Топ-5 прычын, чаму ВКЛ больш няма

Вуснамі літвіна-відавочцы



Сёння ўсё больш становіцца моднай эстэтыка Вялікага княства Літоўскага. Рыцары, даспехі, замкі, вялікія князі, гербы, карты з максімальнымі межамі ВКЛ часоў Вітаўта, валюта і многае многае іншае.

У некаторых субкультурных і не толькі супольнасцях падобная любоў да эстэтыцы ВКЛ ператвараецца ў фактычнае яго атаясамленне з сучаснай Беларуссю. Таму заняпад ВКЛ многімі прадстаўнікамі ўспрымаецца эмацыйна, нервова і нават хваравіта.

Вінаватымі ў развале “краіны літвінаў” абвяшчаюцца адвечныя ворагі: маскалі, палякі або змова адначасова усіх ворагаў.

Зусім іншае меркаванне панавала ў сучаснікаў ВКЛ, літвінаў па факце, а не па эстэтыцы.

Адным з дакументальных сведчанняў таго часу з'яўляецца твор “Аб норавах літоўцаў, татараў і маскавітаў”, напісанае дзяржаўным служачым ВКЛ, дыпламатам, паслом ВКЛ у Крымскім ханстве Михалоном Літвінам. Ён жыў у разгар войнаў з Масковіяй і быў акружаны ўсёй атмасферай тых правалаў ва ўнутранай і знешняй палітыцы, якія даганялі ў той час ВКЛ.

ВКЛ XVI ст. сучасныя палітолагі ахрысцілі б не дзяржавай эпохі "залатога стагоддзя", як гэта робяць некаторыя палітычныя рамантыкі, а “failed state” (няўдалай дзяржавай) з яго пастаяннымі войнамі і паразамі, супрацьстаяннем, стратай большай часткі тэрыторыі, а таксама вымушанай стратай незалежнасці і уваходжаннем у склад Рэчы Паспалітай на падначаленых умовах.

Михалон Літвін пастараўся даць свой адказ на пытанне, чаму так адбылося.

- Чаму ВКЛ не можа абараніць свае межы?

- Чаму ВКЛ не ў стане даць адпор непрыяцелю?

- Чаму сістэма кіравання ВКЛ не вытрымлівае канкурэнцыі з суседзямі?

- Чаму эканоміка ВКЛ трашчыць па швах?

- Чаму ВКЛ развальваецца на вачах?

На гэтыя “чаму” Михалон Літвін знайшоў свае пяць адказаў. Прычым яго адказы цікаўныя тым, што аўтар не абвінавачваў суседзяў “краіны літвінаў”, не казаў, што яны амаральныя ворагі, “варвары” і “азіяты”, якія развальваюць яго краіну. Для Михалона Літвіна ідэі ў стылі тэорыі змовы былі чужыя. Усе прычыны заняпаду “дзяржавы літвінаў” ён шукаў, перш за ўсё, у самой краіне.

Такім чынам, топ-5 прычын развалу ВКЛ.

1. П'янства і распуста

Михалон Літвін прытрымліваўся здаровага, маральнага ладу жыцця і бачыў корань большасці бед у ВКЛ ад хвароб п'янства і распусты на ўсёй тэрыторыі княства.

Калі раней “нашы продкі пазбягалі іншаземных страваў і напояў; цвярозыя і ўстрыманыя, яны лічылі ўсю славу ў ваеннай справе, усё задавальненне ў зброі, конях, вялікай колькасці слуг і наогул ва ўсім, што выяўляла цвёрдасць і адвагу, неабходныя для паспяховага вядзення вайны”, то ў ХVI ст. у гарадах літоўскіх самыя шматлікія заводы — гэта бровары і Вінніцы.

Літоўцы возяць з сабою піва і гарэлку і ў ваенныя паходы і нават тады, калі з'язджаюцца, каб прысутнічаць пры набажэнстве. Яны так прывыкаюць да гэтых напояў дома, што калі падчас паходу здарыцца піць ваду, яны, з прычыны нязвычкі, гінуць ад паноса і дызентэрыі. Сяляне, на радзе аб земляробстве, збіраюцца ў корчмах, п'янствуюць там дзень і ноч, забаўляючыся скокамі навучаных мядзведзяў пад гукі дуды. Растрачваючы такім чынам свае сродкі, яны адчуваюць голад і затым звяртаюцца да крадзяжу і разбою”.

Для літвіна-відавочцы прыкладам для пераймання выступаюць не заходнія еўрапейцы (!), а кансерватыўныя, устрыманыя і набожныя канкурэнты — татары і маскавіты.

Па словах Михалона Літвіна, у краінах з перадавымі еўразійскімі каштоўнасцямі: “нідзе няма шынкоў, і калі ў любога домаўладальніка знойдуць хоць кроплю гарачага напою, жытло ягонае знішчаюць, маёмасць канфіскуюць, хатніх і нават суседзяў падвяргаюць цялеснаму пакаранню, а самога гаспадара пажыццёва складаюць у турму; з суседзямі паступаюць так жорстка таму, што лічаць, што яны ведалі пра мярзотнае злачынства і таму як бы былі заражанымі яго пошасцю”.

Сярэднестатыстычныя літвіны апускаюцца ва ўсё цяжкія геданізму: “яшчэ лежачы ў ложку, крычаць: ”віна, віна!” і затым п'юць гэты яд мужчыны, жанчыны і юнакі на вуліцах, на плошчах, нават на дарогах; азмрочаныя напоем, яны не здольныя ні да якога занятку і могуць толькі спаць; прытым хто раз прывык да гэтай лішніцы, у тым запал да п'янства пастаянна ўзрастае”.

2. Карупцыя і адсутнасць дысцыпліны

Ліберальныя норавы позняга ВКЛ уплывалі не толькі на атмасферу ў грамадстве, але і на якасць працы апарата дзяржаўнай улады і асабліва арміі.

Літвін не аднойчы заўважае яе дрэнны стан і фактычнае маральнае разлажэнне. Бо сорамна яму, амбасадару дзяржавы, чуць, напрыклад, ад татараў іх пыхлівую бестурботнасць і насмешкі над арміяй сваёй краіны, пагружанай ў пастаянныя сярэднявечныя фуршэты, карпаратывы і баляванні. Татары і маскоўцы нават выдумалі адпаведную прымаўку ў адрас літвінскіх воінаў: “Ты спіш, Іван! а я павінен працаваць — вязаць цябе”.

Імідж геданістаў, абжор і алкаголікаў для ўзброеных сіл ВКЛ — гэта яшчэ паўбяды. Михалон Літвін паказвае на пастаянныя дэбошы і найбольш распаўсюджаную смяротнасць у войску менавіта ад іх, а не ад непрыяцеляў.

Жадаючы як-небудзь змяніць сітуацыю, літвінскі служачы раіць дзяржаўнай уладзе ВКЛ як мага хутчэй ўзяцца за навядзенне парадку. І пачынаць гэтыя змены варта, па яго словах, ужо з выхавання моладзі з малых гадоў: “літоўская і жамойцкая моладзь была б прыдатней для вайны, як з прычыны прыроджанай адвагі, так і па крэпасці целаскладу і стойкасці характару. Аднак нашы кіраўнікі не звяртаюць увагі на тое, што дзяржава слабее ад бяздзейнасці і што для юнакоў здаравей служыць у войску, чым заставацца дома”.

Другой хваробай дзяржаўнай сістэмы ВКЛ Михалон Літвін лічыць павальную карупцыю. Не адзін толькі майдан, як некаторыя сёння думаюць, спараджаецца карупцыяй. Карупцыя сярод элітаў ВКЛ прывяла да Люблінскай уніі, калі частка элітаў проста з-за большай долі “шляхецкіх вольнасцяў” у суседняй заходняй краіне вырашыла змяніць вялікакняскую уладу і падацца ў польскае падданства.

Найбольш моцна карупцыя ўразіла вялікакняскі трыбунал. У ліцвінскіх судах чыноўнікі злоўжываюць уладай над падсуднымі: “мучаць іх, нявечаць, забіваюць без законнага суда па выпадковым падазрэнні”.

За прыклад для рэформаў Михалон Літвін прапаноўваў ўзяць перадавой вопыт маскавітаў і татараў: “Наадварот таго, у татараў і масквіцян ніводнаму чыноўніку, акрамя галоўных суддзяў ў сталіцах, не дазваляецца забіваць чалавека нават у выпадку відавочнага злачынства; між тым як у нас ва ўсіх сёлах і вёсках прамаўляюць смяротныя прысуды”.

3. Фемінізм

Гендэрнае пытанне не толькі сёння лічаць крыніцай многіх бед. Не абыйшлося без яго і ў XVI ст., Калі заходнееўрапейскія норавы “дакаціліся” і да ВКЛ.

Сярэднявечным ліцвінам ня трэба было чакаць свайго Зыгмунта Фрэйда або сэксуальнай рэвалюцыі 1960-х г. Яны самі зладзілі паўстанне супраць традыцыйных каштоўнасцяў свайго грамадства, “паступаючы брыдка звычаяў старажытных святых людзей” і паддаўшыся “паддавацца жывёльнай прыроды”, як бы тады назвалі ідэі сексуальнай свабоды .

У мностве літвінскіх гарадоў з'явіліся свае вуліцы чырвоных ліхтароў і на гэтых літвінскіх Сэн  Дэні мужчыны ва ўсю падыходзілі “да адной жанчыны, не разлічваючы атрымаць ад такой сувязі ні сваяцтва, ні дружбы, ні нашчадкаў і не баючыся Бога”.

Асаблівую занепакоенасць Михалона Літвіна выклікала павальнае распаўсюджванне фемінізму, які дзе-нідзе ў ВКЛ пачаў пераплюхваць у матрыярхат. Маладыя літвінкі, па яго словах, “шукаюць пасагу і прыгажосці, якою ганарацца і з дапамогай якой прыцягваюць і падпарадкоўваюць сабе мужоў; жанчыны клапоцяцца не столькі аб сваёй беззаганнасьці, колькі пра багацце і прыгажосць, таму яны і складаюць ілжывыя чуткі аб сваёй заможнасці і фарбуюць сабе твар”.

І ўсё гэта нават замацавана “фемінісцкімі палажэннямі” літоўскага статута, “па сэнсе якога ў пасаг дочкам прызначаецца пэўная доля спадчыны. Пасля гэтага жанчыны зрабіліся бязбожнымі, пачалі грэбаваць дабрадзейнасцю, апынуліся свавольнымі ў адносінах да апекуноў, бацькоў і мужоў і сталі рыхтаваць заўчасную смерць доўга жывучым ...”.

У некаторых прымежных мясцовасцях ВКЛ улада жанчыны настолькі праявіла сябе, што яны сталі начальнічаць “у крэпасцях нават памежных з межамі маскоўскімі, турэцкімі, татарскімі і малдаўскімі, якія павінна было б даручаць толькі мужам вялікай адвагі”.

Наадварот жа ў моманты росквіту ВКЛ “продкі Вашай Вялікасці не дазвалялі жанчынам атрымліваць крэпасці па спадчыне і размяшчалі ў такіх выпадках шлюбамі спадчынніц па сваім, а не па іх меркаванні, выбіраючы ім у мужы людзей, знакамітых не багаццем і не знакамітасьцю роду, але якія ўславілі сябе праліццём як сваёй, так і варожым крыві... у нас іншыя пануюць над многімі мужчынамі, валодаючы сёламі, гарадамі і воласцямі, адны на правах часовага карыстання, іншыя патомна. Агорнутыя запалам панаваць, яны жывуць зухавата пад выглядам дзявоцтва або ўдоўства; абцяжарваюць сваіх падданых, адных пераследуючы нянавісцю, іншых павышаючы і высільваючы слепа любоўю”.

Для выпраўлення сітуацыі Михалон Літвін прапанаваў звярнуцца да “еўраазійскага” вопыту, дзе “ні татары, ні масквіцяне не даюць волі сваім жонкам. У іх ёсць прымаўка: “хто дае свабоду жонцы, той одымае яе ў сябе”.

4. Наёмніцтва

Сярод асаблівых прычын паступовага заняпаду ВКЛ называецца і працоўная міграцыя, а калі дакладней, то замяшчэнне на працоўных месцах карэннага насельніцтва замежнікамі-наймітамі. Так так. Гэта не толькі сёння арабы і афрыканцы едуць за лепшай доляй у Еўрасаюз. У XVI ст. ВКЛ таксама імкнулася прыцягваць мігрантаў на свой працоўны рынак. Асаблівую праблему стваралі найміты ў вялікакняскае войска, якія прыязджалі асабліва інтэнсіўна з Пірэнэйскай паўвыспы.

У той час як лёгкія норавы разбэшчвалі літвінскую моладзь, якая на вачах дыпламата ВКЛ масава співаецца і малакваліфікаваная, яе месца ў арміі займалі больш кваліфікаваныя і вопытныя партугальцы і іспанцы, якія пры гэтым асабліва не ўскладнялі сябе ў бітвах за ВКЛ.

Цалкам іншай была еўразійская палітыка па ўсходні бок мяжы. Па словах Михалона Літвіна, “масквіцяне ніколі не практыкуюцца ў сябе ў ваеннай справе і не ўзбагачаюць сваімі грашыма замежнікаў, якія ва ўсякі час могуць пакінуць краіну, а імкнуцца заахвочваць сваіх землякоў да руплівай і пастаяннай службы, клапоцячыся не гэтулькі аб выплаце ім жалавання, колькі аб павелічэнні іх спадчынных маёнткаў”.

5. Палітычная слабасць

Самай галоўнай жа прычынай як цяпер, так і ў XVI ст. была мадэль палітычнага ладу. Сёння модна распавядаць пра дэмакратыю, правы чалавека, падзел уладаў і выбары. Тады ж усё гэта Михалон Літвін назваў бы прычынамі заняпаду ВКЛ, якія спарадзіла шляхта і магнатэрыя, адхрысціўшыся ад “аўтарытарнага” стылю панавання Вітаўта.

Канкурэнты ж ВКЛ па ўсходні бок, наадварот, “запазычылі ў нас Вітаўтавы законы (leges Vitowdinas), якія мы самі зараз пакінулі”. Яны, “пераймаючы ў нашага героя Вітаўта, адлюстроўваюць сілу сілаю, мастацтва мастацтвам, ўстрыманню і цвярозасці татараў супрацьпастаўляюць ўстрыманне і цвярозасць свайго народа”.

Ды і вынік такога захавання стыля кіраўніцтва Вітаўта апынуўся цалка адчувальным. Праўнук Вітаўта Вялікага “вялікі князь Іван, дзед цяперашняга валадара Івана Васільевіча распаўсюдзіў свае ўладанні, падпарадкаваўшы сабе Разань, Цвер, Суздаль, Валок і іншыя суседнія надзелы. Ён жа адабраў і далучыў да сваіх спадчынных уладанняў літоўскія правінцыі: Ноўгарад, Пскоў, Севершчыну і іншыя

Сталіцу сваю ён упрыгожыў крэпасцю, выбудаванай з цэглы, а свой палац каменнымі статуямі, падобнымі да тых, што рабіў Фідзій, і пазалаціў ў ім некаторыя купалы капліц. Падобна яму і яго сын, Васіль, выконваючы цвярозасць і строгую дысцыпліну нораваў, далучыў да сваёй спадчыны ўмацаваны горад Смаленск, адняты ў нас 31 ліпеня 1514 падступствам Міхаіла Глінскага. Пасля таго ён павялічыў сваю сталіцу Маскву, пабудаваўшы паблізу яе слабаду Налеўкі працай нашых наёмных жаўнераў, і даў ёй імя, якое павінна служыць дакорам для нашага народа, схільнага да п'янства, — імя запазычанае ад слова “налі”, што значыць “infunde” . — Сапраўды гэтак жа сын ягоны, цяпер валадарыць, хоць саступіў нам адну крэпасць, затое пабудаваў у нашых межах тры крэпасці: Себеж, Веліж і Завалочча”.

P.S. Гісторыя паказала, што многія разважанні дзяржаўнага служачага “краіны літвінаў” былі пацверджаны часам. ВКЛ, апынуўшыся ў заложніках польскай палітыкі, перастала быць самастойным суб'ектам міжнародных адносін і цалкам паўтарыла шлях гнілой сістэмы “шляхецкіх вольнасцяў” заходняй суседкі. За гэта яно, як неканкурэнтаздольная дзяржава, была выдаленая з палітычнай карты моцнымі свету гэтага, сярод якіх апынуўся і той усходні сусед княства, якога так настойліва прапаноўваў у якасці прыкладу для пераймання Михалон Літвін, дыпламат і патрыёт сваёй Радзімы.

Паводле: imhoclub.by