«Магутны ўплыў сілавікоў». Чаму беларускія чыноўнікі лічаць, што на Захадзе — ворагі і лялькаводы

Настроі сілавікоў аказваюць уплыў на астатніх чыноўнікаў.

У зборніку BSBlog «У тумане гібрыднай вайны» выйшла даследаванне «Знешнепалітычныя і геапалітычныя настроі сярод беларускай палітычнай эліты». У ім аўтар шукае адказ на пытанне, чаму беларуская кіруючая вярхушка лічыць, што на Захадзе — «лялькаводы» і ворагі і прычым тут сілавікі, піша «The Village».

Вырасла колькасць людзей, якія падтрымліваюць прымяненне ваеннай сілы

Паводле звестак Інстытута сацыялогіі НАН Беларусі, у 2019 г. 49,9% грамадзян краіны лічылі, што Беларусь павінна быць незалежнай дзяржавай і будаваць адносіны з Расіяй на аснове міжнародных дагавораў («партнёрскія адносіны»). Пры гэтым 36,1% рэспандэнтаў лічылі, што дзве краіны павінны ўзаемадзейнічаць адзін з адным па прынцыпе раўнапраўнага саюза са стварэннем наднацыянальных органаў кіравання («саюзніцкія адносіны»). Колькасць прыхільнікаў уваходжання Беларусі ў склад Расейскай Федэрацыі ў 2019 годзе склала 7,7%. Па дадзеных Беларускай аналітычнай майстэрні, на працягу 2019 года колькасць прыхільнікаў саюза з Расіяй знізілася з 60,4% да 40,4%. Адначасова зафіксаваны рост праеўрапейскіх сімпатый за той жа перыяд з 24,4% да 32%.

У цэлым, кіраўнічая эліта ўяўляе сабой пераважна старэйшае пакаленне, што ва ўмовах Беларусі азначае людзей, чыё, як мінімум, дзяцінства і малалецтва прыйшліся на савецкія часы. Аўтары падобнага расійскага даследавання адзначаюць: «Можна выказаць здагадку, што паступова геапалітычныя амбіцыі, атрыманыя ў спадчыну ад савецкага мінулага, змяняюцца больш цвярозай ацэнкай існуючага становішча сіл на міжнароднай арэне».

Аднак аўтары расійскага даследавання падкрэсліваюць, што за чатыры гады адчувальна вырасла колькасць людзей, якія падтрымліваюць легітымнае выкарыстанне вайсковай сілы на тэрыторыі былых савецкіх рэспублік.

«Ты, ты і ты — з гэтага часу лічыцеся дзяржаўнай элітай»

У Беларусі амаль адсутнічаюць даследаванні, прысвечаныя палітычным настроям сярод нацыянальных элітаў. Акрамя праблемы вызначэння, каго менавіта варта адносіць да эліты, традыцыйна адзначаецца закрытасць кіраўніцкага апарата (асабліва, калі гаворка ідзе аб адміністрацыйных палітычных элітах), а таксама сур'ёзныя праблемы з правядзеннем сацыялагічных даследаванняў у Беларусі. Аўтар у сілу свайго сацыяльнага і прафесійнага статусу палічыў за лепшае захаваць інкогніта, адзначаецца ў публікацыі.

Як адзначаў Філіп Біканаў, «спецыфіка Беларусі ў тым, што ў нас вялікая частка функцыянальнай эліты схаваная... У разуменні простага абывацеля, высокая дзяржаўная пасада надзяляе чалавека пэўным статусам: словы «міністр», «старшыня», «прэм'ер» паказваюць, што ты не просты смяротны, а эліта».

Пад адміністрацыйна-палітычнай элітай мы будзем мець на ўвазе членаў Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь (уключаючы кіраўнікоў падначаленых Савету Міністраў арганізацый), кіраўніцтва Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, старшыняў абедзвюх палат парламента, старшыняў аблвыканкамаў і Мінскага гарвыканкама, а таксама кіраўнікоў трох найбуйнейшых прадзяржаўных аб'яднанняў (Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі, ГА «Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі» і РГА «Белая Русь»).

У якасці індыкатараў будуць служыць: месца нараджэння (Беларусь, Расія, іншае дзяржава), месца вучобы (Беларусь, Расія, іншае дзяржава), досвед працы мінімум на працягу двух гадоў (Беларусь, Расія, іншае дзяржава). Не сакрэт, што гэтыя індыкатары падспудна адлюстроўваюць пэўныя ўяўленні аб Беларусі як аб месцы геапалітычнага разлому паміж калектыўным Захадам (які ў беларускай інфармацыйнай прасторы ўвасабляецца як ЕС, ЗША, НАТО) і Расіяй. Мы зыходзім са здагадкі, што месца нараджэння і сацыялізацыі чалавека, яго вучобы або адносна доўгага перыяду ў працоўнай дзейнасці аказваюць істотны ўплыў на магчымыя знешнепалітычныя, а тым больш — геапалітычныя арыентацыі і з пазіцый прагматычных інтарэсаў, і з пазіцый каштоўнасных установак.

Заўвага: даследаванне праводзілася, яшчэ калі Юрый Караеў быў міністрам унутраных спраў, але ў канцы кастрычніка Лукашэнка звольніў Караева з Міністэрскай пасады і прызначыў яго сваім памочнікам па Гродзенскай вобласці.

Разам у табліцы прадстаўлена 58 кіраўнікоў. З іх 55 (95%) мужчыны, 3 (5%) — жанчыны (хоць ўплыў адной толькі Наталлі Качанавай пераўзыходзіць або пераўзыходзіў да нядаўняга часу ўплыў большасці міністраў, разам узятых).

Складана сказаць, наколькі такі гендэрны дысбаланс адлюстроўвае каштоўнасныя ўстаноўкі гэтай групы людзей. Натуральна, што гендэрная дыспрапорцыя на ўзроўні вышэйшага эшалона ўлады тлумачыцца перавагамі той адзінай асобы, якое прымае рашэнне аб прызначэнні.

Вайскоўцы ціснуць на астатніх чыноўнікаў і выклікаюць ім небяспеку Захаду

Прадстаўленая табліца выразна дэманструе, што міф пра нібыта існуючае засілле выхадцаў з Расіі ў вышэйшых эшалонах беларускай улады, у цэлым, застаецца міфам. Адносна справядлівым яго можна лічыць толькі ў адносінах да прадстаўнікоў сілавога блока. Толькі 5 чалавек (9%) нарадзіліся не на тэрыторыі Беларусі. З пункту гледжання атрымання адукацыі гэты працэнт ужо вышэй — 12 чалавек, гэта значыць, 21%. Адносна працяглы досвед працы за мяжой таксама маюць 12 чалавек (21%). Жыццё 42 чалавек (72%) цалкам была звязана з Беларуссю.

Зыходзячы з усяго вышэй згаданага, можна выказаць здагадку, што жыццё беларускай эліты звязана пераважна з Беларуссю, іншыя дзяржавы паўстаюць як нешта знешняе і чужое. Аднак у дачыненні да Расіі, відавочна, гэта ўспрыманне мякчэе за кошт большага разумення расійскай культуры і ментальнасці.

Вялікае значэнне маюць прафесійныя памкненні беларускай эліты. Практычна ўсе яе прадстаўнікі не маюць ні досведу вучобы, ні досведу працы за мяжой, уключаючы і Расію, і саюзныя структуры. У гэтым кантэксце магчымае збліжэнне з Захадам нясе пагрозы існуючаму доступу да рэсурсаў, у той час як расійская практыка ўяўляецца як нешта больш блізкае і звыклае.

Значным абуральным фактарам могуць выступіць сілавікі, якія маюць непрапарцыйна высокае прадстаўніцтва і ўплыў у вышэйшых эшалонах улады, а таксама расійскі бэкграўнд. Улічваючы, што пытанні геапалітычнага супрацьстаяння ў значнай ступені адносяцца да зоны адказнасці сілавікоў, іх больш за антызаходнія настроі аказваюць моцны ўплыў на настроі астатняй часткі беларускай эліты.

У гэтым кантэксце стаўленне беларускай эліты да пытанняў знешняй палітыкі і геапалітыкі ўяўляецца як пераважна цынічна-прагматычнае, што на мове дыпламатыі модна назваць шматвектарнасцю. Аднак гэтая прагматычнасць абарочваецца і ўпэўненасцю ў гатоўнасці краін Захаду пры неабходнасці сілай памяняць уладу ў Беларусі, што значна пагаршае стаўленне беларускай эліты да NATO і ЗША, у меншай ступені да ЕС. Наўрад ці беларуская эліта першапачаткова адчувае сімпатыі да захаду, але гэта стаўленне і не вырастае да адкрытай антыпатыі. Значным абуральным фактарам з'яўляецца пазіцыя сілавікоў, пад уплывам якіх стаўленне да Захаду можа істотна пагаршацца. Стаўленне да Расіі, відавочна, лепш, але і тут пераважаюць меркаванні пераважна прагматычнага характару.