Сацыялогія няўдач і паражэнняў

Так званае «падзенне даверу» да Пуціна служыць дадатковым козырам ліберальнаму крылу элітаў у лабіяванні вяртання да мяккай знешняй палітыкі з апорай на добрыя адносіны з заходнімі краінамі, эканамічныя свабоды і прэферэнцыі бізнэсу. І адначасова аслабляе пазіцыі дзяржаўнікаў, якія падтрымліваюць знешнепалітычныя крокі апошніх месяцаў, — такое меркаванне "Эхо Москвы" выказаў Мікалай Міронаў, гендырэктар Інстытута прыярытэтных рэгіянальных праектаў.



Вынікі апошняга даследавання ўзроўню падтрымкі Пуціна, праведзенага «Левада-цэнтрам», выклікалі хвалю публікацый у прэсе. Сацыёлагі, ні многа ні мала, адзначылі першы з пачатку ўкраінскага крызісу спад рэйтынгу кіраўніка дзяржавы.

Па замерах «Левада-цэнтра», колькасць тых, хто гатовы галасаваць на прэзідэнцкіх выбарах за Пуціна скарацілася з 57% у жніўні да 49% у верасні 2014 года. Лічбы, прыведзеныя сацыялагічных агенцтвам, неадкладна былі пракаментаваныя наступным чынам: у грамадстве нарастаюць апатыя і расчараванне курсам краіны на фоне эканамічных цяжкасцяў.
 

Па метадалогіі «Левада-цэнтра», апытанне «За каго б Вы прагаласавалі на выбарах прэзідэнта РФ» праводзіцца раз у месяц, з выбаркай ў 1600 апытаных жыхароў краіны. Усяго, нагадаем, у Расіі пражывае больш за 140 млн. чалавек, так што апытвае «цэнтр» каля адной тысячнай ад агульнай колькасці расейцаў. Трэба адзначыць, што «Левада-цэнтр» зусім не лідар па памеры выбаркі. Так, у штотыднёвым апытанні фонду «Грамадская думка» (ФОМ) прымаюць удзел 3000 чалавек. У цэлым, два найбуйнейшых сацыялагічных агенцтва Расіі — УЦДГМ і ФОМ, — пры замеры рэйтынгаў палітыкаў выкарыстоўваюць куды больш дакладную методыку штотыднёвых апытанняў, дзякуючы чаму атрымліваюць больш рэпрэзентатыўную карціну грамадскай думкі.
 

Далей, не гледзячы на тое, што прыведзеныя лічбы тычацца верасня, апублікаваныя яны былі «Левада» толькі ў канцы кастрычніка, з затрымкай амаль у месяц. Такім чынам, на бягучы момант гэтыя дадзеныя не цалкам актуальныя. Па якой прычыне агенцтва прадставіла лічбы «другой свежасці», кажучы пра тэндэнцыі ў цяперашнім часе?
 

Здзіўленне выклікае і названы «Левада-цэнтрам» рэзкі скачок падтрымкі Уладзіміра Пуціна ў жніўні ў параўнанні з ліпеньскай лічбай. Па дадзеных агенцтва, з сакавіка па ліпень рэйтынг Прэзідэнта плаўна рос з 46% да 52%, дадаючы па 1-2% у месяц. Пры гэтым у жніўні «Левада» зафіксаваў скачок рэйтынгу адразу на 5 адзінак да 57% — істотнае ваганне у адрозненне ад устойлівай тэндэнцыі вясной і летам. Ці не было рэзкае завышэнне зроблена для таго, каб эфектна заявіць пра васьміадсоткавае падзенне даверу ў верасні?
 

У якасці тлумачэння гэтых лічбаў «Левада» спасылаецца на выбарку. На думку аналітыкаў цэнтра, рэзкі рост падтрымкі Уладзіміра Пуціна ў жніўні звязаны з масавым ад'ездам «не-пуцінскага электарату», касцяк якога складаюць забяспечаныя грамадзяне і жыхары буйных гарадоў, у водпуску. Па словах сацыёлагаў, прыхільнікі прэзідэнта засталіся дома і змаглі прыняць удзел у апытанні.
 

Аднак, дадзены аргумент не вытрымлівае крытыкі: апытанні УЦДГМ і ФОМ, якія праводзяцца кожны тыдзень, не паказалі рэзкага скачка жнівеньскага рэйтынгу; напрыклад УЦДГМ паказвае падзенне ўзроўню даверу прэзідэнту ў пачатку верасня ў параўнанні з аналагічнай датай у жніўні толькі на 2 адзінкі — да 66%. Больш за тое, па дадзеных ФОМ, у Маскве і буйных гарадах, насуперак гіпотэзе «Левада-цэнтра», давер жыхароў да Пуціна за апошні перыяд нават вырас — з 84% да 86%.
 

У метадалогіі «Левада-цэнтра» ёсць і іншыя падводныя камяні. Паказчыкі агенцтва былі атрыманы ў выніку адкрытых пытанняў — калі рэспандэнт мае права прапанаваць любы варыянт адказу на пытанне, за каго ён пайшоў бы галасаваць на выбарах. Адкрытыя пытанні больш дакладныя ў выяўленні сітуацыйных, часам лепш ўлічваюць меркаванне невялікіх груп рэспандэнтаў. Але пры гэтым у такіх пытанняў ёсць важкі недахоп — дадзеныя, атрыманыя ў ходзе такога даследавання, могуць здзяйсняць скокі ад апытання да апытання, яны могуць скажаць рэальную карціну тым больш, чым менш выбарка апытання і чым больш інтэрвалы паміж апытаннямі. У гэтым сэнсе, штомесячныя апытанні «Левада-цэнтра» з адкрытым пытаннем па прэзідэнцкіх выбарах і па выбарцы ўсяго 1600 чалавек — гэта метадалагічна найгоршы з магчымых спосаб вымярэння электаральных рэйтынгаў на прэзідэнцкіх выбарах.

Заўважым, што дадзеныя «Левада-цэнтра» ў цэлым не карэлююць з лічбамі УЦДГМ і ФОМ, штотыднёвыя замеры якіх выбудоўваюць трэнд электаральнай падтрымкі. Па дадзеных ФОМ бягучы электаральны рэйтынг прэзідэнта, які складае 71%, быў упершыню зафіксаваны ў гэтым годзе яшчэ ўлетку, і з тых часоў гэтая лічба не змянялася больш чым на 2%, устойліва «плаваючы» апошнія тры месяцы ў «калідоры» ад 69% да 71%. Ніякіх рэзкіх скокаў у выкладках ФОМ не назіралася. Пацвяржаюць гэта і дадзеныя УЦДГМ: узровень даверу прэзідэнту стабільна трымаецца з ліпеня на планцы ў 66–67% з невялікімі ваганнямі. Важна адзначыць і тое, што ў УЦДГМ пытанне пра давер — таксама адкрытае, але інтэрвалы апытанняў штотыднёвыя і любыя сітуатыўныя скокі, магчымыя на тыдні, непазбежна згладжваюцца ў 4-5 тыднёвых перыядах, а гэта дазваляе затым лепш бачыць і разумець рэальныя трэнды.

Згодна з выкладкамі ФОМ, колькасць тых, хто станоўча ацэньвае працу Пуціна на сваёй пасадзе, нязменна расло з ліпеня і дасягнула ў канцы кастрычніка максімальных 83–84% насельніцтва. Ніякага падзення ў лічбах гэтага паказчыка не адбылося. Фактычна нязменная і колькасць грамадзян, якія давяраюць Пуціну — гэтая лічба таксама нязначна вагаецца вакол 83–84%.

Відавочна, што даследаванне «Левада-цэнтра» аказалася як нельга дарэчы для тых каментатараў, якія кажуць пра «працверажэнне насельніцтва» Расеі ад «крымскай эйфарыі», расчараванне палітыкай Пуціна на фоне эканамічных цяжкасцяў і гэтак далей. Такім чынам, нават калі сацыёлагі гэтага не хацелі, вынікі іх апытання носяць такі характар, які наладжвае грамадскую думку на «непазбежнасць» падзення даверу да прэзідэнта. Зрэшты, агенцтва «Левада-цэнтр» вядома сваёй антыпатыяй да цяперашняй палітычнай фармацыі і таму, хутчэй за ўсё, праведзена даследаванне было спецыяльна, з мэтай аказання ўздзеяння на грамадскую думку пасля «Валдая».

Апытанне ў цэлым працуе ў інтарэсах бенефіцыяраў з таго пункту гледжання, згодна з якім «посткрымскі» сіндром непазбежна павінен змяніцца адчужэннем расейцаў ад курсу Пуціна пад ціскам эканамічных праблем. Менавіта гэты тэзіс з самага пачатку ўкраінскага крызісу з'яўляецца «мантрай» мноства палітыкаў на Захадзе, ва Украіне і ў шэрагах пазасістэмнай (і нават некаторай часткі сістэмнай — «экспертнай») апазіцыі ўнутры краіны. Згодна з іх думкай, расейцы ва ўмовах санкцый, эмбарга на ўвоз шэрагу прадуктаў, падзення курсу рубля павінны зразумець заганнасць актыўнага пашырэння знешнепалітычных інтарэсаў Расіі, які пагражае дабрабыту расійскай эканомікі. Прыхільнікам дадзенай пункту гледжання важна стварыць уражанне, што эканамічныя цяжкасці адварочваюць насельніцтва ад Пуціна. І гучныя вынікі даследавання «Левада-цэнтра»» нібыта як раз і дазваляюць назіральнікам казаць пра пачатак гэтага працэсу. Але менавіта таму і выклікаюць сумневы ў сваёй дакладнасці дадзеныя «Левада-цэнтра» і носяць відавочна маніпулятыўны характар.

Рыторыка нібыта расчаравання насельніцтва грае на руку як апазіцыі, так і шматлікім, арыентаваным на Захад прадстаўнікам эліты, пераконваюць грамадства ў неабходнасці згортвання посткрымского знешняга курсу краіны і «здачы» ўкраінскага напрамку ў імя чаканых эканамічных «пернікаў» ад Захаду (на самай справе гаворка ідзе аб абароне канкрэтных бізнэсаў). А так званае «падзенне даверу» да Пуціна служыць дадатковым козырам ліберальнаму крылу элітаў у лабіяванні вяртання да мяккай знешняй палітыкі з апорай на добрыя адносіны з заходнімі краінамі, эканамічныя свабоды і прэферэнцыі бізнэсу. І адначасова аслабляе пазіцыі дзяржаўнікаў, якія падтрымліваюць знешнепалітычныя крокі апошніх месяцаў. Відавочна, што апеляванне да грамадскай думкі і ў далейшым будзе выкарыстоўвацца адпаведнымі групамі элітаў у барацьбе за «карэкціроўку» палітычнага курса прэзідэнта.

Між тым, як паказваюць іншыя сацыялагічныя даследаванні, рэальны рэйтынг Уладзіміра Пуціна працягвае заставацца стабільна высокім, нягледзячы на прадпрымаемыя спробы негатыўнага ўздзеяння на грамадскую думку. Насельніцтва краіны падтрымлівае знешне- і ўнутрыпалітычны курс, абраны Пуціным, і не занадта баіцца магчымых складанасцяў, давяраючы дзеянням Прэзідэнта. Сведчыць пра гэта і свежы апытанне УЦДГМ, згодна з якім 87% расейцаў упэўненыя, што тыя, хто за мяжой крытычна выказваецца пра Расею і яе кіраўніцтве, робяць гэта з мэтай дэстабілізацыі абстаноўкі. Пры гэтым 82% апытаных наогул заяўляюць, што крытыка дзеянняў Пуціна ў замежных СМІ — мае на мэце спробу знішчыць, разваліць расійскую дзяржаву.
 

Усё гэта сведчыць аб тым, што ва ўмовах сапраўднай, а не «намаляванай» падтрымкі з боку людзей, «якую фармуе сацыялогія», сацыялогія стымулявання негатыўных чаканняў, пры ўсіх стараннях Левада-цэнтра, наўрад ці можа быць эфектыўнай. Ужо не кажучы пра сумленнасць.