Сучасна, павольна і незразумела. Як рэжысёр экранізаваў знакаміты верш Янкі Купалы

Беларуская літаратура і яе стваральнікі апошнім часам ператварыліся ў разменны матэрыял у разборках кінематаграфічных колаў. Прыцягненне увагі гледачоў, дзяржпрапаганда, прымусовая асвета – дзеля дасягнення мэтаў усе сродкі ідуць у ход.  

hto_tam_idze.jpg


Яскравых прыкладаў больш чым дастаткова: «дзяржаўнікі» ўзялі біяграфію Янкі Купалы і прыгодніцкія раманы «Авантуры Пранціша Вырвіча» Людмілы Рублеўскай, каб нагадаць беларусам пра слаўную мінуўшчыну, звязаную з барацьбой з расійскай уладай. «Прыватнікі» таксама не стушаваліся – выкарысталі прозу Васіля Быкава («Жоўты пясочак» і «Народныя мсціўцы») для прасоўвання беларускай мовы і аднаўлення публічнай крытыкі рэпрэсій НКУС у 1930-я гады.


Не абмінула ангажаванасць і кароткаметражную працу «А хто там ідзе», якая з’явілася ў сеціве напрыканцы ліпеня. Яе аўтарам стаў Павел Нядзьведзь, больш вядомы як аўтар «Вянка» – трагічнай гісторыі кахання пасярод беларускай дрыгвы, якая стала адной з найбольш удалых частак веб-серыяла «Хронотопь». Цяпер жа рэжысёр па матывах аднайменнага верша Янкі Купалы зрабіў, як ён сам фармулюе, «фільм-сон» – абсурдную фантасмагорыю на сучасны стан беларускага грамадства, якую з першага прагляду вельмі цяжка ўспрыняць. Паспрабуем дэтальна разабраць (выбачайце за спойлеры, без іх тут не абысціся), што і якім чынам аўтар імкнуўся данесці сваім гледачам.
Фактычна стужка падзеленая на дзве нераўнамерныя часткі. У першай мы апынаемся ў лесе, а нашым альтэр-эга становіцца белабрысы падлетак. Ён з сябрам у гушчары спрабуе рабіць трукі на самакаце, але другога малога хутка забіраюць яго раззлаваныя сваякі. Тады наш падлетак забіраецца ў глухія лясныя нетры, дзе на адной з сасонак зроблены імправізаваны штаб. Начапіўшы старую фуражку і ўзяўшы са скрыні з малюнкам світальнага сонца (ён з'явіцца ў фільме колькі раз) бінокль, хлапец пачне перадаваць пры дапамозе спецыяльнага штурвала, ніці ад якога раскіданыя ўсюды, таемныя знакі жыхарам лесу.

hto_tam.jpg


Спачатку для дзяўчыны, якая спіць пад елкай, грае званочак. Яна не паспявае пачуць музыку, бо нейкі дарослы мужчына абразае нітку, да якой ён прывязаны. У тытрах да фільма напісана, што гэта «дом баязліўцаў».
Потым хлапец падае знакі праз плюшавую цацку, якая стаіць у «доме галечы» – сям’і маці-адзіночкі, у якой ёсць немаўля і старэйшыя хлопчык і дзяўчынка, якія нешта ядуць, седзячы ў балоце. Дзеці бачаць, што цацка задзірае рукі ўгору, але нічога не робяць.
Пасярод трэцяй лакацыі грыміць вечарынка – мужчына ў белай кашулі і пінжаку ў кампаніі з нафарбаванымі дзяўчатамі п’е шампанскае і есць бутэрброды з ікрою. Гэта «дом п’яніцы», якія наведваюць незнаёмыя грамадзяне, каб паскардзіцца на сына мужчыны, які зрабіў графіці са світальным сонцам. П’яніца лаецца на сына, пагражаючы яму наручнікамі.
Апошняй лакацыяй становіцца «дом абыякавых» – звычайнай сям’і, у якой бацька чытае нумар «Савецкай Беларусі», жонка, прасуючы адзежу, глядзіць па тэлевізары канал «Беларусь-1», а іх малы сын гуляецца ў ноўтбуку. Іх спрабуе абудзіць музычная шкатулка ў выглядзе грамафона, але нічога не атрымліваецца.
Так і не дагрукаўшыся ні да кога, хлапец вырашае збегчы з лесу, але на самай мяжы сустракае незнаёмых людзей, якія назіраюць, як дзеці нясуць нешта плячах. Тут хлапец разам з людзьмі даслоўна дэкламуе верш «А хто там ідзе», а дзеці складваюць на ускрайку лесу вялікія літары, якія яны дагэтуль неслі, у фразу «Мы беларусы».

hto_tam_idze2.jpg


Калі падсумаваць усё гэта, то напрошваецца толькі адна версія ўбачанага: перад намі стужка пра спробу грамадзянскага абуджэння беларусаў. У гэтым сэнсе Нядзьведзь фіксуе галоўную з’яву цяперашняга часу – з’яўленне ў краіне сапраўднай грамадзянскай супольнасці, якая спачатку дае рады каранавірусу, а потым змагаецца за свае правы перад і пасля выбараў прэзідэнта. Правадыром зрухаў становіцца, безумоўна, моладзь, а сталае пакаленне, наадварот, адмаўляецца ад барацьбы.

Але нягледзячы на добра схопленую палітычную кан’юнктуру, «А хто там ідзе» з мастацкага боку атрымаўся, на жаль, няўдалым. Рэжысёр кажа пра фільм-сон, але канчатковы вынік хутчэй нагадвае абсурдную сатырычную замалёўку са зразумелымі героямі-вобразамі і сітуацыямі, відавочнымі амаль кожнаму беларусу. Балотна-лясны антураж на сюррэалістычнасць цягне слаба, плюс звышпавольны мантаж відэа і адсутнасць дыялогаў – і вось перад намі тыповы прыклад прэтэнцыёзнага аўтарскага кіно, якое звычайным гледачам падасца нудным і незразумелым, а падрыхтаваным – занадта лагічным і нецікавым. Усё ж такі да масавай аўдыторыі больш падыдзе фармат кліпаў кшталту «Не быць скотам» «Ляпіса Трубяцкога», вось там вершы Янкі Купалы набываюць сапраўдныя пафас і моц.
Тарас Тарналіцкі, budzma.by