Яўген Магда: Я не бачу хэпі-энду ў праўленні Лукашэнкі
Парадаксальным чынам узровень дабрабыту грамадзян Беларусі сёння самы высокі за ўсе гады незалежнасці. Гэта тычыцца і Лукашэнкі з яго сям'ёй. У чым заключаецца асаблівасць рэжыму Лукашэнкі? Чаму даходы беларусаў дасягнулі пікавых значэнняў за ўсю гісторыю незалежнасці менавіта цяпер? Колькі «выбараў» паспее правесці Лукашэнка, пакуль краіна не абязлюдзее?
Кажуць, з боку заўсёды лепш відаць. Пра сёння і заўтра Беларусі журналіст BGmedia пагаварыў з дырэктарам Інстытута сусветнай палітыкі (Кіеў, Украіна) Яўгенам Магдам.
«Лукашэнка без Крамля нічога з сябе не ўяўляе»
— Пасля 2020 года тысячы людзей апынуліся ў турмах, сотні тысяч выгнаныя з краіны, махавік рэпрэсій не змяншае абароты. Чацвёрты год рэжым Лукашэнкі ваюе з беларускім народам — гэта ацэнка абывацеля. Цікава даведацца пункт гледжання прафесіянала: што творыць Лукашэнка з народам і з краінай? Як паліталогія характарызуе гэты працэс?
— Я думаю, што Лукашэнка ваюе з беларускім народам ужо не чацвёрты год, гэта працягваецца нашмат даўжэй – як мінімум, з часоў Плошчы 2010 года. Таму гісторыя супрацьстаяння Лукашэнкі і беларускага народа заслугоўвае асобнай увагі і асобнага тлумачэння, перш за ўсё для найбліжэйшых суседзяў Беларусі, у тым ліку і Украіны.
Аднак я б звярнуў увагу, што нават такая маштабная кніжка, як «Найноўшая палітычная гісторыя Беларусі», заканчваецца ці то 2006-м, ці то 2011-м годам. Гэта значыць, у Беларусі наступіў канец гісторыі, і чым хутчэй гэта ўсвядомяць самі беларусы, і перш за ўсё тыя, якія знаходзяцца за мяжой, тым хутчэй сітуацыя будзе мяняцца, і мяняцца ў лепшы бок.
Я думаю, Лукашэнка будаваў спачатку аўтарытарны рэжым, цяпер сваю дыктатуру. Але асаблівасць гэтай дыктатуры складаецца ў васальнай залежнасці ад Крамля: Лукашэнка без Крамля ўжо нічога сабой не ўяўляе.
«Не назвалі дату вайны, каб не прагаварыўся»
— 24 лютага 2022 года пачалася поўнамаштабная вайна Расіі супраць Украіны. Характэрна, што расійскія войскі ўварваліся ва Украіну з тэрыторыі Беларусі, якая яшчэ за некалькі гадоў да таго пазіцыянавала сябе новым Хельсінкі. Як звязаныя паміж сабой падзеі ў Беларусі і вайна? Памятаецца, яшчэ ў 2020-м, да прэзідэнцкай кампаніі, Лукашэнка абяцаў, што далей будзе яшчэ цікавей. Адчуванне такое, што ўжо тады беларускі кіраўнік ведаў пра ўварванне, якое рыхтуецца…
— Дазволіўшы Расіі выкарыстоўваць тэрыторыю Беларусі для ўварвання ва Украіну, Лукашэнка аддаў тое, што называў уласнымі ідэаламі — ідэалы славянскага братэрства: ён казаў пра трыадзіны славянскі народ, што мы ўсе браты. Як назваць чалавека, які падтрымаў у яго парадыгме атаку аднаго брата супраць іншага? Я думаю, гэта здрада.
Лукашэнка не ведаў аб маючым адбыцца ўварванні ў 2020 годзе. Таму што на той момант, я думаю, яно яшчэ не рыхтавалася, тады яшчэ Расія выкарыстала іншыя метады гібрыднай вайны. Аб маючым адбыцца ўварванні ён, хутчэй за ўсё, даведаўся ў пачатку 2022 года, калі праходзілі сумесныя вайсковыя вучэнні «Саюзная рашучасць», калі ў пачатку лютага распавядаў Салаўёву пра тое, што Украіна будзе разбітая за тры-чатыры дні. Але дакладнай даты — я ўпэўнены — ён не ведаў. Расійцы не назвалі дату проста таму, каб ён не прагаварыўся. Насамрэч Лукашэнка не давераная асоба Крамля, хутчэй, геапалітычны дзяншчык, як мы вызначылі яго ролю раней.
Глядзіце таксама
«Лукашэнка нарошчвае ўласны дабрабыт»
— Кажуць, што палітыка — гэта мастацтва магчымага. Калі Лукашэнка раней балансаваў паміж Захадам і Расіяй, то цяпер яго арэлі балансуюць нетрадыцыйна: даводзіцца душыць любое іншадумства ў Беларусі, даводзіцца ўдзельнічаць у вайне, не ўдзельнічаючы ў ёй войскамі, даводзіцца дэманстраваць «яйкі» калектыўнаму Захаду, пазбягаючы ваеннага сутыкнення, даводзіцца дагаджаць Крамлю і пры гэтым не апынуцца сажраным. Якія магчымасці захаваліся ў Лукашэнкі цяпер?
— Цяпер у Лукашэнкі ўзмацніліся магчымасці павялічваць уласны дабрабыт. Трэба сказаць, што парадаксальным чынам узровень дабрабыту грамадзян Беларусі сёння самы высокі за ўсе гады незалежнасці. Я думаю, гэта тычыцца і самога Лукашэнкі. Вось толькі даць справаздачу аб сваіх даходах перад народам ён наўрад ці зможа. Гэты кавалак золата, які Лукашэнка стварае вакол сябе, і вызначае яго далейшыя дзеянні: ён хоча паклапаціцца пра сваіх родных, блізкіх. Але за гэта ён здраджвае Беларусі і беларусам, вось у чым праблема.
Магчымасці Лукашэнкі пастаянна манеўраваць і скарачаць па магчымасці даўжыню крамлёўскага ланцужка, пры гэтым гучна брахаць на плот, які ўзвялі вакол Беларусі яе заходнія суседзі.
«Пытанні без адказаў: хто вінаваты і што рабіць?»
— Відавочна, Лукашэнка адчувае сябе пераможцам у Беларусі. Але Лукашэнка не спыняе рэпрэсіі, помсціць сотням тысяч суайчыннікаў, якіх сам жа выгнаў з краіны, працягвае падтрымліваць Расію ў вайне. І на гэтым фоне ён арганізуе ў 2024-2025 гадах так званыя «выбары»: спачатку ў мясцовыя Саветы і кішэнны «парламент», а затым – і «прэзідэнцкія». Ёсць выраз: пацукі бягуць з які тоне карабля. Чаму аддасць перавагу Лукашэнка: збегчы з карабля ці пакінуць (калі паспее), як сапраўдны капітан, карабель апошнім? Ці засталіся ў яго варыянты дзеянняў?
— Мяне больш цікавіць не тое, як будзе дзейнічаць Лукашэнка ў кантэксце маючых адбыцца выбараў, таму што я разумею іх недэмакратычнасць, мяне больш цікавіць, як будуць дзейнічаць беларускія дэмакратычныя сілы. Пасля прэзідэнцкіх «выбараў» 2025 года магчымасці Святланы Ціханоўскай называць сябе прэзідэнт-электам будуць вельмі невялікімі. І я пакуль не пачуў ад беларускага дэмакратычнага руху адказаў на пытанні: хто вінаваты і што рабіць?
А Лукашэнка пры цяперашнім стане Беларусі безумоўна можа аб'явіць сябе пераможцам: у яго ўжо ёсць вопыт 2020 года, калі сілавое падаўленне пратэстаў прывяло да наймацнейшага зыходу грамадзян з краіны. Але праблема ў тым, што яшчэ пару такіх «выбараў» — і грамадзян стане вельмі мала. Што тады будзе рабіць Лукашэнку? Па-мойму, ён і сам не ведае. Сёння гэта адно з самых асноватворных для яго пытанняў.
Глядзіце таксама
«Смерць ад натуральных прычын — гэта не хэпі-энд»
— Усё, што мае пачатак, мае і свой канец. Ці мае шанцы 30-гадовае кіраванне Лукашэнкі скончыцца хэпі-эндам? І асабіста для яго, але, што важней, для краіны?
— Замест Лукашэнкі — пакуль у Крамлі застаецца Пуцін і цікавасць да Беларусі — можа прыйсці толькі іншы прарасійскі палітык, які будзе яшчэ больш абавязаны Расіі і яшчэ больш ад яе залежаць. У яго не будзе досведу Лукашэнкі, не будзе ягонага досведу «апазіцыйнай» дзейнасці, досведу манеўравання (памятаеце, як яго называлі «хросным бацькам»?). Калі Лукашэнку і заменяць на кагосьці, то гэты заменнік не стане палітыкам, які адразу пойдзе на Захад.
Скажу больш: нават у выніку дэмакратычных выбараў зусім неабавязкова кіраўніком краіны стане палітык з праеўрапейскімі поглядамі. Беларусам, мабыць, прыйдзецца мяняцца, і мяняцца досыць моцна. Як гэта будзе адбывацца, шмат у чым залежыць і ад выніку расійска-ўкраінскай вайны, ад перамогі Украіны ў расійска-ўкраінскай вайне. Я думаю, беларусы хацелі б, каб усё скончылася як мага хутчэй.
Але нам усім будзе складана, калі ўсё будзе працягвацца ў такім жа ключы і Лукашэнка будзе працягваць манеўраваць далей. Я не бачу хэпі-энду ў кіраванні Лукашэнкі: смерць натуральным шляхам — гэта не хэпі-энд. Хэпі-энд — знайсці для дзяржавы належнае месца на еўрапейскай арэне, тым больш зыходзячы з яго геаграфічнага становішча і палітычных настрояў.
Але сёння Беларусь усё больш і больш ператвараецца ў запаведную шэрую зону, канцлагер у цэнтры Еўропы. І за гэтым вельмі прыкра назіраць. Я разумею, што ў гэтым віна не грамадзян Беларусі ў масе сваёй, а віна кіруючага класа. Яму давядзецца шукаць шляхі для рэабілітацыі. Якой яна будзе — пакажа час.