Міхась Скобла: Анатоль Вярцінскі — паэт адметны, непаўторны і надзвычай праўдзівы
Год таму не стала беларускага паэта, перакладчыка і публіцыста Анатоля Вярцінскага. Да ўгодкаў смерці творцы Міхась Скобла дзеліцца ўспамінамі пра свайго калегу.
Анатоль Вярцінскі
Паэт Анатоль Вярцінскі сваім сябрам і знаёмцам любіў рабіць нечаканыя дарункі ў выглядзе рэдкіх кніг. Прызнаюся, у ліку ашчасліўленых неаднойчы давялося быць і мне. Неяк Анатоль Ілліч пасля гутаркі пра пераклады сусветнай класікі на беларускую мову падараваў мне беларускамоўнага Бальзака 1937 года выдання. Перакладчыкам там значыўся Рыгор Казак, і я, да таго часу, падрыхтаваўшы да друку тры кнігі Рыгора Крушыны (а гэта і ёсць Рыгор Казак) і лічачы сябе не абы-якім крушынаведам, глядзеў на тое выданне з такім здзіўленнем, як мой дзед Васіль на хмарачосы ў Чыкага, куды ездзіў на заробкі са свайго заходнебеларускага хутара...
Пра яшчэ адзін дарунак Анатоля Ілліча варта было б напісаць асобна (дасць Бог, калі-небудзь напішу) — гэта ягоная паэма «Заазер’е», выдадзеная ў 1975 годзе ў адгароджаным на той час жалезнай заслонай Нью-Ёрку. Тады беларускаму паэту выдацца там было — як злятаць на Месяц. На такіх глядзелі з асцярогай і падазрэннем. А як іначай можна было глядзець на таго ж Вярцінскага? Прадмову да яго кніжкі напісаў перакладчык і, па сумяшчальніцтве, заўзяты антысаветчык Леанід Палтава, пасляслоўе — былы палявы камандзір УПА Яраслаў Стэцько, а ананімнае (ці засакрэчанае?) выдавецтва змясціла на вокладку геаграфічную карту, дзе і Бранск, і Дзвінск, і Беласток — у межах Беларусі...
Дзеля цікавасці я праверыў — нью-ёрскага «Заазер’я» няма нават у Нацыянальнай бібліятэцы. Якія кніганошы ці кнігавозы і па якіх кантрабандных сцежках даставілі кніжку ў Менск — ведае, відаць, толькі аўтар. Я з лішнімі роспытамі ў вочы яму не лез. Хтосьці дужа рызыкаваў, ды і паэту ў выпадку чаго не паздаровілася б. Але неяк абышлося.
Думаю, сказанае вышэй яскрава пацвярджае відавочную выснову: Анатоль Вярцінскі быў чалавекам смелым і шчодрым. Шчодрым у раздаванні, раздорванні свайго — іншым. Бо і насамрэч, як трапна зазначыў Руставелі, «што схаваў ты, ўсё прапала, што аддаў ты, ўсё тваё».
Згадваю, як мы з Анатолем Іллічом улетку 2004 года спяшаліся на адкрыццё Музея Васіля Быкава ў Бычках. Спазняліся, шукалі карацейшы шлях. І тут на нейкім скрыжаванні пад Лепелем Вярцінскі выбраў малапрыкметную на карце партызанскую дарогу, якая мусіла нас вывесці наўпрост у Бычкі, мінаючы Вушачу.
Як не паслухаць карэннага лепельца? Паехалі па ёй і ледзь не загрузлі ў пяску. Завярнулі на іншую дарогу, яшчэ менш прыкметную і яшчэ больш партызанскую, да таго ж гарыстую. Неспрактыкаваны да язды ў такіх умовах, я (бяру ўсю віну на сябе) у нейкі момант не справіўся са стырном, і аўто зляцела з дарогі, наскрозь пратараніўшы малады падатлівы ельнік. Вылез я на дарогу з дрыжачымі каленьмі, не думаючы тады, што тое ДТЗ трапіць і ў паэтычныя аналы. А яно-такі трапіла:
Была вайна, мог быць забіты,
мог быць забіты і забыты,
на тыя звезены клады,
дзе ціха спяць твае дзяды...
Пацвердзяць Скобла і Акулін,
як іх аўто ляцелі кулем,
як мы ляцелі пад адхон
з бядою наўздагон, на скон.
Усе жывыя, дзякуй Богу.
Жыву, збіраюся ў дарогу.
Не, што ні кажыце, прыемна стаць героем верша Вярцінскага, хай сабе і коштам разбітай аўтамабільнай фары! А тады, калі мы ўсё ж дабраліся ў Бычкі, Анатоль Ілліч па-філасофску падсумаваў: «Дарога да Быкава простай не бывае».
Думаў на гэтым паставіць кропку. Але згадаў яшчэ адзін — самы нечаканы — дарунак ад Вярцінскага. Аднойчы я атрымаў ад яго Каран. Дыхтоўнае выданне — пераклад і грунтоўны каментар акадэміка Ігната Крачкоўскага. На мой запытальны позірк дароўца параіў знайсці дваццаць шостую суру пад назвай «Паэты». І што я прачытаў у мудрай, шанаванай мільёнамі людзей кнізе? Дайце веры, там чорным па белым было напісана, што «паэты — хлусы, якія блукаюць па раўнінах і гавораць тое, чаго самі не робяць».
Рызыкую наклікаць на сябе гнеў прарока Мухамеда, але тыя словы ніякім чынам не датычацца беларускіх паэтаў. У тым ліку Анатоля Вярцінскага, паэта адметнага, непаўторнага і надзвычай праўдзівага. Год таму ён адышоў у лепшы свет...