе вялікім даследаваннем.

Выпрабаванні, якія выпалі на долю жанчын-палітвязняў, «несупастаўныя з чалавечымі сіламі»

— Калі апусціць момант з даследаваннем, як выглядаў твой унутраны дыялог? Як ты сябе супакойвала, што ты там, у гэтым месцы? 

— Насамрэч палітычным зняволеным сядзець у турмах нашмат складаней. Мы выдзяляемся асобным колерам бірак. Стаім на пачатку шэрагу, ходзім асобна на званкі. У «атаварку», краму, а ў некаторых атрадах і ў душ — ходзім апошнімі. Да нас асаблівае стаўленне. Да нас чапляюцца, нас абражаюць, да нас лезе адміністрацыя. Адна справа, калі ты сядзіш у турме і разумееш, што здзейсніла злачынства. Але калі ты сядзіш і разумееш, што сядзіш абсалютна ні за што — ты не зрабіла нічога дрэннага, не здзейсніла аніякага злачынства, — гэта цяжэй. Адна справа, калі ты можаш сказаць: «Блін, ну так, накасячыла, так, скрала я гэтую каўбасу, пасяджу паўгода, пашыю штаны». А калі я выйшла, таму што маю права голасу, таму што гэта мая краіна і я павінна мець права браць удзел у выбарах і ў тым, што ў ёй адбываецца, і мяне нельга затыкаць — гэта зусім іншае.

Таму супакойваць сябе першы час было складана. Лагічныя довады кшталту «ты моцная, моцная, ты справішся з усім гэтым» не заўсёды дапамагаюць. Асабліва калі пры табе рвуць лісты тваёй мамы, і ты такая сядзіш і плачаш: «Ніфіга, я не моцная, я слабая сапля». Але потым усё ж супакойваеш сябе тым, што гэта рана ці позна скончыцца, гэта проста трэба пражыць. І, як бы гэта ні гучала, дапамагае тое, што ты не адна.

Жудасна бачыць, што ты пакутуеш не адна. Але ўсе «палітычныя» трымаюцца разам і адно аднаго падтрымліваюць. Было вельмі прыемна мець зносіны і пазнаёміцца з такой, на жаль, вялікай колькасцю неверагодных жанчын. І іх падтрымка — гэта тое, што дапамагае справіцца ў складаныя дні. Ніхто лепш за адну «палітычную» другую не зразумее. Бывае, якая-небудзь асуджаная скажа, што ўсіх «палітычных» трэба перастраляць, хоць яна сядзіць ужо гадоў 10 і зусім не разумее, хто мы, за што сядзім і чаму да нас іншае стаўленне. Большасць не разумее, хто мы. Многія людзі, калі сутыкаюцца з чымсьці невядомым, часцей за ўсё ўспрымаюць гэта ў негатыве. Мы гэта праходзілі, таму мне дапамагалі падтрымка іншых і гумар.

— Даша, я чула меркаванне, што ізалятар і потым СІЗА — гэта пекла, і ў калоніі лягчэй. Гэта праўда?

— Не! Вядома, кожнаму сваё, але ўсе, з кім я кантактавала, былі абсалютна адзінага меркавання пра тое, што ўвесь тэрмін на «Валадарцы» — ды лёгка! Таму што там была магчымасць чытаць і ляжаць. Там былі перадачы 30 кг на месяц. Там можна было атрымаць любое адзенне, якое хочаш, там яго можна было мяняць і там не было працы на шкоднай вытворчасці, прыборкі тэрыторыі, разгрузкі фур. Там не трэба было чысціць 10 мяхоў бульбы, не трэба было грэбці лужыны — чэрпаць іх лапатай і выліваць на клумбы. Там не трэба насіць у ікееўскіх торбах снег, дзяўбці лёд велізарнай таўшчыні. Там ты не ўстаеш без пятнаццаці шэсць, каб прыбраць тэрыторыю ад снегу — таму што ў калоніі снег забаронены, — і цягнуць яго на сваім уласным целе, каб дзесьці схаваць.

І там няма аператыўных супрацоўнікаў, якія ўвесь час цябе калупаюць, пытаюцца пра тое, з кім ты маеш зносіны, што робіш. На «Валадарцы» можна дзяліцца. Калі вы разам зрабілі салату, то разам яе з'елі.

«Трымаешся выключна надзеяй». Палітзняволеныя беларускі — пра свой турэмны досвед

Там можна глядзець тое, што хочаш, па тэлевізары. Зразумела, што гэта абмежаваная колькасць каналаў — гэта значыць, толькі дзяржаўныя. Але там няма «Вектара» — гэта спецыяльная праграма, якую глядзяць усе зняволеныя ў калоніі і па якой паказваюць нейкія прапагандысцкія ролікі альбо, крый божа, «Мужчынскае і жаночае». Гэта значыць дзве гадзіны на дзень ты проста сядзіш і глядзіш тэлевізар, глядзіш «Мужчынскае і жаночае» і разумееш, што вось ён — працэс твайго выпраўлення: табе забараняюць чытаць кнігу, прымушаючы глядзець «Мужчынскае і жаночае». Цікава, што з мяне хочуць выправіць такім спосабам? Я б з задавальненнем правяла ўвесь тэрмін там, на «Валадарцы».

— Чаго ты больш за ўсё баялася ў калоніі? 

— Што дадуць другі тэрмін. Мы ўсе баяліся 411-га — гэта артыкул, які прадугледжвае даданне яшчэ года за «дрэнныя паводзіны». І такі артыкул можна атрымаць на раз-два — няправільна завязаная хустка, бачны каўнер, няма гузіка, не тая шкарпэтка... У мяне было парушэнне за кавалак марозіва — падзялілася з дзяўчынай. І такіх парушэнняў палітвязням даюць дзясяткамі.

Цалкам прачытаць інтэрв'ю з былой палітзняволенай Дар'яй Афанасьевайможна тут.