«Лукашэнка можа апынуцца ў Гаазе раней за Пуціна»

Палітычны аглядальнік Аляксандр Фрыдман — пра тое, як (не)выдача Гаагскага ордэра можа паўплываць на лёс палітвязняў.

Дэпутаты Еўрапарламента заклікалі Міжнародны крымінальны суд разгледзець магчымасць выдачы ордэра на арышт Аляксандра Лукашэнкі. Яны заявілі, што Беларусь нясе адказнасць за шкоду, прычыненую Украіне ў сувязі з вайной, і злачынствы, учыненыя ў тым ліку праз ролю беларускага рэжыму ў незаконным вывазе дзяцей.

Пра тое, як падзеі могуць развівацца далей, «Филин» пагутарыў з палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.

— Якая верагоднасць таго, што на Лукашэнку выпішуць такі ордэр?

— Мне здаецца, што гэтыя шанцы павысіліся, бо гаворка ідзе пра заяву на пэўным узроўні. І ўсё ж тут неабходна разумець, што гэта хутчэй рэзалюцыя з прапановай. Яна не мае вялікага ўплыву.

Але калі мы паглядзім на ўсё ў кантэксце таго, што адбываецца, то такая верагоднасць узрастае. Я б звярнуў увагу на заяву ўкраінскага МЗС, якая фактычна патрабуе ад Міжнароднага крымінальнага суда выдачы ордэра на арышт кіраўніка Беларускага таварыства Чырвонага Крыжа Дзмітрыя Шаўцова.

І тут усё вельмі проста: і Шаўцоў, і Талай — шараговыя выканаўцы. Яны адыгрываюць прыблізна тую ж ролю, што і ўпаўнаважаная па правах дзіцяці пры прэзідэнце Расіі Львова-Бялова ў расійскім кантэксце. Гэта не таго маштабу фігуры, каб імі асобна займаліся. І калі нешта будзе рабіцца ў дачыненні да Талая і Шаўцова, то відавочна гэта будзе тычыцца і Лукашэнкі. Так што ўсё, што адбываецца цяпер у гэтым ключы, павышае верагоднасць выдачы ордэра.

Пакуль што не выглядае, што яго выдадуць са стоадсоткавай верагоднасцю, але яна расце. І можна меркаваць, што ўся інфармацыя, якая з'яўляецца, будзе ўважліва вывучацца. І я б тут прывёў у прыклад падрабязную публікацыю ў брытанскім выданні «The Telegraph», у якой яе аўтары адсачылі ўсе гэтыя механізмы і ролю Беларусі.

Відавочна, што падрабязнасцей на гэту тэму будзе ўсё больш і больш. І гэта можа прывесці Лукашэнку да пэўных непрыемнасцей. І для мяне цяпер больш верагодным здаецца тое, што такі ордэр на яго будзе хутчэй выпісаны, чым наадварот.

Міжнародны Чырвоны Крыж «сур'ёзна занепакоены» дзеяннямі беларускага кіраўніка арганізацыі Дзмітрыя Шаўцова

— Заходняя прэса піша пра негалоснае імкненне Турцыі і Саудаўскай Аравіі паспрыяць вяртанню дадому ўкраінскіх дзяцей з Расіі і Беларусі. Ці можам мы выказаць здагадку, што за гэтым стаяць Мінск і Масква?

— Я думаю, яны сапраўды спрабуюць гэта зрабіць. Але яны не разумеюць пры гэтым галоўнага: нават калі расійскія і беларускія ўлады пойдуць на гэта, вернуць дзяцей, гэта ўсё роўна не прывядзе да скасавання ордэра.

Бо мы сёння знаходзімся ў такой сітуацыі, што для адмены ордэра для Пуціна трэба знайсці сур'ёзныя прычыны. Злачынстваў супраць грамадзянскага насельніцтва Украіны ўсё больш і больш. І гэтая гісторыя з дзецьмі — усяго толькі адзін з кампанентаў агульнай карціны.

Таму калі дзяцей усё ж вернуць, а мне здаецца, што з боку Расіі тут праглядаецца жаданне проста пацягнуць час, то ўсё роўна прынцыпова нічога не зменіцца. Але калі дапусціць, што такія перамовы сапраўды ідуць, то гэта азначае, што для Масквы ордэр на арышт Пуціна з'яўляецца вялікай праблемай. І тое, у якую гэта ператварылася праблему, стала зразумела ў апошнія дні пасля гісторыі з візітам на саміт у ПАР.

Гэта вялікая непрыемнасць для Пуціна, падчас правядзення саміту ён прачуе ўласную непаўнавартаснасць — і на палітычным узроўні, і на асабістым. І тут кідаецца ў вочы ўся гэтая дыпламатычная эквілібрыстыка ўлад Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі.

У ПАР ужо ёсць вопыт адмовы ад арышту людзей, якіх адшукваў Міжнародны крымінальны суд. Гаворка пра былога прэзідэнта Судана Амара аль-Башыра. На яго быў выпісаны ордэр на арышт, ён знаходзіўся ў ПАР, пры гэтым яго не арыштавалі.

Гэта значыць, калі б улады гэтай краіны зноў вырашылі пайсці на такі прынцыповы крок, яны маглі і не арыштоўваць прэзідэнта Расіі. Але ў выпадку з аль-Башырам ціск на Кейптаўн быў куды больш слабым, чым у выпадку з Пуціным. І ў выніку з ім улады ПАР вырашылі абысціся інакш.

Гэта сур'ёзныя непрыемнасці. Лукашэнка гэта бачыць, і яму, як мне здаецца, вельмі няўтульна ад такіх навін. І тут узнікаюць пытанні з нагоды заяў Шаўцова. Я б сказаў, што яны выклікаюць дваякае ўражанне.

З аднаго боку, ён паводзіць сябе гэтак жа па-дурному, як і Львова-Бялова, фактычна падаючы доказы асабістага ўдзелу ў вывазе ўкраінскіх дзяцей. Так, гэта па-дурному. Бо вядома, што ён не з'яўляецца самастойнай фігурай у беларускай палітычнай сістэме. Калі Шаўцоў і Талай нешта робяць, то робяць гэта альбо паводле загаду Лукашэнкі, альбо пасля ўзгаднення з ім. І ўсе гэтыя заявы Шаўцова ў сённяшніх умовах вельмі дрэнна адбіваюцца на беларускім кіраўніку.

Навошта яны ўсё ж гэта робяць? Мне здаецца, хоць гэта і вельмі наіўна з іх боку, Талай і Шаўцоў спрабуюць узяць усю адказнасць на сябе. Маўляў, гэта яны самі робяць, гэта іх ініцыятыва, а Лукашэнка да гэтага не датычны. Можа, улады ўзялі на ўзбраенне такую тактыку. Але каго яны хочуць такім чынам пераканаць? Не ведаю, бо ўсім зразумела, што без Лукашэнкі ў Беларусі такія пастановы не прымаюцца.

Ці выдасць суд у Гаазе ордэр на арышт Лукашэнкі?

— Калі гэтая спроба спісаць усё на шараговых выканаўцаў будзе беспаспяховай, на што яшчэ можа пайсці Лукашэнка, каб пазбегнуць долі Пуціна? Ці ёсць у яго яшчэ нейкія варыянты?

— Думаю, што ёсць. Як сведчаць падзеі апошніх дзён, ён гуляе ў адну і тую ж гульню: павысіць стаўкі, каб потым іх на нешта размяняць. Гэта тое самае, што ён беспаспяхова рабіў у 2021 годзе, справакаваўшы міграцыйны крызіс. Нават тады, калі стала ясна, што адказ будзе жорсткім, ён працягваў нагнятаць, пакуль канчаткова не прайграў у той гісторыі.

Бо калі мы паглядзім з сённяшняй перспектывы, міграцыйны крызіс стаў татальнай паразай беларускага рэжыму. Мэтай Лукашэнкі тады было размяняць міграцыйны крызіс на пэўныя санкцыйныя паслабленні.

Цяпер нешта падобнае назіраецца ў выпадку з «вагнераўцамі». Калі мы зыходзім з таго, што ў гэтай гісторыі Лукашэнка праяўляе пэўную самастойнасць, а не дзейнічае па загадзе Масквы, то правядзенне вучэнняў з удзелам наймітаў на мяжы з Польшчай — гэта старая лукашэнкаўская стратэгія: «Не чапайце мяне». Не будзеце выдаваць ордэр, не будзеце яшчэ больш ускладняць маё становішча — тады і яны адыдуць далей ад мяжы. А калі не, то «вагнераўцы» будуць знаходзіцца тут на пастаяннай аснове. Магчыма, менавіта такая цяпер ідзе гульня.

А ў далейшым, як я гэтую сітуацыю ацэньваю, не выключана, насамрэч, што з Лукашэнкі можна і сёе-тое выцягнуць. Калі б з ім хтосьці ўступіў у перамовы, патлумачыў, што ў яго склалася вось такая сітуацыя (альбо на цябе выпішуць ордэр, альбо ты зробіш нешта ў дачыненні да палітвязняў), яшчэ нешта, магчыма, і спрацавала б.

Гэта абсалютна магчыма, бо гаворка ў выпадку з Лукашэнкам ідзе пра глыбока асабістае. У яго ёсць шэраг братоў-дыктатараў, назавём іх так, якіх ён вельмі добра ведаў, з якімі ён сустракаўся асабіста. І якія самі апынуліся ў такой сітуацыі. Той жа аль-Башыр, Мілошавіч, Кадафі. Лукашэнка, як і яны, кіруе бяз'ядзернай краінай. Ён разумее, што можа апынуцца ў Гаазе значна хутчэй, чым Пуцін. Ён ясна гэта разумее і рэальна больш, чым Пуцін, асцерагаецца гэтага.