Што хавае нематэрыяльная культурная спадчына Міншчыны (фота, відэа)
Адкрылася выстава «Нематэрыяльная культурная спадчына Міншчыны». З экспазіцыі можна даведацца пра элементы, унесенныя ў Нацыянальны інвентар нематэрыяльнай культурнай спадчыны, на тэрыторыі Мінскай вобласці. Гэта каляндарныя абрады, спеўныя стылі, рамёствы і нават абрад выклікання дажджу, што здзяйсняецца… з дапамогай камяня.
Беларускі Інвентар нематэрыяльнай культурнай спадчыны вядзецца адпаведна Канвенцыі UNESCO 2003 года. Такой спадчынай могуць лічыцца тэхналогіі гатавання традыцыйнай ежы, традыцыйная медыцына, традыцыйныя рамёствы, абрады, святы, цырымоніі, гульні, выканальніцкія мастацтвы, веды і звычаі, якія адносяцца да светапогляду людзей, якія прызнаюцца супольнасцямі (у некаторых выпадках індывідамі) у якасці іх культурнай спадчыны і перадаюцца з пакалення ў пакаленне. На практыцы кожная краіна выбудоўвае ўласную палітыку адносна нематэрыяльнай культурнай спадчыны.
У Беларусі звычайна працэдура ўнясення ў Інвентар прыкладна такая: ініцыятыву выяўляюць работнікі вясковых ці раённых устаноў культуры, якія ведаюць носьбітаў традыцый на тэрыторыі, дзе яны працуюць. Далей з дапамогай даследчыкаў-экспертаў рыхтуюць дакументы для надання элементу нематэрыяльнай культурнай спадчыны статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь. Падрыхтаванае «дасье», якое ўлучае падрабязнае апісанне элемента, план па яго ахове, копіі публікацый, аўдыа і відэазапісы, разглядае навукова-метадычная Рада па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны пры Міністэрстве культуры. Тая самая Рада, што прымае пад ахову і архітэктурныя аб’екты. Калі рашэнне станоўчае, то амаль усе сабраныя звесткі пра элемент змяшчаюцца на сайце livingheritage.by у раздзеле «Інвентар».
Ад Мінскай вобласці ў ганаровы спіс унесена 12 элементаў. На выставе, якая адкрылася 12 верасня, сваю спадчыну дэманструюць раёны, таму ўсе стэнды розныя і экспазіцыю надзвычай цікава аглядаць. Канечне, шмат фотаздымкаў, бо гэта, бадай, самы лёгкі шлях пра нешта распавесці. Але хапае і артэфактаў, звязаных з элементамі. Напрыклад, Дзяржынскі раён прывёз ката, якога «пякуць», збіраючы з булкі, сала і кілбасы, а потым гуляюць з ім усёй грамадой перад калядным постам (аграгарадок Скірмантава).
Салігорскі раён паказваў атрыбутыку калядоўшчыкаў: пудзіла Казы, галаву Каня, касцюм Дзеда з унікальнай для Беларусі берасцяной маскай. Абыход здзяйсняюць у вёсках Рог і Восава увечары 13 студзеня.
Валожынскі і Капыльскі раёны, якія ганарацца сваімі паясамі і ручнікамі, дэманстравалі на стэндах тэкстыльныя вырабы, а на адкрыццё выставы прывезлі ткалляў. Ткацтва паясоў «на назе» бытуе ў аграгарадках Сакаўшчына і Ракаў Валожынскага раёна, а закладная тэхніка ткацтва ручнікоў найбольш актыўна падтрымліваецца Цэнтрам ткацтва ў Семежаве, аднак, ткаллі старэйшага веку жывуць па ўсім Капыльскім раёне.
Для дэманстрацыі абраду «Цягнуць каляду на дуб» з вёскі Новіны Бярэзінскі раён вырабілі макет дуба, на якім змясцілі каляду: жытні сноп і гаршчок з кашай. Каля «дуба» экспануюцца сані, у якіх да яго 21 студзеня цягнуць па вёсцы жанчыну з «калядой» у руках. Вельмі вясёлае відовішча, і далучыцца можа кожны ахвочы!
Адзін з самых цікавых элементаў (хоць па стэндзе з фота і раздрукоўкамі з газет гэта можа быць і невідавочна) — шанаванне Святога камяня ў вёсцы Крамянец Лагойскага раёна. У засушлівае надвор’е валун падважваюць на калах 9 удоў і такім чынам выклікаюць дождж. І гэта працуе! Акрамя таго, вада ў «слядках» на камені лічыцца гаючай. На каляндарныя і сямейныя святы, ды і проста ідучы ў лес, на валун нясуць падарункі — кветкі, яблыкі, цукеркі, грошы…
Носьбітка майстэрства расказваць казкі Лідзія Міхайлаўна Цыбульская з вёскі Магільна памерла, але яе мастацтва ашчадна захоўваюць у Уздзенскім раёне і не толькі. Казкі вучаць дзеці і дарослыя, выдаюць кніжкі. Творы Лідзіі Міхайлаўны можна пачуць у рэпертуары гурта «Калыханка» з Міханавічаў пад Мінскам.
Як прадэманстраваць на выставе спеўныя традыцыі? Любанскі і Старадарожскі раёны зрабілі стэнды с фотаздымкамі спявачак. Можна пабачыць выявы розных гадоў, а ўласна песні пачуць на відэа, якое дэманструецца ў экспазіцыі пра ўсе элементы па чарзе.
З дапамогай фота распавядае пра традыцыю пераносу Міхайлаўскай свячы ў Вяляцічах Барысаўскі раён. Рытуальны комплекс са свечкі, абраза пад ручніком, ёмістасці з зернем і бохана хлеба штогод пераносяць у новую хату ў Дзень арханёла Міхаіла 21 лістапада.
Фота займае вялікую частку экспазіцыі пра Будслаўскі фэст. Акрамя здымкаў дэманструецца копія абраза Маці Божай Будслаўскай, святыні, да якой ідуць паломнікі з усёй Беларусі і замежжа на пачатку ліпеня. Будслаўскі фэст у 2018 годзе ўнесены UNESCO ў Рэпрэзентатыўны спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны чалавецтва.
Акрамя таго, ад Беларусі ў ахоўных спісах UNESCO знаходзіцца абрад «Калядныя цары», што праходзіць у вёсцы Семежава Капыльскага раёна 13 студзеня. Ён ўнесены ў Спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны, якой патрабуецца тэрміновая ахова, у 2009 годзе.
Выставу можна паглядзець да 13 кастрычніка ў галерэі Мінскага абласнога цэнтра народнай творчасці. Зала знаходзіцца ў будынку Пушкінскай бібліятэкі (вул. Гікалы, д. 4).
Фота і відэа Алены Ляшкевіч