Сістэма сачэння: У беларусаў практычна няма прыватнай сферы, куды б не магла трапіць дзяжава

Сёння ў беларусаў практычна не засталося свабоднай ад увагі дзяржавы прыватнай сферы, таго самага «маленькага паўсядзённага свету», дзе можна схавацца. Пра гэта палітолаг Генадзь Коршунаў разважае ў чарговым артыкуле пра дынаміку адносін рэжыму Лукашэнкі і грамадства.

Напэўна, падзеі 2020 года павінны былі прывучыць беларусаў да таго палітычнага і маральнага безмежаку, які рэжым рабіў і працягвае рабіць як на вуліцах гарадоў, так і на прадпрыемствах, у судах або ў медыя.

Напэўна, хтосьці мог думаць, што гэта ўсё было далёка ці адбывалася кропкава, а можа нават і «заслужана».

Напэўна, многія маглі супакойваць сябе тым, што іх «маленькага паўсядзённага свету» гэта не тычыцца, і ўсе буры пройдуць міма, калі сядзець ціха.

Для гэтых людзей у мяне дрэнныя навіны. Цяпер рэжым Лукашэнкі выбудоўвае такія сістэмы яўнага кантролю і схаванага сачэння, што ігнараваць іх будзе вельмі складана (калі наогул магчыма).

Сістэма кантролю структурна больш складаная, мы яе пакуль адкладзем. Возьмем толькі практыкі сачэння, тым больш, што гэту частку можна разглядаць як структурны элемент сістэмы кантролю.

Для пачатку варта сказаць, што сёння ў беларусаў практычна не засталося свабоднай ад увагі дзяржавы прыватнай сферы, таго самага «маленькага паўсядзённага свету», дзе можна схавацца.

І тут маецца на ўвазе не толькі і не столькі тое, якія інтэрвенцыі дзяржава робіць у бок сямейнай сферы або ў што ператварае інстытут адукацыі. Не, гаворка менавіта пра сферу «прыватнага» як таго, куды нехта чужы можа пракрасціся толькі па вашым запрашэнні або па рашэнні суда.

І таму ёсць некалькі прычын.

Я проста нагадаю, што:

• Са студзеня 2023 года Міністэрства аховы здароўя плануе праводзіць усеагульную абавязковую дыспансерызацыю для ўсіх грамадзян Беларусі – незалежна ад узросту, месца працы, наяўнасці або адсутнасці захворванняў, роўна як і ад жадання саміх грамадзян (праўда, якімі сіламі яны плануюць гэта рабіць, не ясна).

• Таксама са студзеня 2023 года ўступіў у сілу абноўлены закон «Аб аказанні псіхалагічнай дапамогі», згодна з якім псіхолагі будуць абавязаны перадаваць любым дзяржаўным органам неабходную ім інфармацыю, якая складае прафесійную таямніцу, — прычым без згоды грамадзяніна, і без судовага рашэння — проста па запыце.

• З сакавіка 2023 года загадчыкам юрыдычных кансультацый аддадзена распараджэнне даць інфармацыю аб фактах звароту (пакуль толькі) замежных грамадзян па юрыдычную дапамогу. Улічваючы тое, колькі «вычысцілі» незалежных адвакатаў пасля 2020 года (чвэрць), зусім не здзіўлюся, калі яны паведамляюць не толькі аб замежных сваіх кліентах;

• У жніўні 2023 года быў падпісаны ўказ аб мерах па супрацьдзеянні несанкцыянаваным плацежным аперацыях, гэта значыць як бы супраць рознага роду махлярства. Аднак праблема ў тым, што, зыходзячы з гэтага ўказу, сілавыя органы атрымліваюць неабмежаваны доступ да інфармацыі аб плацяжах беларусаў. Прычым з правам блакавання рахункаў проста па «падазрэнні» ў чым-небудзь.

• Ну і яшчэ некалькі нарматыўна-прававых актаў, якія зрабілі проста празрыстымі для сілавікоў любыя дзеянні чалавека ў сеціве (указ прэзідэнта ад 18.10.2022 № 368 і пастанова СМ 31.01.2023 №31). Зыходзячы з іх — па законе! — можна папросту адсочваць усе дзеянні грамадзян у сеціве: на паштовых сэрвісах, у месенджарах, на службах каршэрынгу, у анлайн-дастаўцы і інш.

• Гэта фактычная інстытуцыялізацыя анлайн-сачэння за грамадзянамі. І зноў жа, без якіх-небудзь непатрэбных прамежкавых дзеянні кшталту рашэнняў судоў.

• І нагадаем пра такі глабальны дакумент, які расстаўляе ўсе «кропкі над і». У чэрвені 2023 года была зацверджана «Канцэпцыя прававой палітыкі», якая проста і недвухсэнсоўна анігілюе любыя пытанні што аб «прыватнай сферы чалавека», што аб любых яго правах. Таму што «абмежаванне правоў і свабод чалавека і грамадзяніна дапускаецца... у інтарэсах нацыянальнай бяспекі, грамадскага парадку, абароны маральнасці, здароўя насельніцтва, правоў і свабод іншых асоб».

Яно зразумела, што ўладам і раней было пляваць на правы чалавека, але цяпер яна можа гэта рабіць на законных падставах.

Гэта як бы «пасіўныя» моманты, якія проста анігілююць любыя магчымасці для абароны сваёйо персанальнай прасторы грамадзянінам.

У дадатак да іх працуюць і «актыўныя» практыкі. Вылучым два асноўных блока: сачэнне на вуліцы і сачэнне анлайн.

Датычна першай – рэжым Лукашэнкі ўкладвае сапраўды шмат рэсурсаў у тое, каб любыя дзеянні на вуліцах беларускіх гарадоў (асабліва ў Мінску) адсочваліся відэакамерамі ў рэжыме рэальнага часу.

Навошта нам паўмільёна камер?

Пра гэта кажуць і планы па павелічэнні колькасці камер толькі ў Мінску да 30 тысяч (на вясну 2023 года іх было 6 тысяч), і ідэя ўкладвацца ў дроны для паветранага патрулявання і назірання за тым, што адбываецца (простым грамадзянам выкарыстоўваць дроны забаранілі), і ўстаноўка відэакамер у таксі (так ужо робяць, хоць закон яшчэ не прыняты), і забеспячэнне відэарэгістратарамі работнікаў ЖКГ, каб на камеры трапляла наогул усё, і на вуліцах, і ў жылых дамах.

Як гаворыцца, больш камер, больш сачэння, больш кантролю, больш рэпрэсій. Таму што матэрыялы відэаздымкі не будуць ляжаць проста так. У беларускіх сілавікоў ёсць даволі вядомая сістэма распазнання асоб Kipod, якая, на жаль, паспяхова выкарыстоўваецца для пераследу тых, хто ўдзельнічаў у пратэстах 2020-2021 гадоў (распрацоўшчык гэтай сістэмы, Кампанія Synesis трапіла пад заходнія санкцыі).

Другі момант — сачэнне за анлайн-прасторай. Тут можа здацца, што Байнэт ўжо і так зачышчаны і зацэнзураваны рэжымам да мяжы яго (рэжыму) магчымасцяў. Таму што і незалежныя медыя знішчылі альбо з краіны выціснулі, і любы кантакт з імі крыміналізавалі праз экстрэмісцкія і тэрарыстычныя статусы.

Але не, служкі рэжыму разумеюць, што і ў грамадства застаецца запыт на альтэрнатыўную рэжыму інфармацыю, і незалежныя медыі гатовыя гэты запыт задавальняць.

Таму ўлады, з аднаго боку, прамацваюць магчымасці прамога і індывідуалізаванага кантролю за паводзінамі беларусаў у сеціве (як на ўзроўні агульнай ідэі, так і ў больш канкрэтных варыянтах; праўда, пакуль усё гэта як бы тычыцца толькі дзяцей).

У Мінску хочуць сачыць за дворнікамі праз іх смартфоны. Як гэта лёгка абысці?

З іншага – працягваюць па накатанай дзейнічаць адміністрацыйна-сілавым шляхам альбо спарадычна ладзячы «ператрусы тэлефонаў» ва ўстановах адукацыі і арганізацыях (пры перасячэнні дзяржаўнай мяжы гэта робіцца на сістэматычнай аснове), альбо абавязваючы сваіх стаўленікаў маніторыць сеткавую актыўнасць іх падапечных.

Падсумаваць. На сённяшні дзень рэжым Лукашэнкі ўжо ў прынцыпе стварыў сістэму сачэння за беларускім грамадствам. У яе ёсць Нарматыўна-прававое забеспячэнне, яе матэрыяльна-тэхнічная база з адпаведным праграмным забеспячэннем, варыянты функцыянавання ў анлайн- і афлайн-фарматах. І ўлады настроеныя толькі на развіццё і пашырэнне гэтай сістэмы.