Што не так з Ліз Трас і чаго чакаць Вялікай Брытаніі

Усяго 45 дзён здолела пакіраваць Вялікай Брытаніяй прэм’ер-міністарка Ліз Трас. Разгледзім прычыны хуткага падзеньня яшчэ нядаўна суперзоркі кансэрватыўнай партыі Туманнага Альбіёну.

На 18 кастрычніка рэйтынг Кансэрватыўнай партыі дасягнуў катастрафічных для гэтай палітычнай сілы паказчыкаў – 23%, у той час як іх галоўны адвечны супернік — левая Лейбарысцкая партыя — можа адкаркоўваць шампанскае. За іх плянуюць прагаласаваць 52% брытанцаў. Нагадаем, яшчэ ў траўні 2020 году кансэрватары пад кіраўніцтвам Борыса Джонсана мелі 51%.

Як так атрымалася і што прывяло да самага кароткага прэм’ерства ва ўсёй гісторыі Брытаніі? Першы кіраўнік ураду зьявіўся трыста адзін год таму — у 1721 годзе — Роберт Уолпал. Такі кароткі тэрмін, як у Ліз Трас, 45 дзён — гэта антырэкорд для каралеўства, папярэдні трымаўся 195 гадоў, з часоў, калі Джордж Канінг з партыі Торы (будучай кансэрватыўнай) на працягу 119 дзён пратрымаўся на пасадзе. Але ў яго было жалезнае апраўданьне — ён памёр ад сухотаў.

Калі спадарыня Ліз Трас увайшла на пасаду, краіна мела катастрафічную эканамічную карціну, што падкрэсьлівалі рахункі за электраэнергію, якія, паводле прагнозаў, павялічацца на 80 адсоткаў у кастрычніку і зноў павялічацца ў студзені. Гэта пагражала мільёнам брытанцаў, якія ўжо пакутуюць ад інфляцыі і іншых праблемаў, скаціцца ў галечу, ня маючы магчымасьці ацяпляць і забясьпечваць электрычнасьцю свае дамы.

Падзеньне Ліз Трас было пачатае празь яе «міні-бюджэт», што выклікаў узрушэньні на фінансавых рынках і прымусіў яе адмовіцца ад праграмы скарачэньня падаткаў, якая прывяла яе да пасады.

Ліз Трас сутыкнулася з катастрафічным пачаткам свайго прэм'ерства пасьля таго, як 23 верасьня абнародавала радыкальны эканамічны плян неабгрунтаванага зьніжэньня падаткаў. Спадарыня Трас прымусіла свайго тагачаснага канцлера Квасі Квартэнга ўзяць на сябе адказнасьць за верасьнёўскі «міні-бюджэт», нягледзячы на ​​тое, што ён шырока разглядаўся як сумесны праект з прэм'ерам. Панічная рэакцыя рынку на зьніжэньне падаткаў на 45 мільярдаў фунтаўстэрлінгаў прывяла да падзеньня брытанскай валюты і росту выдаткаў на пазыкі ў Брытаніі.

Сутыкнуўшыся з бунтам сваіх дэпутатаў, калі выдаткі на іпатэку для брытанцаў узьляцелі, Ліз Трас звольніла Квартэнга, але не змагла растлумачыць, чаму яна павінна застацца, калі яна таксама рашуча выступала за меры па зьніжэньні падаткаў.

Яшчэ адно прыніжэньне адбылося, калі новы канцлер Джэрэмі Хант абвясьціў аб адмене амаль усіх падатковых зьніжэньняў і зварочваньні схемы Ліз Трас, якая абмяжоўвала рахункі за электраэнергію.

«Вы не можаце ўдзельнічаць у такім развароце, у якім яна ўдзельнічала, і захаваць свой палітычны аўтарытэт», — сказаў Джон Тонг, прафэсар палітыкі ў Ліверпульскім універсітэце.

Ліз Трас перажыла цяжкі пачатак серады: статыстыка паказвае, што інфляцыя ў Вялікай Брытаніі дасягнула 40-гадовага максымуму ў 10,1 адсотка. А праз некалькі гадзінаў урад спадарыні Трас увайшоў у рэжым поўнамаштабнага крызісу, калі яшчэ адна зь яе самых высокапастаўленых міністарак была вымушаная сысці ў адстаўку. Суэла Бравэрман, улюбёнка правых кансэрватараў, якая стала міністаркай унутраных справаў Ліз Трас (адна з чатырох вышэйшых пасадаў у брытанскім урадзе), падала ў адстаўку пасьля таго, як прызнала «памылку» ў апрацоўцы афіцыйных дакумэнтаў. Бравэрман абвінавацілі ў «тэхнічным парушэньні», калі яна перадала ўрадавую інфармацыю аб іміграцыйнай статыстыцы калегу-дэпутату зь яе асабістай электроннай пошты.

У сваёй заяве аб адстаўцы на Даўнінг-стрыт у чацьвер спадарыня Трас заявіла, што прызнае, што ня можа «выканаць мандат, на які яе абрала Кансэрватыўная партыя». За некалькі дзён да сваёй адстаўкі Ліз Трас прызнала, што зрабіла памылкі, зайшоўшы «занадта далёка і занадта хутка» з эканамічнымі рэформамі.

Рэакцыя ў сьвеце

Прэзідэнт ЗША Джо Байдэн сказаў: «Злучаныя Штаты і Вялікая Брытанія зьяўляюцца моцнымі саюзьнікамі і трывалымі сябрамі — і гэты факт ніколі ня зьменіцца. Я дзякую прэм'ер-міністарцы Ліз Трас за яе партнэрства па шэрагу пытаньняў, уключаючы прыцягненьне Расеі да адказнасьці за вайну супраць Украіны. Мы будзем працягваць шчыльную супрацу з урадам Вялікай Брытаніі, каб разам супрацьстаяць глябальным выклікам, зь якімі сутыкаюцца нашыя краіны».

Прэзідэнт Францыі Эмануэль Макрон сказаў: «Я ня буду каментаваць гэтае пытаньне, якое датычыцца брытанскай палітыкі, але жадаю сказаць, што ў нас заўсёды былі вельмі канструктыўныя сустрэчы. Францыя, як сябар брытанскага народа, жадае стабільнасьці, і ў гэтым кантэксьце вайны і напружанасьці праз энергетычны крызіс істотна, каб Вялікая Брытанія зноў стала на шлях палітычнай стабільнасьці, і гэта ўсё, чаго я жадаю».

У Аб'яднаных Арабскіх Эміратах аглядальнік «The National» Мустафа Алраві напісаў: «Людзі сутыкнуліся з крызісам кошту жыцьця, і ўрад павінен адрэагаваць, што будзе азначаць большыя выдаткі або меншыя падаткі. Вялікая Брытанія жадала зрабіць і тое, і другое, каб стымуляваць рост, і рынак быў вельмі скептычны да таго, што гэта спрацуе. Рынак выйграў спрэчку».

Том Рахман, аглядальнік канадзкай газэты «Globe And Mail», абвінаваціў у палітычнай «ганьбе» брытанскую кульмінацыю шасьці цяжкіх гадоў, выкліканых галасаваньнем за Брэксіт: «Гэта зрабіла імклівым заняпад дзяржавы і прывяло да ўлады дурняў і шарлатанаў. На жаль, Брытанія ня можа проста выкінуць гэта ўсё з выспы. Акрамя бягучых выдаткаў на Брэксіт гэтая апошняя страта даверу азначае, што яшчэ мільярды будуць растрачаныя на больш высокія выдаткі на пазыкі».

Том Рахман кажа, што скарачэньне камунальных паслугаў, інфляцыя і рэзкі рост коштаў на энерганосьбіты ствараюць «страшэнную» зіму. І робіць зразумелую выснову: «Адзін эканамічны стымул відавочны, але мала хто адважваецца назваць ягонае імя: паўторнае ўступленьне ў ЭЗ».

Міністэрства замежных справаў Расеі вітала адстаўку Ліз Трас, заявіўшы, што яна была «ганьбай» лідара, якая запомніцца сваёй «катастрафічнай непісьменнасьцю». Сьцвярджэньне аб непісьменнасьці, відаць, адносіцца да візыту спадарыні Трас у Маскву незадоўга да таго, як Расея пачала вайну супраць Украіны, калі яна была міністаркай замежных справаў. На сустрэчы з Лаўровым яна зблытала два рэгіёны Расеі з Украінай, што выклікала насьмешкі з боку Лаўрова і ў ток-шоу на расейскім тэлебачаньні.

Нандзіні Сінх з «India Today» напісала, што кароткі тэрмін знаходжаньня на пасадзе прэм'ер-міністра Вялікай Брытаніі быў «азмрочаны няўдалымі абяцаньнямі і разьбітымі надзеямі». Яна адзначае магчымасьць таго, што Борыс Джонсан можа вярнуцца да ўлады, «паколькі ў яго ўсё яшчэ ёсьць ядро прыхільнікаў, якія лічаць, што сыход, выкліканы шэрагам скандалаў на Даўнінг-стрыт, быў несправядлівым».

Якім чынам будзе абраны новы кіраўнік Кансэрватыўнай партыі і прэм’ер-міністар?

Пачынаючы ад сёньня і да 14 гадзінаў панядзелка 24 кастрычніка, кандыдатам, якія плянуюць вылучэньне на гэтую пасаду, неабходна займець падтрымку прынамсі 100 дэпутатаў-кансэрватараў парлямэнту (усяго іх 359 з 650). Сам кандыдат таксама абавязкова павінен быць чальцом ніжняй палаты парлямэнту.

Гэта выключыць шэраг кандыдатаў з удзелу ў выбарах, а значыць, максымальная колькасьць чалавек, якія могуць балятавацца, роўная тром.

Падчас апошніх выбараў лідара партыі Рышы Сунак атрымаў 137 намінацый, спадарыня Трас — 113, а Пэні Мардонт — 105.

«Мы ўсталявалі высокі парог, але парог, які павінен быць дасяжны любым сур'ёзным кандыдатам, які мае перспэктывы прайсьці», — сказаў сэр Грэм Брэйдзі, адказны за працэдуру.

Калі кандыдатаў будзе трое, пройдзе патаемнае галасаваньне чальцоў парлямэнту, каб найменьш папулярны адсеяўся.

Апошнія два кандыдаты возьмуць удзел у мерапрыемстве, арганізаваным тэлекампаніямі, перад анлайн-галасаваньнем для ўсіх чальцоў Кансэрватыўнай партыі ў Вялікай Брытаніі, каб выбраць, каго яны жадаюць бачыць на чале партыі.

Новы лідар будзе абраны да канца тыдня.

У той жа час аглядальнік «Sky» Алі Фартэск’ю лічыць, і нам падаецца не безпадстаўна, што новы прэм’ер будзе вядомы ўжо ў панядзелак. Гэта тлумачыцца тым, што вялікая частка дэпутатаў-кансэрватараў не жадае выносіць канчатковы выбар на агульнае галасаваньне. З прычыны таго, што апошнім выбарам партыйцаў краіны стала ўжо зрынутая Ліз Трас, дэпутаты могуць усё ўзяць у свае рукі і аб’яднацца вакол аднаго кандыдата.

Шматлікія дэпутаты-кансэрватары заклікаюць вярнуцца Борыса Джонсана. Але вяртаньне былога прэм'ер-міністра, верагодна, выкліча рознагалосьсі, і іншыя торы апісваюць такі крок як «фантазію» і «занадта хутка». Джонсан усё яшчэ пад расьследваньнем  парушэньняў падчас працы прэм’ерам.

Галоўныя кандыдаты:

Рышы Сунак: былы канцлер, які заняў другое месца пасьля спадарыні Трас у гонцы за лідарства торы, зьяўляецца фаварытам букмекераў на яе месца. Ён папярэджваў сваю канкурэнтку, што яе пляны па зьніжэньні падаткаў прывядуць эканоміку да вольнага падзеньня, абвінаваціўшы яе ў «казачнай эканоміцы», паколькі яна абяцала неабгрунтаваныя скарачэньні падаткаў. Пасьля наступстваў «міні-бюджэту» прыхільнікі спадара Сунака лічаць, што ён быў правы. Адзін дэпутат, які падтрымліваў яго ў гонцы за лідарства, прыкмеціў: «Усё, што ён сказаў, адбылося».

Пэні Мардонт: лідар ніжняй палаты парлямэнту, заняла трэцяе месца ў гонцы торы гэтым летам, перш чым падтрымала заяву Ліз Трас. Яна былая міністарка абароны.

Бэн Уолес: міністар абароны. Яго шырока паважаюць за ролю, якую ён адыграў у падтрымцы Вялікай Брытаніяй Украіны. Ёсьць сумневы наконт таго, ці пажадае ён быць лідарам, пасьля таго як выключыў сябе з гонкі гэтым летам, нягледзячы на ​​ тое, што лічыўся фаварытам.

Борыс Джонсан. У сваёй разьвітальнай прамове ў якасьці прэм'ер-міністра Джонсан пасеяў здагадкі аб будучым вяртаньні ў палітыку, нягледзячы на ​​тое, што паабяцаў сваю «самую гарачую падтрымку» пераемніцы Ліз Трас. Тады Джонсан параўнаў сябе з рымскім дзяржаўным дзеячам Цынцынатам, які змагаўся з уварваньнем, перш чым вярнуцца на сваю ферму. Згодна з традыцыяй, Цынцынат пазьней вярнуўся на другі тэрмін.

Апазіцыйныя партыі заявілі, што, хто б ні перамог у лідарскай гонцы, усеагульныя выбары павінны быць прызначаныя неадкладна.

Сэр Кейр Стармэр, лідар лейбарыстаў, сказаў, што Кансэрватыўная партыя «паказала, што больш не мае мандата на кіраваньне», дадаўшы, што брытанскі народ «заслугоўвае нашмат лепшага, чым гэтыя брамы хаасу».«Брытанія — гэта не іх асабістая вотчына, каб яны кіравалі, як жадаюць», — сказаў лідар левых.

У баку не засталіся і вядомыя спартоўцы. Так, былая зорка футболу, а зараз каментатар Гары Лінэкер пракаментаваў адстаўку Ліз Трас: «Яшчэ адзін прэм'ер пайшоў у адстаўку. Можаце ў гэта паверыць? Здаецца, мы засталіся зусім бяз пляна. У якім жа мы тупіку».

Ліз Трас магла яшчэ гады два, да наступных выбараў, чапляцца за сваю пасаду. Але яе пальцы не сталі сінімі. Нават такі няўдалы перыяд кіраваньня можа і павінен быць прыкладам.