Новая са старымі дзіркамі. Якой стала беларуская адукацыя пасля 2020 года?
Андрэй Лаўрухін для партала «Наше мнение» працягвае аналізаваць сучасны стан беларускай адукацыі. Гэтым разам ён разглядае змены ў Кодэксе аб адукацыі.
Нацыянальная акадэмія навук. Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Дашкольная адукацыя (0)
Па-першае, у новай рэдакцыі Кодэкса з'явілася магчымасць атрымліваць дашкольную адукацыю дома. «Аптымізаваныя» віды ўстаноў дашкольнай адукацыі: калі ў мінулай рэдакцыі іх было 6, то ў новай засталіся 3 віды — дзіцячы садок, санаторны дзіцячы садок і дашкольны цэнтр развіцця дзіцяці. Пры гэтым агульная колькасць устаноў дашкольнай адукацыі не змянілася.
Па-другое, мясцовым выканаўчым і распарадчым органам дадзены паўнамоцтвы змяняць нормы запаўняльнасці груп пры наяўнасці аб'ектыўных абставінаў і станоўчага заключэння органаў і ўстаноў, якія ажыццяўляюць дзяржаўны санітарны нагляд. У разуменні рэгулятара, гэта дазволіць зняць напружанне пры вызначэнні дзяцей у дзіцячы сад у мікрараёнах-новабудоўлях.
Па-трэцяе, істотна вырасла колькасць дзяцей дашкольнага ўзросту, якія навучаюцца за мяжой.
Агульная сярэдняя адукацыя (Міжнародная стандартная класіфікацыя адукацыі (МСКА) 1-3)
1. Узмацненне ідэалагічнай і ваенна-патрыятычнай кампаненты. З верасня 2021 года ў школах з'явілася новая пасада настаўніка (кіраўніка) ваенна-патрыятычнага выхавання (уведзена ўсяго 2000 ставак на 2900 школ), ролю якіх выконвалі ў тым ліку людзі, якія не маюць спецыяльнай педагагічнай адукацыі. Акрамя гэтага, у навучальныя праграмы былі ўведзеныя дадатковыя ўрокі выхаваўча-патрыятычнага характару. У школах з'явіўся новы факультатыў: «Асновы духоўна-маральнай культуры і патрыятызму». Вясной 2022 года міністр адукацыі Іванец далажыў, што ў Беларусі наладжана ўзаемадзеянне навучальных устаноў і воінскіх часцей, на базе якіх адкрываюцца ваенна-патрыятычныя клубы, што прымаюць у свае члены дзяцей ад 8 гадоў.
2. Новая рэдакцыя Кодэкса аб адукацыі зрабіла абавязковымі 11 класаў (арт. 2) замест ранейшых 9 класаў (арт. 5). Гэта чарговая саступка «людзям у пагонах», якая дадзеная коштам абмежавання магчымасцей самавызначэння ў выпускнікоў школ мужчынскага полу і скарачэння працаздольнага насельніцтва ўзроставай кагорты 16-18 гадоў на рынку працы: усе, хто пасля школы не паступіў у ВНУ, павінны ісці ў войска.
3. Узаконенае новым кодэксам паняцце інклюзіі на ўзроўні сярэдняй школы мае на ўвазе павелічэнне тэрміну атрымання спецыяльнай адукацыі з 9 да 10 гадоў на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для людзей з інтэлектуальнай недастатковасцю ў другім аддзяленні спецыяльнай школы, а таксама ў Цэнтры карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі.
4. Увядзенне цэнтралізаванага экзамену для выпускнікоў школ 2023 года. Дадзеная мера была ўведзена з мэтай спрашчэння працэдуры паступлення ў беларускія ВНУ, асабліва тэхнічнага профілю (замест здачы чатырох ЦТ неабходна здаць толькі два ЦЭ і адно ЦТ) ва ўмовах дэмаграфічнай ямы і адтоку абітурыентаў у замежныя ВНУ. Пры правядзенні ЦЭ і ЦТ у 2023 годзе змянілася структура і складанасць экзаменацыйных матэрыялаў: заданняў стала менш і яны сталі прасцей (у тэстах не было заданняў алімпіяднага (павышанага) ўзроўню складанасці).
5. З 1 верасня 2022/2023 навучальнага года ў школы вярнулася дапрофільная падрыхтоўка з 8-га класа. Дадзеная мера матываваная неабходнасцю павышэння самастойнасці (рацыянальнасці) выбару вучняў і практыкаарыентаванасці сярэдняй і вышэйшай адукацыі.
Глядзіце таксама
6. Новы кодэкс змяніў умовы паступлення ў 10-я класы гімназій. Калі раней вучні гімназій пасля 9-га класа мелі права адразу перайсці ў 10-ты, то цяпер для іх уводзіцца конкурс. Адбіраць дзяцей будуць на падставе сярэдняга бала атэстата і адзнак за прадметы, якія вывучаюцца на павышаным узроўні. Навучэнцы, якія завяршылі навучанне ў 4-м класе гімназіі, згодна з указам Лукашэнкі, змогуць працягнуць навучанне ў 5-м класе без уступных выпрабаванняў.
7. У выніку закрыцця прыватных школ летам-восенню 2022 года фактычна быў знішчаны прыватны сектар агульнай сярэдняй адукацыі (з 30 прыватных школ у лістападзе 2022 года да навучання прыступілі толькі 3). Паводле слоў намесніка міністра адукацыі Аляксандра Бахановіча, пасля ўступлення ў сілу Закона «Аб ліцэнзаванні», у 2023 годзе да іх дадаліся яшчэ дзве прыватныя школы. Такім чынам, на дадзены момант у Беларусі пяць прыватных беларускіх школ (3 у Мінску і 2 у Мінскім раёне, гэта значыць 0,17% ад агульнай колькасці ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі) атрымалі дазвол на адукацыйную дзейнасць з агульнай колькасцю каля 1 тысячы, або каля 0,09% ад агульнай колькасці навучэнцаў.
8. Істотна вырасла колькасць дзяцей школьнага ўзросту, якія навучаюцца за мяжой.
Узровень ПТА і ССА (МСКА 4-5)
1. У 2023 годзе ўведзены новы класіфікатар спецыяльнасцей і кваліфікацый, які «прыведзены ў адпаведнасць з актуальным сёння класіфікатарам відаў эканамічнай дзейнасці». Гэта важны інструмент для гарманізацыі / сінхранізацыі сістэмы адукацыі і рынку працы, які, аднак, ва ўмовах эканамічнай ізаляцыі і радыкальных эканамічных змен ва ўмовах вайны ва Украіне атрымлівае істотныя скажэнні і абмежаванні. Напрыклад, шэраг прафесій запатрабаваны рынкам працы ў сувязі з палітычнай эміграцыяй, прымітывізацыяй і архаізацыяй эканомікі.
2. З верасня 2022/2023 навучальнага года ўведзена адзіная сістэма каледжаў, у якіх могуць рэалізоўвацца як праграмы прафесійна-тэхнічнай адукацыі, так і праграмы сярэдняй спецыяльнай адукацыі. Гэтая мера можа быць зразуметая як інструмент інстытуцыйнай і змястоўнай (на ўзроўні праграм) уніфікацыі ўзроўню адукацыі МСКА 4-5.
3. Зменшаны тэрмін атрымання прафесійна-тэхнічнай адукацыі на аснове агульнай сярэдняй адукацыі ў дзённай форме: цяпер ён складае 6-12 месяцаў замест ранейшых 1-2 гадоў. Шэраг прафесій цяпер можна асвоіць менш чым за 1 год. Дадзеная мера ўскосным чынам сведчыць пра зніжэнне прывабнасці ПТА на фоне вострага дэфіцыту кадраў тэхнічных прафесій.
Глядзіце таксама
4. Навучэнцы ПТА, якія сталі пераможцамі конкурсу прафмайстэрства, могуць атрымаць вышэйшую адукацыю на льготных умовах, а выпускнікі ССА могуць атрымаць вышэйшую адукацыю ў скарочаны тэрмін (у асноўным, у завочнай форме). Дадзеная мера можа быць зразуметая як няўдалая спроба наблізіць архітэктуру адукацыі, якая склалася ў РБ, да архітэктуры еўрапейскай прасторы вышэйшай адукацыі (ЕПВА), у рамках якой МСКА 4-5 разглядаецца як скарочаная практыкаарыентаваная вышэйшая адукацыя.
5. Пашыраны правы грамадзян РБ і замежнікаў пры паступленні ва ўстановы ПТА: атрымліваць ПТА маюць права беларусы незалежна ад месца жыхарства, а таксама замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства, якія пастаянна пражываюць у Беларусі. Дадзеная мера можа быць ўскосным сведчаннем вострага дэфіцыту кадраў тэхнічных прафесій у краіне.
6. Для дзяцей-сірот і асоб з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, якія атрымалі прафесійную адукацыю, уводзіцца працаўладкаванне ў кошт броні: выпускнікам разам з дакументам аб адукацыі будзе выдавацца пасведчанне аб накіраванні на працу на забраніраваныя працоўныя месцы, вызначаныя наймальнікам мясцовымі выканаўчымі і распарадчымі органамі для падтрымкі выпускнікоў. Дадзеная мера разглядаецца рэгулятарам як інструмент дзяржаўнай падтрымкі сацыяльна неабароненых груп насельніцтва РБ.
Вышэйшая адукацыя (МСКА 6-8)
Па-першае, пашырэнне дзеяння і павелічэнне працягласці «мэтавага навучання». Калі раней (арт. 84 Кодэкса-2011) адпрацоўка ў 5 гадоў пасля «мэтавай падрыхтоўкі» распаўсюджвалася на першую ступень вышэйшай адукацыі (бакалаўры), то цяпер (арт.75 Кодэкса-2022) — і на «спецыяльную вышэйшую адукацыю» (магістры з бесперапынным цыклам адукацыі). Калі раней абавязак адпрацаваць не менш за 3 гады тычыўся выпускнікоў сярэдняй спецыяльнай адукацыі, то цяпер — і «паглыбленай вышэйшай адукацыі» (магістры). Пры гэтым норма сцвярджае, што канкрэтны тэрмін адпрацоўкі можа быць пазначаны ў дамове працадаўцам, што на практыцы азначае магчымасць яго павелічэння. З 2023 года істотна павялічаны і працэнт бюджэтных месцаў на ўмовах мэтавай падрыхтоўкі: для спецыялістаў па сельскагаспадарчых спецыяльнасцях — да 70% ад кантрольных лічбаў прыёму; па медыцынскіх спецыяльнасцях — да 80%; па іншых спецыяльнасцях — да 60%. У гэтым жа кантэксце варта разумець змены правілаў ардынатуры для медыкаў (павелічэнне тэрмінаў адпрацоўкі да 5 гадоў і гіганцкія штрафы ў выпадку адмовы або адлічэння з ардынатуры).
Па-другое, у кастрычніку 2023 года Міністэрства адукацыі пад эгідай «роўнасці магчымасцей» анансавала ўвядзенне абавязковага размеркавання для студэнтаў-платнікаў і ўстанаўленне тэрмінаў прымусовай адпрацоўкі выпускнікоў ад 2-х гадоў.
Глядзіце таксама
Па-трэцяе, зменены сістэма і парадак прыёму ў вышэйшыя навучальныя ўстановы (уведзены цэнтралізаваны экзамен). На думку рэгулятара, гэтыя змены «павінны прадухіліць адток абітурыентаў у сумежныя краіны, павысіць канкурэнтаздольнасць устаноў прафесійнай адукацыі Рэспублікі і якасць адбору абітурыентаў». На справе прыём у 2023 годзе прадэманстраваў недасканаласць новай сістэмы (скандалы з удзелам бацькоў), беларускія ВНУ скарацілі колькасць абітурыентаў на 900 чалавек у параўнанні з 2022 годам, а адток абітурыентаў у сумежныя краіны павялічыўся (толькі па квоце ў ВНУ РФ паступілі на 500 чалавек больш, чым у 2021 годзе).
Па-трэцяе, з мэтай павышэння ўязной акадэмічнай міграцыі з РФ з 2022 года прадастаўляюцца льготы пры паступленні ва ўстановы вышэйшай адукацыі Беларусі асобам, якія здалі Адзіны дзяржаўны экзамен у Расіі (пры паступленні на платную форму навучання). Аднак, колькасць расійцаў, якія навучаюцца ў беларускіх ВНУ, засталася ранейшай.
Па-чацвёртае, са снежня 2020 года ў ВНУ РБ уведзена новая пасада прарэктара «па бяспецы і кадрах» з шырокім колам абавязкаў (снежань 2020-га). З 1 верасня 2022 года ў абавязковы блок сацыяльна-гуманітарных дысцыплін уведзены два прадметы з выразнай ідэалагічнай кампанентай: «Гісторыя беларускай дзяржаўнасці» і «Сучасная палітэканомія». З 2022 года пачалі прадастаўляць ільготы пры паступленні ва ўстановы вышэйшай адукацыі выпускнікам класаў спартыўна-педагагічнай і ваенна-патрыятычнай накіраванасці, а таксама дзецям ваеннаслужачых, супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, якія загінулі (памерлі) або сталі інвалідамі пры выкананні службовых абавязкаў.
Па-пятае, дзяржава камерцыялізуе кантроль за дысцыплінай у ВНУ: са студэнтаў, якія ігнаруюць навучальныя заняткі, а таксама за правядзенне паўторных заняткаў па-за групай і за ліквідацыю акадэмічнай запазычанасці можа спаганяцца дадатковая плата.