Для апазіцыі выбары з барацьбы за ўладу ператварыліся ў барацьбу за выжыванне

На выбарах у Палату прадстаўнікоў апазіцыйныя структуры разлічваюць выкарыстоўваць мінімальныя магчымасці электаральнай працэдуры для інфармацыйнай працы. Але пры гэтым не ставяць мэтай змагацца за дэпутацкія мандаты, прадстаўляць інтарэсы выбаршчыкаў і ўжо тым больш — заваёўваць уладу.

Апазіцыя даўно сышлася ў тым, што выбараў у Беларусі няма — ні ў плане рэальнай канкурэнтнай барацьбы, ні ў плане сумленнага падліку галасоў выбаршчыкаў. Аднак асноўны сэнс існавання палітычных партый — гэта быць выбарчай машынай.
Таму лідарам апазіцыі ўсё цяжэй знаходзіць выйсце з сітуацыі, калі і іх адмова ад удзелу ў кампаніі дазваляе кіруючаму рэжыму без праблем «узгадняць» з выбаршчыкамі атрыманне мандатаў праўладнымі кандыдатамі, і ўдзел дае такі ж вынік. Праўда, улады пры гэтым вымушаныя затрачваць высілкі на фармальны супраціў палітычным апанентам, які, у сваю чаргу, робіць больш пераканаўчымі дэмакратычныя дэкарацыі.
На нядаўнім пасяджэнні экспертнага клуба цэнтра даследаванняў і прагнозаў развіцця «Еўрапейскі дыялог» палітолаг, эксперт аналітычнага цэнтра «Стратэгія» Валерый Карбалевіч канстатаваў, што апазіцыйныя структуры больш не ставяць перад сабой рэальныя палітычныя задачы:
«Калі казаць зусім проста, то галоўны сэнс удзелу апазіцыі ў гэтых выбарах — выжыванне. Паказаць грамадству, а можа быць, і самім сабе, што, маўляў, мы ёсць. І ўсё. Больш за рамкамі гэтай задачы ў прынцыпе ніякіх задач не ставіцца, што б там ні казалі самі лідары палітычных партый. Гэта не столькі віна апазіцыі, колькі яе бяда».
Амаль даслоўна такую ​​мэту кампаніі заяўляюць і некаторыя партыйныя кіраўнікі.
Так, першы намеснік старшыні Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі (Грамада) Аляксей Сігаеў там жа прама сказаў: «Мы вырашылі: ідзем на гэтую кампанію, каб заявіць, што мы існуем, што існуе альтэрнатыўная думка, паказаць, што партыі існуюць».

 У інфармацыйнай бурбалцы

Няўдалыя спробы байкоту выбараў у свой час паказалі, што беларуская апазіцыя ў прынцыпе не мае канала выхаду на масавую аўдыторыю, не змагла пакуль прапанаваць пераканаўчага для яе лозунгу.
У той жа час гіпатэтычная няяўка на выбары траціны выбаршчыкаў, якія па аптымістычных падліках адносяцца да пратэстнага электарату, не можа перакуліць электаральны спектакль.
Паводле звестак Цэнтрвыбаркама, на ўсіх прэзідэнцкіх выбарах (акрамя самых першых — 1994 года) яўка вагаецца ад 84% да 93%, на выбарах у Палату прадстаўнікоў — ад 61% да 90%, мясцовых выбарах — ад 73% да 80%. Лічбы незалежнай сацыялогіі фіксавалі меншую, але таксама досыць актыўную яўку.
Пры гэтым практычна ўсе апазіцыйныя лідары мэтай удзелу сваёй арганізацыі ў электаральнай кампаніі называюць менавіта інфармацыйную працу з масавай аўдыторыяй, прапаганду сваіх поглядаў. Аднак, мяркуючы па выбары лозунгаў, гаворка ідзе не пра накіраваную вонкі працу, а — мае рацыю Карбалевіч — жаданне пераканаць саміх сябе ва ўласным існаванні.
Складваецца ўражанне, што нават перадвыбарная агітацыя на самай справе выкарыстоўваецца апазіцыйнымі структурамі без мэты захапіць увагу масавай аўдыторыі, а толькі для таго, каб працавалі «мускулы» арганізацыі, каб яны не атрафаваліся за непатрэбнасцю.
Гэта значыць, рабіць пікеты і разносіць улёткі ўсё яшчэ трэба, але няма патрэбы, каб гэтыя ўлёткі сапраўды чыталі людзі з-за межаў інфармацыйнай бурбалкі апазіцыі.

Праблема вачэй, што гараць

Такі падыход прыводзіць да кансервацыі апазіцыйных структур, што можа быць вытлумачальна ва ўмовах суровага ўнутрыпалітычнага клімату і пасіўнасці мас. Але гэты падыход здольны выклікаць незадаволенасць — асабліва ў новых членаў, якія чакалі рэальнай барацьбы за пераўтварэнне грамадскіх адносін хоць бы ў сярэднетэрміновай перспектыве.
Пакуль у такіх людзей гараць вочы, яны не гатовыя прымаць барацьбу неўсур'ёз. Пасля ж яны альбо радыкалізуюцца, альбо астываюць і сыходзяць з палітычнай дзейнасці, альбо застаюцца ў апазіцыйных структурах са згодай не ўздымаць планку сваіх мэтаў вышэй, чым заявы аб наяўнасці альтэрнатывы. Гэта значыць «сядзяць у засадзе», рыхтуючыся да палітычнай барацьбы на той выпадак, калі для яе адкрыецца магчымасць.
Такі расклад не новы для аўтарытарных палітычных сістэм і агулам задавальняе кіруючыя рэжымы, за выключэннем аднаго «але»: раз за разам у палітыку прыходзяць новыя пакаленні з вачамі, што гараць, і заўсёды ёсць верагоднасць, што іх не паспеюць прыручыць, яны не сыдуць ў зручныя уладам радыкалы або опартуністы, а наадварот, змогуць пераламаць грамадскую думку, а з ім і парадак дня краіны.
Беларускія ўлады атрымалі поспех у своечасовай праполцы такога палітычнага «пустазелля», маргіналізацыі і адначасова прыручэнні структураванай апазіцыі і цяпер, каб не губляць кваліфікацыі, актыўна сочаць за нешматлікімі групамі анархістаў, падвяргаючы рэпрэсіям іх актывістаў.
Але рана ці позна абяцаная яшчэ дзесяцігоддзе таму Аляксандрам Лукашэнкам лібералізацыя палітычнай сістэмы пачне рэалізоўвацца хоць бы ў сваёй імітацыйнай форме, і новае пакаленне вачэй, што гараць, можа паверыць, што гэта яго шанец пераўтварыць грамадскія адносіны ў кірунку «ідэальнай Беларусі».
Калі такая вера ў магчымасць пераменаў пераходзіць ва ўпэўненасць, то рытуальныя працэдуры размеркавання дэпутацкіх мандатаў напаўняюцца палітычным зместам, а тэхнічныя кандыдаты-спойлеры чароўным чынам становяцца рэальнымі ўдзельнікамі канкурэнтнай барацьбы.
Больш за тое, ужо абраныя дэпутаты «спячых» парламентаў прачынаюцца і набываюць палітычныя амбіцыі — у 1994 годзе ў такой сітуацыі дэпутату Вярхоўнага Савета Лукашэнку ўдалося заняць пасаду кіраўніка краіны.

Узгадаць пра электарат

У Расіі ў 2011 годзе вось такое пакаленне вачэй, што гараць, нарадзіла лозунг «Вы нас нават не ўяўляеце». Гэта быў зварот да ўлады з боку ліберальнай апазіцыі, якая пратэставала супраць фальсіфікацыі вынікаў парламенцкіх выбараў.
У Беларусі ж апазіцыя страціла задачу прадстаўляць інтарэсы выбаршчыкаў, усё яшчэ адчуваючы боль з-за свайго выключэння ў 1996 годзе (пасля роспуску Вярхоўнага Савета па выніках рэферэндуму) з парламенцкага жыцця і любога інстытуцыялізаванага ўплыву на механізм прыняцця важных дзяржаўных рашэнняў.
Разуменне, што такая сітуацыя ненармальная, ужо праяўляецца ў апазіцыйных колах, па меншай меры праблема агучваецца. Так, на тым жа пасяджэнні сустаршыня аргкамітэта па стварэнні партыі «Беларуская хрысціянская дэмакратыя» (БХД) Віталь Рымашэўскі сказаў, што падчас парламенцкай кампаніі трэба казаць пра тое, «пра што ні ўлада, ні часта і апазіцыйныя палітычныя сілы не кажуць — пра прадстаўленне інтарэсаў людзей».
На мажарытарных выбарах пры наяўнасці рэальнай канкурэнцыі парадак дня выбарчай кампаніі апускаецца да лакальных праблемаў акругі і толькі збольшага адкрыта для скразных для ўсіх 110 акругаў нацыянальных палітычных лозунгаў.
Беларуская партыя левых «Справядлівы свет» цалкам арганічна для сябе будзе выступаць з сацыяльнай павесткай і ініцыятывай за 7-гадзінны працоўны дзень і 35-гадзінны працоўны тыдзень.
Аб'яднаная грамадзянская партыя (АГП) у каторы раз будзе прасоўваць вечназялёную (распрацаваную яшчэ да прэзідэнцкіх выбараў 2010 года) праграму «Мільён новых працоўных месцаў».
Сустаршыня грамадскага аб'яднання «Гавары праўду» Андрэй Дзмітрыеў апублікаваў у Facebook плакат з лозунгам «дабівацца адзінага стандарту і справядлівасці для ўсіх», ды і іншыя падтрыманыя арганізацыяй кандыдаты, як заявіў кіраўнік выбарчага штаба «Гавары праўду» Сяргей Вазняк, пойдуць да выбаршчыкаў з пасланнем «патрабуем справядлівасці».
Правацэнтрысты (АГП, рух «За Свабоду», БХД) маюць намер уключыць у пасланні сваіх кандыдатаў два пункты — абарона незалежнасці Беларусі і правядзенне свабодных сумленных выбараў па стандартах АБСЕ. Яшчэ адна іх мэта — падрыхтоўка плацдарма, рэкрутаванне валанцёраў для ўдзелу ў кампаніі прэзідэнцкіх выбараў 2020 года.
«Мы пастаянна ўздымаем важныя тэмы, звязаныя са змяненнем выбарчага заканадаўства, са свабодай СМІ і іншымі важнымі рэчамі. Але мы будзем уздымаць і праблемы людзей, якіх улада ніколі не чуе», — кажа Рымашэўскі.
Калі б апазіцыйным структурам ўдалося пераадолець інерцыю мэтапакладання «зімовай спячкі», то вяртанне да рэальнай мэты прадстаўляць інтарэсы выбаршчыкаў магло б якасна змяніць палітычны клімат у Беларусі.
Паўлюк Быкоўскі, naviny.by