«Камісія па вяртанні» — яшчэ адзін спосаб пераследу
Заклікаючы беларусаў вяртацца на радзіму, улады абяцаюць «дараваць правіны», але на самой справе затрымліваюць людзей ужо на мяжы — і, па факце, ні за што.
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Улады заклікаюць актывістаў, якія пакінулі краіну пасля пратэстаў 2020 года, вярнуцца дадому. Узамен яны абяцаюць змякчыць пакаранне ці нават спыніць крымінальны пераслед за апазіцыйную дзейнасць. Аднак дзясяткі беларусаў, якія прыслухаліся да гэтага абяцання, апынуліся не ў сябе дома, а ў турмах — некаторых затрымлівалі проста на мяжы, піша «Бі-бі-сі».
Толькі летась сілавікі арыштавалі больш за 200 чалавек, якія спрабавалі вярнуцца ў Беларусь, гаворыцца ў справаздачы праваабарончага цэнтра «Вясна».
Улічваючы, што пра шматлікія палітычныя справы становіцца вядома постфактум, гэтая лічба, верагодна, заніжаная.
Паводле даных праваабаронцаў, прычынай для пераследу можа стаць любая інфармацыя, звязаная з прэзідэнцкімі выбарамі 2020 года: ад фотаздымкаў з пратэстаў да каментароў у сацсетках і здымкаў БЧБ-сцягоў. Негатыўнае выказванне пра Аляксандра Лукашэнку ў Інтэрнэце можа абярнуцца некалькімі гадамі калоніі.
«Сілавікі высаджваюць беларусаў з рэйсавых аўтобусаў, сустракаюць іх на аўтобусных або чыгуначных вакзалах або прыходзяць па іх ужо дадому пасля вяртання», — піша «Вясна».
Выступаючы са сваім традыцыйным зваротам да народа і парламента ў 2022 годзе, Аляксандр Лукашэнка заклікаў «збеглых» «пакаяцца і стаць на калені».
«Хачу ім сказаць: далей будзе горш. Таму паўзком на каленях, дадому!» — дадаў Лукашэнка.
Неўзабаве пасля гэтага ў краіне з'явілася спецыяльная «камісія па вяртанні», якая разглядае звароты беларусаў, якія нібыта ўчынілі правапарушэнні са студзеня 2020 года і пакінулі краіну.
Глядзіце таксама
У адказ на «чыстасардэчнае прызнанне» сябры камісіі абяцаюць заяўніку змякчыць пакаранне, а то і зусім спыніць крымінальны або адміністрацыйны пераслед.
Генпракурор Беларусі Андрэй Швед заявіў, што толькі ў 2023 годзе ў камісію паступіла 150 заявак. Першапачаткова камісія павінна была спыніць працу ў канцы снежня 2023 года, аднак нядаўна генпракурор паведаміў, што Аляксандр Лукашэнка падтрымаў яе падаўжэнне яшчэ на год.
Абяцалі не чапаць і затрымалі проста на мяжы
Гарбаваты мужчына ў чорным худзі сядзіць у вузкім пакоі. Яго сцены пафарбаваны ў сіні колер, адзінае малюсенькае акно закрыта кратамі. Стомлены твар мужчыны пакрывае шчацінне.
Гэта 53-гадовы Аляксандр Кулікоў. Ён дае інтэрв'ю карэспандэнту праўладнага тэлеканала, седзячы на нарах ва ўласнай камеры.
Кулікоў расказвае, як з'ехаў у Польшчу, каб уступіць у полк Каліноўскага, які ваюе на баку Украіны, і прайсці баявую падрыхтоўку пад Кіевам.
Пасля падзей 2020 года Аляксандр Кулікоў пакінуў Беларусь, баючыся палітычнага пераследу, аднак вярнуўся пасля таго, як у «камісіі па вяртанні» яму паабяцалі абраць меру стрымання, не звязаную з пазбаўленнем волі.
Паводле інфармацыі праваабарончага цэнтра «Вясна», Кулікоў не паспеў нават даехаць да дома: насуперак абяцанням уладаў, яго затрымалі проста на польска-беларускай мяжы.
Неўзабаве Кулікова прысудзілі да трох гадоў калоніі за «абразу Лукашэнкі», але на гэтым яго пераслед не скончыўся.
У Магілёўскім абласным судзе прайшоў закрыты працэс яшчэ паводле трох артыкулаў Крымінальнага кодэкса ў дачыненні да Кулікова, уключаючы «стварэнне экстрэмісцкага фарміравання» і «ўдзел на тэрыторыі замежнай дзяржавы ва ўзброеным фарміраванні». Агулам Аляксандр Кулікоў быў прысуджаны да 4,5 гадоў калоніі.
Глядзіце таксама
У снежні мінулага года праваабаронцы пісалі пра яшчэ адну гучную справу, звязаную з асуджэннем грамадзяніна Беларусі, які вярнуўся дадому. Гаворка ідзе пра актывістку Аляксандру Каско.
Як у Кулікоў, Каско вярнулася з Польшчы — гэта адбылося ў лютым 2023 года. Праваахоўнікі яе затрымалі амаль адразу і далі 10 сутак за «распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў», пісалі праваабаронцы.
На волю Аляксандра так і не выйшла — на яе завялі крымінальную справу адразу па васьмі артыкулах, уключаючы «садзейнічанне экстрэмісцкай дзейнасці» і «паклёп на Лукашэнку». Па гэтых справах суд прысудзіў Каско, унесеную КДБ Беларусі ў «тэрарыстычны спіс», да 10 гадоў калоніі.
У сярэдзіне студзеня 2024 года суд у Мінску прысудзіў актывістку Галіну Краснянскую, якая вярнулася са Швецыі, да пяці гадоў калоніі. Праваабаронцы пісалі, што ўлады пераследавалі яе за ахвяраванні беларускім добраахвотнікам, якія ваююць ва Украіне.
Летась суд у Брэсце прызнаў яшчэ аднаго беларуса Ігара Неміровіча, які вярнуўся на радзіму, вінаватым у «паклёпе на Лукашэнку» за сторыс у Instagram. Яго прысудзілі да года калоніі.
Раней Неміровіч звяртаўся ў «камісію па вяртанні» — паводле версіі прапагандысцкіх тэлеграм-каналаў, ён адправіў ліст па электроннай пошце і, не дачакаўшыся адказу, на наступны дзень паехаў у Беларусь.
«Нават не давялося ўставаць на калені»
У адрозненне ад праваабаронцаў, беларускія дзяржаўныя СМІ публікуюць гісторыі беларусаў, якія вярнуліся, са шчаслівым канцом.
«Калі я звярнуўся ў "камісію па вяртанні", адной з умоў стаў праўдзівы аповед, як усё было на самой справе, — цытуе праўладнае навінавае агенцтва "Белта“ гісторыю беларуса Філіпа Давыдава. — Я так і напісаў, што актыўна браў удзел у пратэстах, што ўдарыў па міліцэйскай машыне».
«Прэзідэнт сказаў: на каленях паўзіце. Сёння мой прыклад — нават на каленях паўзці не трэба. Я звярнуўся ў камісію і гуляю па горадзе», — дадаў ён.
Нельга не вярнуцца
«Камісія па вяртанні» — не першая ініцыятыва, што падахвочвае беларусаў, якія пакінулі краіну пасля 2020 года, вярнуцца назад.
Напрыканцы 2021 года сілавікі стварылі праграму «Дарога дадому», якая нібыта дазваляла «тым, хто з'ехаў, вярнуцца без наступстваў».
Глядзіце таксама
Выданне «Медыязона» пісала са спасылкай на ананімныя крыніцы, што супрацоўнікі органаў прапаноўвалі вярнуцца дадому адміністратарам некаторых «пратэсных» чатаў, абяцаючы, што тыя «проста пасядзяць на "хатняй хіміі"». Так паступіла беларуска Таццяна Курыліна, якую цяпер, паводле звестак «Вясны», судзяць паводле 12 артыкулаў Крымінальнага кодэкса.
Праграма спыніла існаванне ў канцы 2022 года.
Для тых, хто не хоча вяртацца ў Беларусь па ўласным жаданні, улады прыдумалі, як прымусіць іх гэта зрабіць.
У верасні мінулага года ўступіў у сілу ўказ Аляксандра Лукашэнкі, згодна з якім грамадзяне Беларусі больш не змогуць атрымліваць новыя пашпарты ў дыппрадстаўніцтвах за мяжой. Неўзабаве пасля прыняцця гэтага ўказа беларускія СМІ пачалі паведамляць пра затрыманні беларусаў, якія вярнуліся дадому, каб памяняць пашпарт.
Акрамя таго, у студзені гэтага года ЦВК паведаміў, што галасаваць на выбарах у беларускі парламент, якія пройдуць 25 лютага, будзе магчыма толькі з Беларусі — участкі за мяжой адкрывацца не будуць. Прэзідэнцкія выбары пройдуць у 2025 годзе, і назіральнікі асцерагаюцца, што аналагічныя абмежаванні будуць дзейнічаць і ў гэтым выпадку.