«Церцель, Карпянкоў, Балаба». Польскі адвакат расследуе злачынствы рэжыму Лукашэнкі

Некалькі расследаванняў адносна злачынстваў, учыненых прадстаўнікамі беларускіх уладаў, у дадзены момант вядуцца ў Польшчы. Яны тычацца пацярпелых ад дзеянняў сілавікоў падчас пратэстаў, якія ўспыхнулі ў Беларусі пасля прэзідэнцкіх выбараў у жніўні 2020 года, піша D*utsche Welle.

Расследаванні пачатыя ў рамках механізму так званай універсальнай юрысдыкцыі. Ён прадугледжвае, што дзяржавы могуць узбуджаць крымінальныя справы незалежна ад месца здзяйснення злачынства, грамадзянства абвінавачаных і пацярпелых, калі гаворка ідзе аб злачынствах супраць чалавецтва, генацыдзе, масавых збіцці, катаваннях, міжнародным тэрарызме.

Польская пракуратура выключыла публічнасць пры вядзенні гэтых спраў. Дэталі расследаванняў і імёны ахвяр не выдаюцца. Аднак на пытанні выдання пагадзіўся адказаць Томаш Віліньскі, адзін з адвакатаў пацярпелых. Ён уваходзіць у праўленне фонду Еўрапейскага інстытута правоў чалавека White-Red. Адказы польскага юрыста друкуюцца з невялікімі скарачэннямі.

— Спадар Віліньскі, чаму вы вырашылі ўзяцца за справы, абвінавачанымі па якіх праходзяць прадстаўнікі цяперашніх уладаў Беларусі?

— У першыя дні пасля прэзідэнцкіх выбараў жніўня 2020 года ў Мінску быў затрыманы брат майго сябра, і мяне папрасілі высветліць, што з ім здарылася, забяспечыць яго бяспеку, абараніць і вярнуць у Польшчу. Цягам наступных гадзін я ўжо быў яго прадстаўніком, а потым — і іншых палякаў і беларусаў. Пасля вяртання палякаў, затрыманых у Мінску, быў праведзены іх медыцынскі агляд, я падрыхтаваў апавяшчэнне аб злачынствах, учыненых спецслужбамі рэжыму Лукашэнкі, такіх як катаванні або зняволенне з асаблівымі здзекамі.

Міліцыя, КДБ, іншыя рэпрэсіўныя інстытуты — прыярытэт дзяржаўнай палітыкі

Нацыянальная пракуратура Польшчы хутка ініцыявала судовае разбіральніцтва. Пацярпелых па гэтай справе амаль 10 чалавек. У цяперашні час гэтая працэдура прыпыненая з-за немагчымасці атрымання даных і актаў з Беларусі. Але я спадзяюся, што ў сувязі з маёй апошняй заявай з доказамі і ўказаннем дакладных даных аб асобах, якія ўчынілі злачынства, прадастаўленнем дакументаў МУС Беларусі, у тым ліку прадпісанняў, аддадзеных канкрэтным падраздзяленням, крымінальная справа будзе ўзбуджаная, а вінаватыя апынуцца ў спісах Інтэрпола з чырвонай адзнакай.

Акрамя гэтых, я вяду больш за дзясятак іншых крымінальных спраў [звязаных з Беларуссю], якія знаходзяцца на розных стадыях вытворчасці. У тым ліку гэта справы аб прымусовай пасадцы ў Мінску самалёта авіякампаніі Ryanair, гандлі людзьмі (маецца на ўвазе арганізацыя беларускімі ўладамі міграцыйнага крызісу на мяжы з Польшчай і Літвой. — рэд.), незаконных пагрозах, пазбаўленні волі з асаблівымі абцяжарвальнымі абставінамі, напад на грамадзянскіх асоб па прыкмеце іх нацыянальнасці і перакананняў, злачыннай агрэсіі і сумеснай адказнасці за ваенныя злачынствы, генацыд і злачынствы супраць чалавечнасці, учыненыя ва Украіне.

— Хто можа быць прыцягнуты да адказнасці за гэтыя дзеянні?

— У сваіх заявах я ўказаў ролю і адказнасць членаў арганізаванай злачыннай групы ўзброенага характару, якія здзяйсняюць злачынствы ў мэтах рэалізацыі дзяржаўнай палітыкі, якая прадстаўляе сабой палітычны тэрарызм, які падтрымліваецца дзяржаўным тэрарызмам. У яе ўваходзяць Аляксандр Лукашэнка, Іван Церцель (кіраўнік КДБ), Мікалай Карпянкоў (экс-кіраўнік ГУБАЗіК, цяпер намеснік міністра МУС), Арцём Балаба (баец АМАП, сын камандзіра мінскага АМАПа Дзмітрыя Балабы), Міхаіл Сарокін (галоўны інспектар Галоўнага ўпраўлення АМАП МУС Мінаблвыканкама) і многія іншыя.

Таксама я ўказаў даныя сілавікоў з Жодзіна, Мінска, Гродна і іншых гарадоў, якія непасрэдна катавалі, гвалтавалі і здзяйснялі іншыя агідныя злачынствы ў дачыненні да затрыманых падчас беларускіх пратэстаў.

— Наколькі распаўсюджаная ў Польшчы практыка расследавання крымінальных спраў у рамках універсальнай юрысдыкцыі?

— У рамках універсальнай юрысдыкцыі магчыма, напрыклад, вядзенне спраў аб злачынствах, названых у Рымскім статуце Міжнароднага крымінальнага суда (МКС), калі злачынствы былі здзейсненыя супраць інтарэсаў Рэспублікі Польшча або калі асоба, якая ўчыніла такія злачынствы, знаходзіцца ў Польшчы або рашэнне аб яго экстрадыцыі не прынята. Гэта складаныя, патрабавальныя і надзвычай працяглыя працэдуры.

Яшчэ 11 чалавек прызнаныя ў Беларусі палітвязнямі. За што іх пераследуюць

Завяршыць такія расследаванні меркаваным чынам атрымоўваецца не заўсёды, а часам яны вісяць гадамі. Часта тут усё залежыць ад палітычнай волі кіраўнікоў, ад так званай realpolitik або іншых фактараў. Але гэта не значыць, што не трэба займацца гэтымі пытаннямі, наадварот. Цяпер мы знаходзімся на этапе, калі ў многіх краінах пададзены дзясяткі заяў (супраць прадстаўнікоў беларускіх уладаў), сабрана шмат доказаў.

— Наколькі рэальна ў межах гэтых крымінальных спраў прыцягнуць да адказнасці вінаватых?

— На разглядзе знаходзіцца рэзалюцыя Савета Еўропы, якая абавязвае дзяржавы — члены гэтай арганізацыі стварыць умовы для склікання трыбунала або міжнароднага суда па справах аб злачынствах рэжыму Лукашэнкі або заключэння адпаведных пагадненняў. На мой погляд, такі трыбунал павінен быць створаны самім Саветам Еўропы ці, па меншай меры, наўпрост звязаны з яго сакратарыятам.

Неабходна таксама пачаць расследаванне і стварыць трыбунал для разгляду злачынства агрэсіі, здзейсненага саюзам Беларусі і Расіі ва Украіне. Юрысты, якія, як і я, дакументуюць, расследуюць і збіраюць інфармацыю пра доказы гэтых злачынстваў, павінны быць запрошаныя для абмеркавання трыбуналаў або міжнародных судоў.

Усведамляю, што такія расследаванні і разгляды займаюць шмат гадоў, часам нават дзесяцігоддзяў, і прыцягнуць да адказнасці і, як следства, пакараць вінаватых — справа няпростая. Але гэта магчыма. Дастаткова паглядзець справы Слабадана Мілошавіча, Ратка Младзіча, Ёвіча Станісіча, Франка Сіматавіча і многіх іншых.

Аднак мяне турбуе, што Камісія міжнароднага права ААН у дакуменце «Імунітэт дзяржаўных службовых асоб ад замежнай крымінальнай юрысдыкцыі» апускае злачынную агрэсію як від злачынства, якое дазваляе замежным судам пераследаваць у судовым парадку замежнага прэзідэнта, прэм'ер-міністра або грамадскага лідара. Няма сумневу, што гэтая тэма патрабуе сур'ёзнага абмеркавання.

— Ці сутыкаліся вы з пагрозамі ў свой адрас, пасля таго як узяліся за Беларускі кейс?

— Так. Мне нават шматкроць пагражалі смерцю, я сутыкнуўся з нянавісцю, нападамі і рэальнай небяспекай, але я не збіраюся рабіць ні кроку назад. Я маю намер давесці гэтыя справы да вынясення канчатковага прысуду па жахлівых злачынствах Лукашэнкі.