Як пасварыць Аляксандра Рыгоравіча з Уладзімірам Уладзіміравічам і што з гэтага выйдзе?

Зянон Пазняк рэзка раскрытыкаваў «памылковую палітыку» дэмакратычных сіл і Захаду, якія кінулі нібыта Лукашэнку ў абдымкі Расіі. На яго думку, ва ўмовах ваеннага часу Лукашэнку і Пуціна трэба пасварыць, а для гэтага трэба адмяняць санкцыі супраць Мінска. Ці можна пасварыць Лукашэнку і Пуціна ў цяперашняй геапалітычнай сітуацыі?

Лукашэнка адкрывае сезон «палітычных ваяжоў» у Расію. Пра гэта ўчора ён сказаў на сустрэчы з Генеральным сакратаром «Саюзнай дзяржавы» Дзмітрыем Мезенцавым.

Лукашэнка распавёў, што прыярытэтам чарговага пасяджэння Вышэйшага дзяржсавета з'яўляецца «выкананне саюзных праграм». І заінтрыгаваў нафталінавай навіной, што перад пасяджэннем ВДС ён правядзе перамовы з Пуціным у фармаце сам-насам.

Так супала, што напярэдадні лідар «Вольнай Беларусі» Зянон Пазняк рэзка раскрытыкаваў «памылковую палітыку» дэмакратычных сіл і Захаду, якія нібыта кінулі Лукашэнку ў абдымкі Расіі. На яго думку, ва ўмовах ваеннага часу Лукашэнку і Пуціна трэба пасварыць, а для гэтага трэба адмяняць санкцыі супраць Мінска. Ліквідацыя Лукашэнкі ва ўмовах ваеннага часу можа прывесці да незваротных наступстваў для незалежнасці краіны.

Ці можна пасварыць Лукашэнку і Пуціна ў цяперашняй геапалітычнай сітуацыі? BGmedia абмеркавала такі гіпатэтычны сцэнар з гісторыкам, палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.

— Я не думаю, што Пуцін прыедзе да Лукашэнкі. Таму ў дарогу давядзецца адпраўляцца Лукашэнку: ці то ў Маскву, ці то ў Санкт-Пецярбург, Сочы, Валдай ці яшчэ куды-небудзь.

Гісторыя паўтараецца рэгулярна: каб надаць важнасць самому сабе і інтэграцыйным размовам, Лукашэнка заўсёды быццам паміж справай падкрэслівае, што запланаваная паездка, сустрэча з Пуціным, «перамовы сам-насам». Не стала выключэннем і абвешчаная паездка. Усе пачынаюць гадаць, што адбудзецца на пасяджэнні ВДС, пра што Лукашэнка з Пуціным будуць дамаўляцца, тым больш, што сітуацыя вакол напружаная і не змяняецца ў лепшы бок. Затым рушаць услед пустыя заявы.

Насамрэч, нічога прынцыпова новага не адбудзецца, тым больш, што мы ўсё роўна не даведаемся ніякіх падрабязнасцяў гэтага мерапрыемства.

Гэта ігнор? У Мінску Пуцін усяго толькі дазволіў Лукашэнку пагрэцца ў сваёй машыне

Ці можна пасварыць двух дыктатараў?

— Нават сур'ёзныя рознагалоссі паміж Лукашэнкам і Пуціным прынцыпова не палепшаць сітуацыю ў Беларусі, наадварот, падвысяць рызыкі для існавання беларускай дзяржавы.

Давайце ўявім сабе: паміж Лукашэнкам і Пуціным удалося ўбіць клін. Украіна сышла з-пад расійскага ўплыву, і тут жа ў Маскве кінуць кліч, што і Беларусь вырываецца з брацкіх абдымкаў. У такой сітуацыі магчымыя самыя непрадказальныя і самыя непрыемныя дзеянні з расійскага боку.

Захад не можа прапанаваць Лукашэнку нічога, хаця б часткова здольнае кампенсаваць расійскія плюшкі. Ад Расіі Лукашэнка атрымлівае фінансаванне, Расія эканамічна стабілізуе беларускі рэжым, яна стабілізуе яго і палітычна. Адначасова Крэмль трымае рэжым Лукашэнкі пад вайсковым каўпаком. Што Лукашэнка можа зрабіць у гэтай сітуацыі? Любы няправільны рух у сённяшніх геапалітычных рэаліях для яго можа скончыцца фатальна.

Важна разумець, што Пазняк разважае з пазіцыі захавання беларускай дзяржавы. Але, па-першае, беларускія дэмакратычныя сілы не вызначаюць пазіцыю Захаду. Захад кіруецца сваімі інтарэсамі, таму ўсе прэтэнзіі да дэмакратычных сіл выглядаюць дзіўна. Што ім застаецца рабіць — не ціснуць на Лукашэнку? Здацца яму на ласку? Ён не ўспрымае дэмакратычныя сілы як сур'ёзны фактар. Азвярэлая барацьба рэжыму з так званымі «збеглымі» і праціўнікамі рэжыму, якія засталіся ўнутры краіны, абумоўленая страхамі, комплексамі і пачуццём помсты, якое бударажыць Лукашэнку і ягонае асяроддзе з 2020 года.

А Захад не бачыць рэальных магчымасцяў вырваць Лукашэнку з крамлёўскай пашчы. На Захадзе лічаць, што рэжым цалкам залежны, што рэжым амаральны, што рэжым здзейсніў злачынства, што рэжым вядзе падрыўную дзейнасць супраць Еўрапейскага Саюза ў рамках міграцыйнага крызісу. Што гэтаму рэжыму можна прапаноўваць? Таму Захад цісне яго санкцыямі. Але санкцыі не прыроўненыя да расійскіх, яны значна мякчэй — гэта акалічнасць Еўропа і разглядае як свайго роду паслабленне. І сігналізуе Лукашэнка: будзеш супрацоўнічаць з Пуціным, будзеш паводзіць сябе яшчэ горш — атрымаеш тыя ж санкцыі, што і Расія. І Лукашэнка асабліва не лезе на ражон.

Для прыкладу проста параўнаю два кейса. Еўропу і Захад у цэлым часта крытыкуюць за тое, што яны паводзяць сябе не прагматычна, а кіруюцца прынцыпамі. На днях эксперт па рэгіёне Сахеля Ульф Лаесінг апублікаваў артыкул па сітуацыі ў Нігеры. Там адбыўся дзяржаўны пераварот, паводле яго ацэнак, Расія першапачаткова да перавароту дачынення не мела. Зрынулі дэмакратычна абранага прэзідэнта Базума, арыштавалі яго, але рэжым на знешнепалітычным полі дзейнічаў досыць адкрыта. На думку экспэрта, з новым рэжымам можна было казаць, дамаўляцца і знаходзіць агульныя падыходы. Замест гэтага ад путчыстаў патрабавалі неадкладна вызваліць прэзідэнта Базума, вярнуць яму ўладу і пагражалі ваеннай інтэрвенцыяй. У выніку да ваеннай інтэрвенцыі справа не дайшла, а Францыя вывела свае войскі, закрыла сваю амбасаду. А путчысты тым часам звязаліся з Расіяй, якая ўклала іх у свае абдымкі і прапанавала паслаць туды сваіх наймітаў.

Эксперт робіць выснову: калі б пазіцыя Захаду была больш прагматычнай, калі б ён нешта прапанаваў путчыстам, то пераарыентацыі на Расію не адбылося б. А гэтая пераарыентацыя пагражае Еўропе сур'ёзнымі праблемамі.

Прыкладна такі ж логікай кіруецца і Пазняк. Палітык выдатна аддае сабе справаздачу, якая прырода рэжыму Лукашэнкі, таму ягоная крытыка і выглядае дзіўна.

Давайце адновім храналогію падзей. Пасля падзей жніўня 2020 года, калі Лукашэнка ўсіх і ўся здушыў, Захад увёў санкцыі супраць яго рэжыму. Але санкцыі так сабе, адносна мяккія ў параўнанні з цяперашнімі. І калі б далей не адбылося ніякіх форс-мажораў, то ўсё пайшло б па традыцыйным сцэнары: Лукашэнка паступова адпускае палітвязняў за адмену санкцый.

Але потым здарылася прымусовая пасадка самалёта RyanAir —першую порцыю адчувальных санкцый рэжым атрымаў за самалёт. Як аказалася, гэтага яму было мала, таму палез на ражон са сваім міграцыйным крызісам — атрымаў і за міграцыйны крызіс. А потым справа дайшла да вайны: наступную порцыю санкцый Лукашэнка атрымаў за тое, што падаў беларускую тэрыторыю для расійскага ўварвання ва Украіну.

А цяпер галоўнае пытанне: якое дачыненне да трох асноўных пакетаў санкцый маюць дэмакратычныя сілы? Безумоўна, яны падтрымліваюць санкцыі, але хіба яны прымусілі Еўрасаюз увесці санкцыі? З 2022 года Ціханоўская і кампанія патрабуюць зраўнаваць санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі з антырасійскімі, але гэта не так. Латушка ўжо цэлы год працуе над тым, каб Міжнародны крымінальны суд выдаў ордэр на арышт Лукашэнкі, як і супраць Пуціна. І што, дзе ордэр?

У прапанове Пазняка прысутнічае пэўная логіка. Але калі разабрацца ў дэталях, то сітуацыя выглядае не так.

Што будзе з Беларуссю, калі Пуцін не спыніцца на Украіне?

Ці дыстанцуецца Лукашэнка ад Пуціна, калі Захад адменіць санкцыі?

— Лукашэнку няма рацыі цяпер дыстанцыявацца ад Расіі. Тым больш, што Захаду ён паталагічна не давярае. Усе патрабаванні Захаду аб дэмакратычных стандартах Лукашэнка ўспрымае як спробы зрынуць яго. Таму любую прапанову Захаду ён успрымае як прынаду, пасля якой яго чакае пастка. 20-ты год настолькі шакаваў Лукашэнку, што ён ніколі ад яго не акрыяе.

Калі б Захад сапраўды скасаваў усе санкцыі, мы б даведаліся, напэўна, наколькі міграцыйны праект з'яўляецца лукашэнкаўскім, а наколькі расійскім. Калі б у той жа момант, як адмяняюцца санкцыі, спынілася і нелегальная міграцыя, тады можна рабіць выснову: так, міграцыйны крызіс — справа рук Лукашэнкі.

Але мяркуючы з актыўнасці нелегальных мігрантаў на розных участках расійскай мяжы, не Лукашэнка адзін зладзіў міграцыйны крызіс, ён проста на падхваце. Думаю, праўду казаў Арахамія, калі пераказваў размову з Лукашэнкам: беларускія войскі ва Украіну не пашле, але прадухіліць уварванне Расіі ён не можа — не ў яго кампетэнцыі.

Думаю, тады яшчэ ён прымаў рашэнне: пасылаць ці не пасылаць войска на вайну. Але, падобна, сітуацыя складвалася нашмат прасцей: ад яго не патрабавалі ўводу беларускай арміі ва Украіну, а сам ён не прапаноўваў.

Не трэба цешыць сябе ілюзіямі, што паслабленні карэнным чынам зменяць паводзіны Лукашэнкі. Магчыма, ён вызваліць пэўную колькасць палітвязняў.

З іншага боку, скасаванне санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі адыграла б толькі на руку Пуціну, бо Расія з дапамогай Беларусі прасцей абыходзіла б антырасійскія санкцыі. Відавочна, што Еўрасаюз не пойдзе на такі крок.

Bild: Расія праз Беларусь атакуе межы ЕС мігрантамі з Блізкага Усходу

Лукашэнку няма куды бегчы

— Склалася тупіковая сітуацыя, своеасаблівы статус-кво без усялякіх намёкаў на паляпшэнне.

Статус-кво заключаецца ў наступным. Лукашэнка не лезе на ражон: міграцыйны крызіс не набывае маштабы 2021 года, а ён не актыўнічае ў супрацоўніцтве з Расіяй. Лукашэнка з задавальненнем дасць беларускую эканоміку пад патрэбы расійскага ВПК, але не пасылае беларускія войскі ва Украіну і не кліча расійскія войскі ў Беларусь. Лукашэнка не актыўнічае, і Захад задавальняе, што пакуль з беларускай тэрыторыі няма ніякіх замахаў у бок Украіны.

З іншага боку, ніякіх зрухаў у кантактах паміж рэжымам і Захадам няма. Я не думаю, што магчымы прарыў на заходнім кірунку.

Ці можна пасварыць Лукашэнку і Пуціна? Калі вярнуцца да сцэнару часопіса Foreign policy, агучанаму ў пачатку года (сцэнар мне здаецца непраўдападобным), то там як раз такі варыянт і апісаны. Пуцін спрабуе задзейнічаць беларускае войска ў вайне, Лукашэнка адмаўляецца — і пасля гэтага Крэмль збіраецца зрынаць беларускага кіраўніка. Зрынаюць 3 і Беларусь ледзь не апускаецца ў бездань грамадзянскай вайны.

Напрыклад, вырашае Пуцін пайсці на Сувалкскі калідор, Лукашэнку бяруць з сабой, як у фільме «Месца сустрэчы адмяніць нельга»: мы ідзем на справу, і ты ідзеш на справу. Тут магчымыя два варыянты. Лукашэнка адмаўляецца — многае залежыць ад яго прамоўніцкага майстэрства, выкрутлівасці, будзе выкручвацца да апошняга. Але калі галоўны вырашыць, што пойдзе, варыянтаў няма.

А калі Лукашэнка ў гэтай гіпатэтычнай сітуацыі яшчэ і скажа: я вас не пушчу, — у гэтым выпадку Крэмль паспрабуе зрынуць Лукашэнку, як у сцэнары Foreign policy.

Але гэтым нават не пахне. У сённяшняй сітуацыі ў Лукашэнкі няма магчымасці не выканаць расійскі загад, калі Крэмль будзе настойваць. Яму няма куды бегчы.