«Кувалда» прапаганды не здольная знішчыць антываенныя настроі беларусаў

Беларуская аналітычная майстэрня (БАМ) агучыла вынікі сваіх апошніх сацыялагічных даследаванняў. Паводле іх вынікаў, колькасць беларусаў, якія выступаюць за саюз з Расіяй, нязначна паболела. Але і яны — супраць уцягвання беларускага войска ў вайну з Украінай.

Свабода звярнулася да кіраўніка майстэрні, прафесара Андрэя Вардамацкага з просьбай пракаментаваць атрыманыя вынікі. Прыводзім гутарку ў арфаграфіі арыгіналу

— Паводле апытаньняў БАМ, у адказах на пытаньне пра выбар паміж саюзам з РФ і ўступленьнем Беларусі ў ЭЗ доля прыхільнікаў саюзу з Расеяй крыху павялічылася — з 46% у сакавіку 2022 да 51–53% у наступныя хвалі апытаньняў. Доля прыхільнікаў эўраінтэграцыі за гэты ж час зьнізілася з прыкладна 30% да 22–25%. У чым прычыны гэтага заўважнага, хоць і параўнальна невялікага зруху?

— На пачатку вайны экспэрты прагназавалі, што вынікам яе стане пагаршэньне стаўленьня беларусаў да Расеі, да саюзу зь ёй. Адбылося адваротнае: рост прарасейскіх настрояў, павелічэньне долі прыхільнікаў саюзу з Расеяй.

Тлумачэньне гэтаму — сытуацыя ў мэдыяпрасторы, зьмены ў ёй. Наратыў беларускіх дзяржаўных мэдыя стаў у значнай ступені тоесным наратыву расейскіх дзяржаўных СМІ. Расейскія мэдыя паглыбілі сваё пранікненьне ў мэдыяпрастору Беларусі, у тым ліку і ў інтэрнэце. А недзяржаўныя беларускія мэдыя, дыпляматычна кажучы, у значнай ступені перасталі быць гульцамі ў беларускай мэдыйнай прасторы.

Кумулятыўным вынікам узьдзеяньня гэтых фактараў і стаў невялічкі рост долі прыхільнікаў інтэграцыі з Расеяй у пытаньні аб геапалітычным выбары.

— Наколькі гэты зрух назіраецца ў адказах на іншыя пытаньні, зьвязаныя з Расеяй і яе палітыкай, найперш ваеннымі дзеяньнямі супраць Украіны? Тыя, хто за саюз з РФ у дыхатамічным пытаньні — яны ж і за Расею ў вайне, і за прысутнасьць расейскіх войскаў у Беларусі, і за расейскую ТЯЗ у Беларусі?

— Я прапаную вашай увазе графікі, якія апісваюць залежнасьць, сувязь «ваенных» індыкатараў з геапалітычным выбарам. Гэты выбар вызначаецца адказамі на пытаньне «На ваш погляд, у якім саюзе дзяржаваў было б лепш жыць народу Беларусі — у Эўрапейскім Зьвязе ці ў саюзе з Расеяй?».

Сярод прыхільнікаў саюзу з Расеяй станоўча ставяцца да разьмяшчэньня расейскіх войскаў на тэрыторыі Беларусі 77%, а сярод прыхільнікаў уступленьня Беларусі ў ЭЗ — толькі 7%. Вельмі паказальна і відавочна. Тое самае можна назіраць і па іншых паказьніках.

Такім чынам, можна канстатаваць сувязь, і даволі шчыльную, паміж геапалітычным выбарам і стаўленьнем да канкрэтных сюжэтаў, зьвязаных з вайной Расеі супраць Украіны.

— Чаму ніякая прапаганда ня ў стане пахіснуць кансалідаванае нежаданьне, каб беларускае войска ўдзельнічала ў вайне? Яна не ўсемагутная?

— Таму што прапаганда сутыкаецца ў гэтым пункце зь вельмі глыбока эшалянаванай абаронай. Я б казаў: гістарычна эшалянаванай абаронай. Гэта цьвёрдая гістарычная памяць беларусаў, якія праходзілі праз такую колькасьць войнаў, празь якую не праходзіў амаль што ніводзін народ у рэгіёне. Мы ўсе ведаем пра Другую сусьветную вайну, калі загінуў кожны трэці беларус.

Але ж трагічная гісторыя цягнецца далей у глыбіню стагодзьдзяў, калі адбываліся такія жа трагедыі, з колькасьцю загінулых ня меншай, чым у Другую сусьветную, калі браць у прапорцыі адносна ўсяго тагачаснага насельніцтва: Першая сусьветная вайна, Паўночная вайна і г.д. Так выпрацаваўся падсьвядомы мэханізм гістарычнай памяці, які кажа: адыдзі, ня ўлазь, не чапай зброю. І гэта — імгненная рэакцыя, таму такія лічбы зьявіліся адразу, ужо на трэці тыдзень пасьля пачатку «спэцыяльнай ваеннай апэрацыі».

І гэтая гістарычная памяць — такая жалезабэтонная, інэртная, абсалютна рыгідная, якая не паддаецца ніякаму прапагандысцкаму, мэдыйнаму «малаточку» і нават «кувалдзе».

— На прэзэнтацыі 13 ліпеня былі абнародаваныя таксама вынікі глыбінных інтэрвію. Яны дазваляюць дасьледаваць матывацыі адказаў рэспандэнтаў у колькасных апытаньнях. Выканаўца гэтага праекту БАМ — Марына Гуляева — гаварыла пра «інфармацыйныя коканы», у якіх, паводле яе, знаходзяцца беларусы. А чым абумоўленае знаходжаньне ў гэтых «коканах»? Хіба ня самі людзі выбіраюць, што ім чытаць, слухаць, глядзець?

— Тэза пра два «інфармацыйныя коканы» была сфармуляваная і заяўленая вашым пакорным слугой на канфэрэнцыі «Разьвіцьцё альтэрнатыўнай беларускай сыстэмы адукацыі ў сучасных умовах» у лістападзе 2022 году. Там было прапанавана структураваньне беларускай грамадзкай думкі пра вайну ва Ўкраіне вакол двух «інфармацыйных коканаў»: «Не — вайне» (уяўленьні, сьветапогляд дыяспары і інфармацыйна прасунутай часткі беларусаў на тэрыторыі Беларусі) і «Няма вайны» (пункт гледжаньня многіх беларусаў унутры Беларусі).

Што да вашага пытаньня — ці фармуе «кокан» погляды тых, хто ў ім, ці людзі самі выбіраюць свой «кокан», то адказ — і тое, і тое. Працэс ідзе ў абодва бакі.

— Што вас асабіста ўразіла ў гэтых глыбінных інтэрвію?

— Мяне ўразілі некалькі момантаў. Першы — гэта ваганьні геапалітычных арыентацыяў рэспандэнтаў. Назіраюцца пераходы як ад Расеі да Эўропы, гэтак і адваротныя, і ваганьні паміж імі як сталы стан сьвядомасьці.

Вось некаторыя заявы ўдзельнікаў глыбінных інтэрвію:

«Перайшоў да Эўропы, калі зьявілася шмат матэрыялаў пра Расею».

«У мяне бацькі за Расею, што тут незразумелага?»

«Гэтая пераможная прапаганда, яна спрацавала. У прыватнасьці, супраць мовы, супраць сьцяга, і гэта працуе тут. А гэтая прапаганда, яна вядзецца і цяпер, так скажам, тук-тук-тук, як дзяцел убівае ў галаву гэта ўсё людзям. Тут нават, так скажам, адэкватны чалавек пачынае думаць: а можа, я памыляюся? Гэта нейкі Оруэл атрымліваецца. Вы ведаеце, нават я задаваў сабе такое пытаньне: можа, я памыляюся?»

«Я бачу, як глядзяць на нас літоўскія памежнікі. У 2020 годзе я б адназначна адказаў: з Эўропай. Цяпер я адказваю, што зь Вялікай Брытаніяй, гэта значыць: без Эўропы, але і без Расеі таксама».

Яшчэ адна асаблівасьць глыбінных інтэрвію — зьяўленьне ў масавай сьвядомасьці ідэі Балта-Чарнаморскага саюзу. Раней гэтага не было, цяпер зьявілася.

— Многія крытыкуюць апытаньні, якія цяпер праводзяцца ў Беларусі і Расеі. Паводле крытыкаў, вынікі апытаньняў адлюстроўваюць адно страх апытаных шчыра выказваць сваю сапраўдную думку. Часам крытыкі ўжываюць мэтафару: маўляў, ці паказалі б сапраўдныя думкі людзей апытаньні, якія праводзіліся б у ГУЛАГу? Сярод крытыкаў ёсьць і прафэсіяналы, скажам, расейскія сацыёляг Грыгорый Юдзін і паліталягіня Кацярына Шульман. Вы зь імі ня згодныя?

— Прыгадаю адказы на пытаньне пра стаўленьне да разьмяшчэньня расейскіх войскаў у Беларусі. Долі станоўчых і адмоўных адказаў практычна супадаюць. Гэта клясычны спліт, падзел грамадзкай думкі, кожная з ацэнак складае прыкладна па 40%. Ці можна ўявіць сабе ГУЛАГ, у якім думкі па значным палітычным пытаньні падзяліліся б пароўну, але, галоўнае, — пра гэта вязьні лягера заявілі б уголас?

Грыгорый Юдзін у адным са сваіх нядаўніх інтэрвію , крытыкуючы адных расейскіх сацыёлягаў, спасылаецца на колькасныя дадзеныя іншых, у прыватнасьці, кампаніі Russian field. Гэтая кампанія апэруе дадзенымі адказаў на пытаньне — «Калі б Пуцін прыняў такое ці іншае рашэньне, ці падтрымалі б вы такі варыянт?». І атрымлівалася, што большасьць аказваецца на баку любога рашэньня прэзыдэнта РФ. Вырашыць ён працягваць вайну — большасьць «за». Вырашыць спыніць — таксама большасьць «за».

Грыгорый Юдзін ня проста спасылаецца на гэтыя колькасныя дасьледаваньні і апытаньні, але сьцьвярджае, што яны рэальна адлюстроўваюць грамадзкую думку Расеі. Гэта значыць, ён давярае колькасным апытаньням, пабудаваным і праведзеным граматна і карэктна для дадзенай грамадзкай сытуацыі і грамадзкага клімату ў Расеі.