Эксперт: Мы маем справу з ярка выяўленай сталінізацыяй рэжыму

Палітолаг Пётр Рудкоўскі — пра тое, як хутка можа вырашыцца праблема палітвязняў.

Колькасць палітвязняў у Беларусі пераадолела змрочную мяжу ў 1000 чалавек. І гэта лік працягвае расці. Пра тое, чаму так адбываецца, і як сітуацыя можа вырашыцца ў будучыні, «Филин» пагаварыў з акадэмічным дырэктарам BISS Пятром Рудкоўскім.

— Ці варта спадзявацца, што пасля рэферэндуму гэты працэс хоць бы замарудзіцца? Ці будзе працягвацца ў тым жа духу?

— Раней я прытрымліваўся думкі, што пасля абезгалоўлівання пратэсту або выцяснення з краіны знакавых фігур рэпрэсіі могуць пайсці на спад. І нават нейкая форма дыялогу можа быць. На жаль, я вельмі моцна пралічыўся ў сваіх чаканнях.

— А ў цэлым, як вам бачыцца логіка ўладаў — быццам бы ўжо ўсё загнана пад плінтус, ледзь не любы чалавек можа стаць героем «пакаяльнага» відэа з-за банальнага рэпосту ў сацсетках. Дык ці варта працягваць закручваць гайкі? Або без гэтага ўжо ніяк?

— Мы маем справу з ярка выяўленай сталінізацыяй рэжыму. На першыя ролі выйшлі людзі, якія вераць, што парадак у краіне можна навесці выключна сілай і сталінскай дысцыплінай.

Ёсць два моманты, якія не даюць спыніцца ўладам. Першае — адчуванне пагрозы з боку грамадства. Яна нікуды не падзелася. І чыноўнікі, і сам Лукашэнка разумеюць, што незадаволенасць не змяншаецца. Яна прысутнічае не толькі ў грамадстве, многае паказвае на тое, што і ўнутры сістэмы.

Другі момант — рэсурсы. Рэпрэсіўная сістэма дарагая. Для таго, каб падтрымліваць лаяльнасць, гатоўнасць выконваць вельмі сумнеўныя не толькі ў маральным, але і ў прававым стаўленні загады, патрэбныя дастаткова сур'ёзныя матэрыяльныя стымулы.

Пакуль эканоміка стабільная, праблем няма. Але калі яна пачне хістацца, будзе складана плаціць заробкі, матэрыяльна стымулюючы рэпрэсіўную сістэму. І калі заробкі пачнуць плаціць як прыйдзецца, гэта будзе прыкметна аслабляць матывацыю сілавікоў, якія ўдзельнічаюць у рэпрэсіях.

Такім чынам, на гэтых двух момантах завязаная дынаміка рэпрэсій.

— Як доўга могуць захоўваць эфектыўнасць метады запалохвання, як, напрыклад, абвяшчэнне рэдакцый і нейкіх супольнасцей «экстрэмісцкім фармаваннем»?

— Праўда ў тым, што сам сэнс такіх паняццяў, як «экстрэмісцкая арганізацыя», «экстрэмізм» або «тэрарызм» пачынае размывацца ў сітуацыі, калі ўлады з такой лёгкасцю прывязваюць гэтыя тэрміны да чаго заўгодна. Самі гэтыя паняцці пачынаюць губляць сваё першапачатковае значэнне і эмацыйны напал.

Нядаўна я слухаў перадачу Максіма Каца, у якой ён праводзіў паралелі паміж успрыманнем тэрарызму ў Расіі ў канцы 1990-х і ў нашы дні. У 1990-х, калі пад грукат выбухаў Пуцін абяцаў змагацца з тэрарызмам, ягоныя словы выклікалі апладысменты. Але ў сітуацыі, калі зняволенага Навальнага, які выкрывае карупцыю ва ўладзе, называюць экстрэмістам і тэрарыстам, змешваючы гэтыя паняцці, гэта прыводзіць да іх дэвальвацыі.

Нешта вельмі падобнае адбываецца і ў нас. Любыя праявы нязгоды аб'яўляюцца экстрэмізмам або нават тэрарызмам. У выніку ў грамадстве паступова прытупляецца эмацыйнае ўспрыманне гэтых тэрмінаў.

— Наогул ці ёсць межы страху ў грамадстве? Калі рэпрэсіі прыводзяць да адваротнага эфекту, на прыкладах іншых краін.

— Трэба памятаць, што такі выбух незадаволенасці можа адбыцца дастаткова хутка і раптоўна. Калі прыводзіць прыклады, то гэта Румынія часоў Чаўшэску. У кастрычніку-лістападзе 1989-га ў краіне праходзілі пратэсты, але здавалася, што ўсё пад поўным кантролем уладаў, што румынскае грамадства татальна запалоханае. Не кажучы ўжо аб наменклатуры: падчас чарговага з'езду партыі выступ Чаўшэску шэсцьдзесят чатыры разы перабівалі воплескамі. Але вядома, што стала з румынскім правадыром ужо праз месяц.

Зноў жа, Назарбаеў. Бэн Алі ў Тунісе, калі ўспомніць 2010-ы. Амар Аль-Башыр у Судане. За некалькі месяцаў да гэтых гісторый нішто не прадвесціла, нішто не казала пра тое, што грамадства гатова хоць бы піснуць. Але раптам яно можа не толькі піснуць, незадаволенасць людзей абарочваецца жорсткім выбухам.

— Наколькі эфектыўнай вам бачыцца пазіцыя ЗША: усе размовы аб скасаванні санкцый толькі пасля безумоўнага вызвалення палітвязняў?

— Сапраўды, Вашынгтон прынцыпова і досыць востра ставіцца да такога тыпу рэжымаў, як беларускі. Але тут я б глядзеў на сітуацыю праз прызму таго, што ў бізнесе называецца стартавай умовай.

У дадзеным выпадку стартавай умовай з'яўляецца безумоўнае вызваленне ўсіх палітычных зняволеных. Але калі б улады выпусцілі 75% зняволеных, гэта магло б стаць той самай саступкай, якая падвышае шанцы на пачатак нейкіх размоў.

То-бок гэта азначае, што стартавая пазіцыя не заўсёды можа і павінна быць выканана. На пэўныя формы кампрамісаў даводзіцца ісці, у тым ліку з такімі рэжымамі, і нават з тэрарыстамі.

Тым не менш дамагчыся якіх-небудзь саступак пры дапамозе касметычных зменаў наўрад ці атрымаецца. Псеўдадыялог пад пачаткам Васкрасенскага або амністыя двух-трох чалавек на фоне жудаснага маральнага прыніжэння апанентаў не спрацуюць.