«Лукашэнка дэ-факта робіць стаўку на сілавое ўтрыманне ўлады»

Палітычны аглядальнік Аляксандр Класкоўскі — пра тое, што стаіць за выказваннямі Лукашэнкі аб нялёгкіх выбарчых кампаніях і «спробах дэзарганізацыі».

— Для цяперашніх уладаў любая электаральная кампанія — гэта стрэс, — сказаў Класкоўскі ў інтэрв'ю «Бр*стской газеце». — Аўтарытарная ўлада, асабліва пасля 2020 года, адчувае, што яе пазіцыі ў грамадстве досыць няўстойлівыя. Лукашэнка ўвесь час паўтарае аб інтрыгах ворагаў, аб пятай калоне.
Тое, што ў заходніх краінах з'яўляецца звычайнай рэччу, Лукашэнка здаецца катастрофай. Будучы на ваенным палігоне, высмеяў Брытанію. Там, маўляў, за пару месяцаў перажылі пару каралёў і прэм'ер-міністраў. Ён меў на ўвазе нядаўнюю падачу ў адстаўку Ліз Трас. Я лічу, што жарт амаральны, таму што гаворка ідзе пра смерць каралевы. Нельга высмейваць такія рэчы.
Але па сутнасці Лукашэнка сам сабе супярэчыць, таму што Брытанія засталася Брытаніяй. Ён заўсёды даказвае, што калі яго не будзе на гэтай пасадзе, Беларусь абрынецца. А аказваецца, у краінах могуць мяняцца прэм'еры, прэзідэнты, і краіны стаяць. Калі ўжо казаць пра Брытанію, то калісьці Чэрчыль сказаў, што дэмакратыя — дрэнная форма кіравання, калі не лічыць усіх астатніх.
А Лукашэнка пабудаваў сістэму, у якой замена лідара — гэта нацыянальная катастрофа.
Я думаю, што ў нармальнай сітуацыі ўжо даўно знайшліся б палітыкі, якія больш паспяхова справіліся б з дзяржаўнымі задачамі, чым Лукашэнка.
— Ён не адзін раз паўтарыў, што ўсё будзе больш дэмакратычна, чым калі-небудзь. Трэба разумець, пад гэтым маецца на ўвазе перадача часткі паўнамоцтваў УНС?
— Гэта звычайная рэклама бутафорыі. Перад кожнымі выбарамі казаў, што ўсё будзе вельмі дэмакратычна. Калі больш уважліва ўслухацца ў яго словы, то ў іх гучыць трывога і намер правесці выбары ў рэжыме спецаперацыі.
У першую чаргу нагружаюць нейкімі задачамі сілавікоў. На ўчорашняй нарадзе ён казаў, што, маўляў, трэба нам прадугледзець мерапрыемствы процідзеяння акцыям па зрыву выбараў, каб ніхто не выходзіў у спаднічках з вялікімі разрэзамі і не махаў кветачкамі, намякаючы на жаночыя маршы 2020 года.
Гэта рабілася з жаданнем прынізіць жанчын, якія выходзілі, рызыкуючы сабой, каб выказаць сваю пазіцыю.
Я думаю, што ён ужо трымае ў галаве варыянт правядзення выбараў 2024 года як нейкай спецаперацыі, як гэта было ў выпадку з рэферэндумам у лютым гэтага года, калі на кожным куце стаялі сілавікі з дубінкамі. Для Лукашэнкі любая электаральная кампанія на мяжы катастрофы. Таму ён заўсёды настройвае сваю вертыкаль, што «мы павінны быць напагатове, мы павінны правесці яе на вышыні» і г. д.
Атрымліваецца, ён нават не дапускае думкі, што ўлада можа змяніцца. Мы павінны правесці, маўляў, усё ў нашых руках. Звышзадача — утрымаць цяперашнюю кіруючую верхавіну ў яе пануючым стане.
Выбары ён называе іспытам для ўлады, хоць выбары — гэта наогул пытанне аб змене ўлады. Лукашэнка вольна або мімаволі прагаворвае, што выбараў ніякіх няма.
Старшыня Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў па заканадаўстве, адна з распрацоўніц закона аб УНС Святлана Любецкая сказала, што УНС мяркуецца фарміраваць з трох частак.
Першая — дэлегаты па пасадзе, прасцей кажучы — наменклатура, другая — прадстаўнікі мясцовых саветаў, таксама па сутнасці прызначаныя ўладамі людзі, і трэцяя — як яны выяўляюцца, прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці. Але з нядаўна распрацаванага праекта закона аб грамадзянскім грамадстве вынікае, што яно мысліцца як набор лаяльных бутафорскіх структур. Як і партыі.
У якасці асноватворнага прынцыпу для рэгістрацыі партый і арганізацый трэцяга сектару мяркуецца, што яны павінны быць лаяльнымі ў адносінах да ўладаў. Гэта абсурдна само па сабе, таму што ў свеце партыі ствараліся і ствараюцца для барацьбы за ўладу.
А тут да партыі выкочваюць патрабаванне: калі вы хочаце рэгістрацыі, то вы павінны апрыёры дэклараваць у сваіх праграмах лаяльнасць да цяперашняй улады. Тады навошта партыі?
Калі паглядзець, як улады збіраюцца фармаваць УНС, то атрымліваецца, што гэта будзе міжсабойчык з правераных людзей. Тая ж Любецкая сказала, што пастаўленая задача не ператвараць фарміраванне УНС у яшчэ адну электаральную кампанію.
— На якую частку насельніцтва можа спрацаваць гэтая бутафорыя пры цяперашніх абставінах?
— Цяжка сказаць. Я думаю, у Лукашэнкі ўжо няма шанцаў узмацніць базу сваёй электаральнай падтрымкі. У яго, як паказвае незалежная сацыялогія, ёсць 20-25% цвёрдага электарату. Гэта таксама трэба ўлічваць дэмакратычным сілам, таму што калі яны заяўляюць, што ўвесь народ супраць Лукашэнкі, гэта ўтрыраванне і не зусім адэкватнае ўспрыманне сітуацыі.
Ядры цвёрдых праціўнікаў Лукашэнкі і цвёрдых яго прыхільнікаў сувымерныя па долі ў грамадстве. Можа, праціўнікаў крыху больш. І ёсць велізарная электаральнае балота. Гэта людзі, якія ў нейкай ступені ўразлівыя прапагандзе.
Выцясненне незалежных СМІ спрыяе таму, што прапаганда пашырае свае пазіцыі. Але магчымасці вярнуць ранейшую папулярнасць у Лукашэнкі ўжо няма.
Раней ён мог падкупляць электарат: павышаць заробкі і г. д. Цяпер з гэтым усё цяжэй. Невыпадкова Лукашэнка так узяўся за кошты. Гэта таксама папулісцкія крокі, эканамісты ўжо пракаментавалі, што так нічога не вырашыш.
Лукашэнка адчувае, што не можа ўзяць шчодрыя датацыі ў Масквы і даць чарговыя павышэнні заробкаў, пенсій перад выбарамі, і гэта яго напружвае.
І ва ўсіх іншых адносінах яго харызма паблякла. Калі раней ён мог сябе пазіцыянаваць гаспадаром краіны, абаронцам суверэнітэту і мірнага неба над галавой, то цяпер усе гэтыя фразы павісаюць у паветры, таму што людзі бачаць, што дэ-факта расейскія генералы гаспадараць на беларускай зямлі і што рызыка ўключэння Беларусі ў вайну павышаецца.
Мне здаецца, Лукашэнка паўтарае гэтыя фразы па інерцыі. Дэ-факта ён робіць стаўку на сілавое ўтрыманне ўлады.
— Гэта сцэнар на выпадак таго, калі ў Беларусі не адбываецца нейкіх эпахальных падзей, звязаных з вайной?
— Так, безумоўна. Зыход гэтай вайны непрадказальны. У выпадку паразы Расеі там могуць пачацца такія працэсы, калі Маскве будзе не да Беларусі, і гэта адразу пахісне рэжым Лукашэнкі. Гэта пазбавіць яго фінансавай падтрымкі і акрыляе дэмакратычныя сілы. Мы бачым, што ў апанентаў з'явіўся сілавы козыр, і кіруючая вярхушка нервуецца з гэтай нагоды.
Калі спрацуе комплекс форс-мажорных фактараў, перамены могуць пайсці вельмі імкліва. Але супернікам рэжыму не варта ўпадаць у эйфарыю і трэба памятаць, што запас трываласці ў яго ёсць. Нават чыста сілавы сцэнар утрымання ўлады мае вялікі шанц. Прыклад — Паўночная Карэя.
Як доўга такі рэжым можа трымацца ў цэнтры Еўропы — пытанне адкрытае.