Як Расія ўтрымлівае беларускую эканоміку

Расія і Беларусь падышлі да чарговай гадавіны іх Саюза ва ўмовах крызісу двухбаковых адносін. РБК ацаніў, у колькі Расіі абыходзіцца падтрымка «асаблівых адносінаў» з Мінскам.

2 красавіка спаўняецца 20 гадоў Саюзу Расіі і Беларусі, але «братэрскія» дзяржавы сустракаюць круглую дату ў ніжэйшай рысе сваіх адносін па меншай меры за апошнія шэсць-сем гадоў. Беларуска-расійскія адносіны перажываюць «поўнамаштабны комплексны крызіс, які ўключае як рознагалоссі па канкрэтных пытаннях эканамічнага зместу, так і супярэчнасці па фундаментальных пытаннях стратэгічнага і ваенна-палітычнага характару», лічыць мінскі Цэнтр стратэгічных і знешнепалітычных даследаванняў.
Напярэдадні юбілею Саюза, у лютым, прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка паскардзіўся, што Расія «пінае ў хвост і ў грыву» дамоўленасці паміж дзвюма краінамі, у тым ліку ў пытанні цаны на расейскі газ. Адна з прычын такіх паводзін Масквы, на думку Лукашэнкі, — пэўныя сілы ў расійскім істэблішменце, але толькі не прэзідэнт Уладзімір Пуцін, якога Лукашэнка 28 сакавіка назваў «родным братам» (3 красавіка яны сустрэнуцца ў Санкт-Пецярбургу).

$ 100 млрд за 11 гадоў

Крэмль у той жа дзень, калі Лукашэнка на сваёй вялікай прэс-канферэнцыі 15 хвілін запар лаяў расійскія ўлады, адказаў лічбамі, з якіх вынікае, што «расійскі бок аказваў і працягвае аказваць маштабную эканамічную, палітычную і іншую дапамогу Беларусі». У якасці прыкладу прэс-служба Крамля прывяла вылучэнне Мінску звыш $ 6 млрд крэдытаў па розных напрамках і бяспошлінныя штогадовыя пастаўкі нафты ў перыяд з 2011 па 2015 год у аб'ёме ад 18 млн да 23 млн т. «Усяго наш расійскі бюджэт у гэты перыяд недаатрымаў $ 22,3 млрд. Усё гэта з'яўляецца нічым іншым, як простай і ўскоснай падтрымкай нашай саюзнай беларускай дзяржавы», — гаварылася ў заяве.

Якія рэальныя маштабы эканамічнай залежнасці Беларусі ад Расіі?
«Калі вы паглядзіце лічбы, якія ўяўляе МВФ, то вы ўбачыце ўражлівыя лічбы схаванай і прамой падтрымкі беларускай эканомікі», — даў наводку Пуцін у канцы лютага на прэс-канферэнцыі ў Бішкеку.
Сапраўды, МВФ у верасні 2016 года ацэньваеў агульную падтрымку беларускай эканомікі з боку Расіі ў $ 100 млрд толькі за перыяд 2005-2015 гадоў, або каля $ 9 млрд у год (гл. Інфаграфіку).
У розных гадах аб'ём «агульнай чыстай падтрымкі» ад Расіі вар'іраваўся ад 11 да 27% беларускага ВУП, вынікае з дадзеных МВФ, прадастаўленага РБК. Але відаць, што ў апошнія гады расійская дапамога беларускай эканоміцы скарачаецца, і гэта можа збольшага тлумачыць апошнюю незадаволенасць Лукашэнкі.

МВФ лічыць агульную падтрымку як суму двух кампанент — схаваныя субсідыі за кошт зніжак на расійскія энерганосьбіты і чыстая фінансавая падтрымка. Атрымліваецца найбольш шырокая ацэнка, паколькі ў складзе фінансавай падтрымкі МВФ ўлічвае не толькі міждзяржаўныя крэдыты, але і баланс узаемных прамых інвестыцый, а таксама крэдыты для Мінска па лініі Еўразійскага фонду стабілізацыі і развіцця (ЕФСР, былы антыкрызісны фонд ЕўрАзЭС), рэсурсы якога на 88% сфармаваныя расійскімі ўнёскамі (на канец 2015 года Мінск быў павінны фонду $ 1,94 млрд, а ў 2016 год заняў там яшчэ $ 800 млн).

Дзярждапамога

Такі падыход можа быць не зусім сумленны, калі патрабуецца ацаніць менавіта дзяржаўную фінансавую дапамогу, кажа аналітык АКРА Дзмітрый Кулікоў, — сярод прамых замежных інвестыцый ёсць прыватныя, яны могуць прыносіць рэальны прыбытак, калі ў Расію вяртаюцца дывідэнды або працэнты. На яго думку, разумна было б узяць для разліку запазычанасці Беларусі па дзяржкрэдыту (уключаючы крэдыты расійскіх дзяржбанкаў беларускага ўраду) і суму назапашаных субсідый па нафтагазавых пастаўках, а прамыя інвестыцыі не ўлічваць.

Запазычанасць Беларусі па міжурадавых крэдытах ад Расіі на канец 2015 года складала $ 6,02 млрд, вынікае з Плацежнага балансу Саюзнай дзяржавы, даступнай на сайце Банка Расіі (за 2016 год агляду яшчэ няма).
Мінфін Расіі адмовіўся раскрыць РБК бягучую запазычанасць беларускага ўраду, а Мінфін Беларусі не адказаў на запыт РБК.
У апошні раз пра міжурадавую пазыку публічна паведамлялася ў ліпені 2015 года, калі Мінск атрымаў расійскі крэдыт на $ 760 млн. Як вынікае з плацёжнага балансу Беларусі з Расіяй за 2016 год (даступны на сайце беларускага Нацбанка), у мінулым годзе чыстыя запазычанні беларускага ўрада ў Расіі склалі $ 250 млн, але гэта маглі быць пазыкі ў расейскіх дзяржбанкаў. Іх дапамога — вялікі канал расійскіх уліванняў у беларускую эканоміку.
У 2012 годзе Знешэканомбанк дамовіўся прадаставіць Беларусі да $ 10 млрд пад будаўніцтва Беларускай АЭС па міжурадавым пагадненні, але пакуль вылучаны толькі першы транш у памеры $ 500 млн (у маі 2014 года), а абрана з яго толькі $ 248 млн, казаў у снежні кіраўнік ЗЭБа Сяргей Горкі.
Ашчадбанк крэдытаваў дзяржаўны «Беларуськалій» — на $ 900 млн у 2011 годзе і на $ 550 млн у 2015-м. У цэлым па стане на 1 кастрычніка расійскія банкі трымалі ў Беларусі актывы на $ 4,9 млрд (за вылікам іх абавязацельстваў там — $ 3,7 млрд). ВЭБ, Сбербанк і Газпромбанк не адказалі на запыты РБК, а ВТБ паведаміў, што партфель крэдытаў яго беларускай «дачкі» мясцовым прадпрыемствам з дзяржудзелам складае ў пераліку з беларускіх рублёў каля $ 75 млн.
Колькі Расія губляе? 
Да 90% эканамічнай падтрымкі Беларусі з боку Расіі ў разуменні МВФ прыпадае на схаваныя субсідыі па пастаўках газу, нафты і нафтапрадуктаў. Загадчык сектара Інстытута энергетыкі і фінансаў Сяргей Агібалаў ацэньвае, што агульны аб'ём расійскага субсідзіравання Беларусі ільготнымі пастаўкамі энерганосбітаў з пачатку 2000-х склаў амаль $ 100 млрд, або звыш 200% беларускага ВУП за 2016 год. Субсідыі па газе ў 2001-2016 гадах склалі $ 49,4 млрд, па нафце — $ 46,9 млрд, вынікае з разліку Агібалава для РБК. І ў адрозненне ад крэдытаў, якія вяртаюцца з працэнтамі, нафтагазавыя льготы для Беларусі — гэта беззваротныя ускосныя страты расійскага бюджэту.
«Гэта для нас не выкінутыя грошы — гэта пралічаныя крокі ў разліку на будучы вынік», — запэўніваў Уладзімір Пуцін у канцы лютага.
«Усе гады незалежнасці Беларусь атрымлівала газ ад Расіі на выключна выгадных умовах — у асобныя гады яна купляла газ у разы танней, чым усе суседнія еўрапейскія краіны», — адзначае Агібалаў.
Газавую льготу ён разлічвае як розніцу ў кошце імпарту з Германіяй (гэта супастаўнае буйны спажывец, цана расійскага газу на мяжы з Германіяй публікуецца ў адкрытых крыніцах, і яе можна лічыць рынкавай канкурэнтаздольнай цаной, тлумачыць ён).
Расія пастаўляе Беларусі сырую нафту бяспошлінна, а пераапрацаваныя нафтапрадукты пастаўляюцца Беларуссю за мяжу са спагнаннем пошліны і залічэннем яе ў беларускі бюджэт. Субсідаванне з боку Расіі ў апошні час скарацілася з-за асаблівасцяў экспартнай пошліны. Зніжэнне сусветных коштаў на нафту прыводзіць да меншага зніжэння коштаў на імпарт сырой нафты, якую Беларусь увозіць з Расіі, у параўнанні са зніжэннем коштаў на нафтапрадукты, якія Беларусь экспартуе — гэта следства падатковага манэўру ў расійскай нафтавай галіне, тлумачыць Еўразійскі банк развіцця.
«Пры высокіх цэнах на нафту Беларусь купляла яе ў два разы танней рынкавай цаны, а цяпер — на 25% танней, — канстатуе дырэктар Цэнтр даследаванняў міжнароднага гандлю РАНХиГС Аляксандр Кнобель. — Расія залежыць ад нафты і газу, а Беларусь сапраўды гэтак жа залежыць ад расійскай нафтагазавай кан'юнктуры. Калі яна пагаршаецца, то абвастраюцца праблемы».
Паводле gazetaby.com