Вольга Лойка пра эміграцыю: Калі радзіма так гняцецца маёй прысутнасцю, лепш пажыць асобна

Тысячы трывожных сумак сабралі беларусы з 2020 года. Змена бялізны, зубная шчотка і паста, тэрмабайка, гігіена. Хтосьці пакідае на бачным месцы з падрабязнымі інструкцыямі блізкім, хтосьці-засоўвае з вачэй далоў. І ляжаць яны ў здымных «бабушатніках» і ў багажніках рэспектабельных аўто, чакаюць сваёй гадзіны. Шмат каму ўжо спатрэбілася. Добра, калі не ў турму, а для выезду з краіны.

А можа, застацца?

Планавыя ад'езды клапотныя і патрабуюць шматступеннай падрыхтоўкі, піша Вольга Лойка на партале planbmedia.io. Доўгія дэбаты: куды ехаць, што з працай, жыллём, маёмасцю ў Беларусі, сваякамі. Візы, даверанасці, апастылі, прышчэпкі кату. Іншая справа — раптоўная пагроза. Ну ці такая, якая абвастрылася.

Выйшаўшы з СІЗА пасля 10 месяцаў за кратамі, я дакладна ведала, што ад'езд непазбежны. Гуляць з дзяржавай у азартныя гульні — дрэнная ідэя. Асабліва калі гэта гульня без правілаў. Хачу-туза з рукава дастану, хачу — казыр з адбою.

З'язджаць не хочацца. 45 гадоў больш-менш наладжанага жыцця — не жарт. Родныя, маёмасць, перакананасць у тым, што гэтая краіна — мая. З усімі яе касякамі і перагібамі. У мяне няма схільнасці да сузалежных адносін. Я не веру ў каханне без узаемнасці. У «застаюся любой цаной». Ёсць у гэтым нешта ад лукашэнкаўскага «каханую не аддаюць». Або ад качанаўскага «я буду з ім да канца». Калі радзіма так гняцецца маёй прысутнасцю, што называе небяспечным злачынцам, саджае ў СІЗА, а потым яшчэ і «тэрарыстам» абзывае, лепш нам пажыць асобна. Нейкі час або заўсёды.

І ў гэтым камень перапоны для многіх. Квіток у адзін канец. Ніколі не вярнуцца дадому. Ніколі не ўбачыць бацькоў. Апынуцца па розныя бакі мяжы з дзецьмі, любімымі, сябрамі. Не прыжыцца на новым месцы. Тым, хто прайшоў праз турму, тут прасцей: кардынальна мяняць сваё жыццё не так страшна, як зноў апынуцца за кратамі. Сям'і і ўсім блізкім будзе лепш, калі я буду не ў турме. Спакайней і танней.

«Вы хочаце, каб беларусы вярталіся? А навошта?»

Кропка незвароту

Але рашэнне важна прыняць самому. А псеўдапамагатых будзе шмат. Ціск на чалавека ўнутры краіны — як пры апусканні пад ваду метраў на дзесяць. Едзь! Едзь! Чаму яна не з'язджае?! Раяць тыя, што ўжо з'ехалі, раяць тыя, што засталіся. Добра, калі ёсць магчымасць абмеркаваць тэму спакойна з тым, хто захоўвае здаровы глузд. А наколькі небяспечны той, хто не ў час з'ехаў, вам можа расказаць не адзін фігурант групавых спраў. Так што з'ехаць максімальна бяспечна для навакольных — таксама частка квэста.

А дарадцам магу параіць: калі вы так турбуецеся за чалавека, прапануйце яму дапамогу. «Калі ты вырашыш з'ехаць, мы зможам прыглядаць за тваёй кватэрай / будзем дапамагаць тваім бацькам з гаспадаркай / зможам узяць на час твайго ката і канарэйку / можам дапамагчы табе з візай / падкажам, дзе можна бясплатна спыніцца ў сяброў у Вільні ці Варшаве».

Цікава, што якім бы выразным ні быў план ад'езду, будзьце гатовыя ўсё памяняць, калі небяспека рэзка наблізілася. Чырвоныя лініі — узбуджэнне крымінальнай справы, даданне новага артыкула і да т.п. — ёсць чырвоныя лініі. Галоўнае не пракрастынаваць, прыкідваючыся дальтонікам або блізарукім. Сумку ўзялі, з хаты выйшлі…

«Праблемы ў палітвязняў не заканчваюцца з выхадам на волю». Як дапамагчы былым зняволеным пачаць жыць зноў?

Трэба ехаць

Гісторый пра тое, як бягуць з абдымкаў роднай краіны беларусы — мора. Праз палі, праз рэкі і платы, праз аэрапорты, аўтавакзалы, цягнікі. «Будуць страляць — не паражэнне. Бегчы метраў 500, вы справіцеся». «Ваш пашпарт «зазвініць», яго панясуць, вас будзе апытваць фээсбэшнік — гэта не доўга, хвілін дваццаць максімум. Старайцеся моцна не хвалявацца». «Не забудзьцеся выйсці з цягніка. Некаторыя так хвалююцца і нервуюцца — забываюць». Добрапрыстойныя, законапаслухмяныя, месцамі нават баязлівыя беларусы знайшлі сябе ў новых абставінах.

Парушаць законы? У студзені 2021 года я тэрарызавала толькі раённую падатковую — мне тэрмінова трэба было выплаціць 50 рублёў падаходнага! «Што значыць: пачакайце, сума яшчэ не выстаўленая? Выстаўце! Уручную Давайце ўваб’ем! А то раптам мяне пасадзяць, хто за мяне падатак заплаціць?» Супрацоўніцы падатковай здзіўлена пераглянуліся, але ўвайшлі ў становішча…

І вось я ўжо ў статусе «тэрарыста» пад падпіскай аб нявыездзе пакідаю краіну пад чулым кіраўніцтвам каманды BySol (усім прывітанне і дзякуй яшчэ раз!). Ну вось, парушаю, значыць.

Як дзяржава адбірае маёмасць у тых, хто нязгодны з рэжымам

У дарозе

Здаецца, усё проста. Базавыя засцярогі, накшталт пакінутага дома тэлефона («чысты» тэлефон — з сабой), папярэджаных загадзя сяброў (дзе забраць у выпадку трывожнага званка, як аддаць сваякам ключы і т.п.). Сям'і лепш нічога не ведаць — ім прыйдзецца пацярпець, затое хлусіць следчаму не прыйдзецца.

Лёгкая завіруха замятае мінскія вуліцы. Ніякага «развітання з радзімай» не адчуваю наогул. Быццам, трэба, але еяма калі пакапацца ў сабе. Гэта — потым. Хутка развітваемся з сябрамі («бо назаўжды», — праскоквае думка. Амаль адгадала. Года не прайшло, і мы зноў жывем па суседстве). «Левая» маршрутка ў падваротні ля вакзала. Паехалі.

Павінна быць страшна, але вельмі ўжо сюррэалістычная карціна. «Пашпарт у цябе ёсць?» «Ну так, а як жа праз мяжу без пашпарта? Кажуць, правяраюць...» Аказваецца, праз мяжу без пашпарта лёгка, проста каштуе ў 2,5 разы даражэй. У машыне ўшлы кіроўца, дзве дамы, грамадзянкі Расіі сумніўных заняткаў — як раз без пашпартоў, дзясятак шчанюкоў бігля з падробленымі дакументамі і я, ці то беглы тэрарыст, ці то Джэймс Бонд на мінімалках.

Праверка на мяжы фармальная, з месца паказаны дакумент — і мы на тэрыторыі Расіі. Застаецца дастаць з багажніка на даху маршруткі дзвюх беспашпартных дзяўчат — і зноў у дарогу.

І хоць відавочна, што чалавеку, які знаходзіцца пад падпіскай, у Расіі не бяспечней, чым у Беларусі, гэтая мяжа аказваецца самай складанай. Хіба што пасадка ў самалёт — напружаная штука. Гэта не бла-бла-маршрутка, тут пашпарт і афіцыйны кантроль. Але правадыр працуе выразна, на кожным этапе цябе папярэджваюць, які крок наступны, прычым так, каб не пакінуць кліенту часу на рэфлексію.

Пра далейшыя маршруты расказана шмат. Магчыма, дарма. Уладам нейкія рэчы лепш не падсвятляць, а новым уцекачам — не занадта спадзявацца на шырока засвечаныя маршруты. Яны могуць аказацца скампраметаванымі і таму небяспечнымі. Ёсць людзі, якія займаюцца эвакуацыяй, уключаючы маршруты і візы, прафесійна. Лепш — параіцца.

КДБ унёс у «спіс тэрарыстаў» журналістак Вольгу Лойка і Алену Талкачову

А што потым?

А далей будзе па-рознаму. Камусьці складана даюцца першыя дні. Звычайна гэта тыя, хто ехаў у нікуды. Потым будзе эйфарыя ад пачуцця бяспекі. Не трэба тузацца ад кожнага тэлефоннага званка, ад груку ў дзверы, ад галасоў на лесвічнай пляцоўцы, ад характэрных бусаў без нумароў (і з нумарамі таксама). Затым — бюракратыя, легалізацыя. Куча клапотных спраў і праблем. Часам-моташных, але заўсёды — вырашальных.

Будзе мора эмоцый. Радасць ад сустрэч з сябрамі і новых падарожжаў. Адчай ад немагчымасці дапамагчы блізкім людзям, якія засталіся ў Беларусі. Няўпэўненасць пры пошуках працы.

Будзе хандра, расчараванне. У многіх — жаданне вярнуцца. Паважаю любыя рашэнні. Занадта шмат фактараў на іх уплывае. Занадта складана пачынаць з нуля, асабліва не вельмі маладым і не вельмі здаровым. І занадта балюча пакідаць там частку сям'і, і занадта дорага — забіраць усіх.

Калі верыць Рэмарку, а мала хто з пісьменнікаў так пакапаўся ў душэўных наладах вымушаных эмігрантаў, наперадзе яшчэ адзін з самых складаных этапаў. Калі (і калі) можна будзе вярнуцца, ці вяртацца? Ці кідаць нарэшце наладжанае (а калісьці ж яно наладзіцца) жыццё? Але гэта ўжо іншая гісторыя.