Падпісала загад аб адлічэнні словамі «Жыве Беларусь»

Сёння Ася Булыбенка адзначае сваё 22-годдзе. Гэта яе першы "вольны" дзень нараджэння пасля двух гадоў у няволі. Гэты дзень яна сустракае ў Вільні.

Былая палітзняволеная распавяла «Салiдарнасцi», як перажыла зняволенне, і чаму пасля вызвалення пекла толькі пачалося.

«На лоб і руку пырснулі фарбай»

Улетку 2020-га студэнтцы БНТУ Настассі Булыбенка было ўсяго 18 гадоў. На сваю першую акцыю пратэсту дзяўчына выйшла ў чэрвені, у дзень затрымання прэтэндэнта ў прэзідэнты Віктара Бабарыкі.

9 жніўня яна надзела белую стужку на руку і паехала ў родны Магілёў, каб узяць удзел у сваіх першых прэзідэнцкіх выбарах. Ужо на наступны дзень Ася вярнулася ў Менск, дзе стала сведкай падзеяў на Пушкінскай і, як кажа, «прыйшла дадому іншым чалавекам». З таго часу яна штодня выходзіла на жаночыя ланцугі салідарнасці, нядзельныя маршы, далучылася да студэнцкага пратэснага руху.

- Калі пачаўся навучальны год, я падумала: як можна хадзіць на пары, калі такое адбываецца ў краіне? 1 верасьня я далучылася да студэнцкага маршу. Мне захацелася паказаць, што я як студэнтка не падтрымліваю дзеяньні ўлады.

Затым я сутыкнулася з негатыўнай рэакцыяй адміністрацыі ўніверсітэта, усё разгарэлася яшчэ больш. Мне стала зразумела, хто сядзіць у гэтых крэслах і якіх маральных прынцыпаў там прытрымліваюцца. Пасля першай жа фатаграфіі з пратэстаў мяне пачалі выклікаць на розныя гутаркі, у тым ліку да дэкана.

Аргументы адміністрацыі былі ў духу "вы прыйшлі вучыцца, вучыцеся ціха". У нейкі момант Сафонаў (дэкан МСФ БНТУ - С.) сказаў, што звернецца ў міліцыю. Я спытала, на якой падставе. Ён адказаў: "Усё роўна, на якой". Гэта значыць, нават не змог абгрунтаваць, але ўсё роўна пагражаў.

Першы раз Асю затрымалі на "бліскучым" жаночым маршы ў верасні. Тады, успамінае дзяўчына, у аўтазаку нават не забралі тэлефон, і яна змагла па карце глядзець, куды накіроўваецца. У РУУС на студэнтку склалі пратакол, вынеслі папярэджанне і адпусцілі.

Наступны раз дзяўчыну затрымалі ў кастрычніку на студэнцкім маршы. Тады на ёй пакінулі пазнаку чырвонай фарбай:

- Гэта затрыманне моцна адрознівалася ад першага. Нас было няшмат, і калі з караляў сталі выбягаць сілавікі, мне ўдалося адысці ў двары. Я патэлефанавала маме, сказала, што вяртаюся дадому, і тут з ніадкуль з'яўляецца караляў, у які мяне запхнулі па словах: «Ідзі, сука». Хлопцаў паклалі тварам у падлогу, па іх хадзілі. Гучалі пастаянныя мацюкі і гагатанне.

Мяне пачалі здымаць на камеру з успышкай, спыталі, колькі гадоў, навошта выйшла. Сказалі, што я нічога ў жыцьці ня ведаю, ды і што магу разумець. Не ведаю, чым я іх раззлавала, але калі нас высаджвалі з караля, каб перадаць міліцыі, на мой лоб і руку пырснулі фарбай.

Мужчына, які гэта зрабіў, сказаў: "Яшчэ раз з'явішся, я цябе заб'ю". Мяне перасадзілі ў іншы аўтазак са студэнтамі. Дзяўчынкі заплакалі, калі ўбачылі маю пазнаку, у кагосьці пачалася істэрыка.

Было страшна, калі выклікалі на допыты ў РУУС. Здавалася, з-за гэтай пазнакі мяне вось-вось пачнуць біць. Супрацоўніца міліцыі ўвесь час глядзела на мяне, потым у тэлефон, аглядала з усіх бакоў - абутак, адзенне. Склалася ўражанне, што яна параўноўвае мяне з хлопцамі на відэа, якія падчас аблавы сталі на калені на праезнай частцы.

Перад этапам на Акрэсціна Асі дазволілі змыць з сябе чырвоную пазнаку. На наступны дзень дзяўчыну асудзілі на дзесяць сутак.

- Пяць дзён мая мама не ведала, дзе я. На Акрэсціна ёй казалі, што мяне павезлі на Жодзіна, але гэта была хлусня. Упершыню яна даведалася, дзе я, калі мяне этапавалі ў Баранавічы. Там было крыху лепш – ежа, перадачы. У Баранавічах супрацоўнікам было незвычайна бачыць, як яны казалі, "кучу дзяцей" у камеры.

Назаўтра пасля вызвалення я пайшла на пары. Мяне выклікалі ў дэканат і моўчкі працягнулі загад аб адлічэнні за адсутнасць на занятках падчас адбывання сутак.

Хацелася лаяцца, але стрымалася: проста падпісала загад аб адлічэнні словамі "Жыве Беларусь", дасядзела апошнюю пару і пайшла.

Пасля сваіх першых сутак Ася стала больш насцярожанай, ёй сталі сніцца кашмары і здавацца розныя гукі. Пасля адлічэння дзяўчыне прапанавалі з'ехаць з Беларусі, але яна прынцыпова не хацела.

12 лістапада 2020 года, у дзень, які беларусы празвалі «чорным чацвяргом», страх зноў апынуцца ў няволі стаў явай - у яе кватэру ўварваліся сілавікі.

- У той дзень я спала да абеду. Сілавікі адчынілі дзверы сваім ключом. Кватэра была здымная. Як падазраю, яны ўзялі ў гаспадыні жылля дублікат пад падпіску аб неразгалошванні, - распавядае суразмоўніца «Салiдарнасцi». - Я расплюшчыла вочы — а нада мной шэсць мужчын. Да гэтага часу, калі ўспамінаю гэта, у мяне ўнутры ўсё сціскаецца.

Яны былі без формы, але я зразумела, што адбываецца. Спрабавала, прыкрываючыся коўдрай, папрасіць узяць вопратку. Яны падумалі, што я такім чынам хаваю тэлефон ці нешта яшчэ, і спрабавалі сцягнуць коўдру. Калі крыху сцягнулі, то зразумелі, чаго я хачу, і падалі рэчы.

Яны адразу спрабавалі паказаць, што ведаюць мяне. Падобна, гэта такі прыём КДБ. Казалі: "Ну, дзе твае плакаты "Мы вам не верым" і "БНТУ па-за палітыкай?". Аднаго з сілавікоў я даведалася: часта бачыла яго ў тэхнічным і магу ручацца, што ён супрацоўнічае з універсітэтам. Я спытала: "Вы што, ціхар?". Іншыя пачалі з яго жартаваць: ха, ты ціхар.

Мне адразу сказалі, што я з'яўляюся падазраванай па 342-м артыкуле крымінальнага кодэкса - яны правядуць ператрус і з'едуць. Спачатку візіцёры паводзілі сябе рэзка і грубавата, але ў нейкі момант сталі мякчэйшымі. Калі яны адкрылі халадзільнік, я сур'ёзна прапанавала ім паесці. Яны здзіўлена паглядзелі на мяне - ім было гэта незразумела. У нейкі момант мяне спыталі: "А ты сапраўды нешта арганізавала і ўдзельнічала ў чымсьці?".

У момант ператрусу да мяне прыйшоў сябра з БНТУ. Ён стаў тэлефанаваць у званок, забіў трывогу, патэлефанаваў маёй маме. Тыя сталі ўсё рабіць ціха і мне таксама сказалі замоўкнуць. Адзін прапанаваў уключыць тэлефон і напісаць сябру, што я не дома, але іншы быў супраць гэтага.

Сябар не пераставаў тэлефанаваць. Яны сказалі, што калі я адчыню дзверы, то яму не паздаровіцца. Я змоўкла, і неўзабаве сябар сышоў.

Пазней адзін з кадэбэшнікаў паразмаўляў з кімсьці па тэлефоне і сказаў, што мы з'ездзім кудысьці пагаварыць, а потым мяне вернуць дадому. Я спытала, што ўзяць з сабой. Адзін "на ўсялякі выпадак" параіў захапіць зубную шчотку, іншы - дзве пачкі цыгарэт замест адной, - дзеліцца Ася.

"Панятыя", якія прыехалі разам з чэкістамі, вярнуліся ў камітэт разам з імі. З моманту, як спецслужбы пасадзілі дзяўчыну ў сваю машыну, яна не была дома два гады. Гэты і наступны час можна падзяліць на раздзелы, кожны з якіх — пра боль, страх і злосць.

«Юрыдычна атрымалася, быццам я сама прыйшла ў КДБ». Тыдзень у СІЗА КДБ

- Калі мяне прывезлі ў СІЗА КДБ, то змясцілі ў «чырвоны» пакой. Гэта было пустое памяшканне з чырвоным дываном. Я села на падлогу і падумала: ну, відаць, тут такія камеры. Пасля мяне павялі на допыт.

Першым са мной казаў той самы "ціхар" з універсітэта. Ён ведаў, якія цыгарэты я куру, паказваў мае дзіцячыя фатаграфіі. Ён жа сказаў, што я павінна напісаць яўку з пакаяннем, пасля чаго змагу паехаць дадому.

Я не вельмі хацела пісаць гэтую яўку, тады яны вырашылі згуляць у дрэннага-добрага копа. «Ціхар», які размаўляў са мной нармальна, выйшаў. Зайшоў іншы, ён пачаў гарлапаніць, выкарыстоўваць грубыя словы, казаць, што я вырашыла «пахапіцца».

У мяне не было адчування, што яўка з пакаяннем - гэта тое, што вынікае з назвы. Ён сказаў пісаць, як тлумачальную, даў прыклад. У канцы яўкі з пакаяннем я напісала, што віну не прызнаю, што алагічна. Калі зараз гэта перачытаць, стане зразумела: я ўвогуле не разумела, што пішу. Гэта было нібы ў вольнай форме, але пры гэтым практычна пад дыктоўку.

Глядзелі кожную прапанову, якую я пішу. Так з'явіліся фармулёўкі, якія сама ніколі б не напісала. Разумею, што гэта мой «вушак» - ніяк не падрыхтавалася да затрымання. Цяпер, думаю, лепш было б проста маўчаць.

Юрыдычна атрымалася, што я сама прыйшла ў КДБ. Таму пратакол затрымання ў мяне аформлены тым жа часам і месцам, быццам мяне затрымалі ў КДБ, а не дома.

У іх СІЗА я правяла тыдзень, які быў вельмі складаным — кожны дзень допыты.

«Дзяўчаткі, нас вязуць на Валадарку — гэта смерць». Дзевяць месяцаў у СІЗА на Валадарскага

- У дзень этапу ў СІЗА на Валадарскага было вельмі страшна. Камітэтчык, які праводзіў допыты, спрабаваў размясціць да сябе - падкормліваў сушанымі яблыкамі. Пры гэтым ён сваім мілым чынам даносіў пра наш далейшы шлях.

З ягоных апавяданняў склалася ўражанне, што Валадарка — гэта турма з расійскіх фільмаў. Калі ён сказаў, што нас адправяць туды, я вярнулася ў камеру і пачала плакаць: «Дзяўчаткі, усё, нас вязуць на Валадарку. Гэта смерць».

Калі я прыбыла туды, туды вельмі адчуваўся кантраст. У СІЗА КДБ была дысцыпліна - супрацоўнікі перамаўляліся свістам, усё па-кіношнаму. Ніхто не называў тваё прозвішча - адкрывалася кармушка, казалі: "Прозвішча на літару Б., падысці сюды". На Валадарцы ж усе супрацоўнікі стаялі на прадоле і палілі, пілі каву, жудасна мацюкаліся.

Я вельмі добрае запомніла, як увайшла ў камеру. Накурана, вельмі шмат рэчаў. Калі зачыніліся дзверы, іншыя палітвязні сталі пытацца, што адбываецца на волі. Хтосьці тады ж сказаў не гарлапаніць. Увогуле быў хаос.

Я забралася на другі ярус, там ляжала дзяўчынка па тры-два-восем (328 ст. КК РБ - С.), у яе ў руках была велізарная кніга, якую яна амаль дачытала. Я спытала, колькі яна тут сядзіць. Пасля яе адказу "сем месяцаў" мой свет упаў: не ведала, што ў СІЗА столькі сядзяць. Маша Бабовіч (на той момант палітвязынка – С.) паказала вялізны пакет з лістамі, якія ёй пісалі незнаёмыя людзі. Я такая: “У сэнсе, незнаёмыя людзі табе пішуць? Дзеці малююць паштовачкі? Нічога сабе!".

У СІЗА, калі я прыехала, мы дазволілі сабе плакаць толькі начамі. Днём - толькі калі атрымліваем ліст. Аднак ужо на трэці вечар я заплакала. Два дні на вячэру давалі селядзец - ён быў смачны. Але на трэці дзень далі малочны суп. Я схавалася пад куртку і стала плакаць, ніхто не мог мяне супакоіць. Цяпер я разумею, што гэта быў выкід усіх эмоцый.

«Звычайныя вязні пыталіся, дзе іхнія лісты. Ім адказвалі: скажыце дзякуй сваім палітычным»

- Даволі хутка я ўцягнулася ў чытанне - усяго за два гады прачытала каля 200 кніг, - працягвае Ася. - Потым сталі прыходзіць лісты, у тым ліку ад незнаёмых людзей, я стала маляваць маленькія малюнкі. Дзень, калі прыйшоў хаця б адзін ліст, - гэта быў добры дзень.

Рэакцыя на лісты праз месяцы не згасала - гэта цяпло, якое сагравала. Да таго ж яны былі прыемнай працай, уключаліся ў мой распарадак дня.

Маме я пісала кожны дзень, але ў першай камэры ў мяне былі з гэтым праблемы. Да Новага года лістоў прыходзіла гэтулькі, што перапіска пачала тармазіцца нават у звычайных зняволеных. Адна з іх забараніла мне пісаць маме кожны дзень, таму што "з-за такіх, як я, яна не атрымлівала лісты ад свайго дзіцяці". Тады мы дамовіліся з мамай пісаць адно аднаму праз дзень.

Гэта было настройваньне звычайных вязьняў супраць палітычных. Яны пыталіся ў аператыўнікаў, дзе іхнія лісты, тыя адказвалі: «Скажыце дзякуй сваім палітычным».

Калі лісты перасталі прыходзіць, мы з Наталі Хершэ абвясцілі галадоўку. Літаральна праз пару гадзін з камеры забралі тэлевізар. Мяне выклікалі на размову, угаварылі зняцца з галадоўкі і паабяцалі вярнуць лісты, пры гэтым перавялі ў іншую камеру.

У гэты ж дзень мне пачалі прыносіць лісты. У новай камеры была ўмоўна "старэйшая", якую ўсе слухаліся - гэта жанчына, якая ўжо доўгі час сядзела за тое, што замарозіла сваё дзіця. З палітвязняў у гэтай камеры сядзела Стася Міронцава - мы пасябравалі і добра размаўлялі.

Наогул самым складаным у СІЗА, думаю, было ўсвядоміць, хто цябе акружае. Былі рэальныя наркаманкі, якія калаціліся і не хацелі прымаць тэрапію, забойцы, махляркі, якія выпрошвалі, каб ім купілі ежу на «атаварцы». Даводзілася зачыняцца ў сабе, не расказваць, што адбываецца на допытах, хоць і хацелася гэтым падзяліцца.

З жахлівага таксама тое, што гэта проста дзень сурка. Змяняюцца кнігі і сукамерніцы, і больш нічога. Я нават перажывала, што няма чаго напісаць людзям у лістах: хацелася адказваць па-рознаму, але ў мяне былі адны і тыя ж навіны: прачытала тое, паела тое, у акне ўбачыла (калі ўбачыла) тое і тое.

Быў выпадак, калі акно ў камеры закалацілі. Вось прама зусім. Мы выказалі здагадку, што гэта з-за таго, што падкормлівалі каўбасой сабачак з вуліцы. Гэта было вельмі страшна, таму што вільготнасць у камеры стала жахлівая: Віка Кульша (палітвязынка - С.) падхапіла кашаль, які не праходзіў вельмі доўга. Матрацы былі мокрыя, на іх, як і па камеры ў цэлым, пайшла цвіль.

Калі мы напісалі ліст, каб ачысцілі камеру ад цвілі ці адчынілі акно, каб забяспечыць вентыляцыю, нам быццам «дапамаглі»: далі хлорку і хімсродкі, зачынілі камеру і сказалі рабіць гэта самім. Думалі, што задыхнемся, але так-сяк справіліся. Матрацы здалі на прасушку, але праблему гэта ніяк не вырашыла - акно не адчынілі.

- У 2020-м ты прынцыпова адмовілася з'язджаць з Беларусі. Але зараз не плануеш вяртацца ў Беларусь нават у выпадку перамен.

- Калі ў бліжэйшы час усё скончыцца, я не вярнуся. Бліжэйшы год, два, тры - дакладна. Занадта балюча зрабілі. Калі пасля калоніі я была ўпэўнена, што ў выпадку ад'езду потым вярнуся і буду будаваць новую Беларусь, то зараз разумею, што не.

Я не буду адхіляцца і гатова дапамагаць на адлегласці. Але мне складана ўявіць вяртанне. Мне здаецца, я не змагу пайсці туды, дзе мяне затрымалі, убачыць гэтыя вуліцы…

- 23 верасня твой першы дзень нараджэння пасля вызвалення. Якія ў цябе планы на бліжэйшую будучыню?

- Зараз я аднаўляюся. Наперадзе ў мяне доўгі шлях. І так, я чакаю свой дзень нараджэнні, збяруцца блізкія людзі. Жадаю, каб гэта было шумна і весела, і не адзін дзень. Мне хочацца паглядзець на блізкіх збоку і зразумець, што яны тут, побач.

У мяне ўсё атрымаецца, я не спынюся! І я яшчэ пакажу ім, дзе ракі зімуюць. Ведаю, што выбрала правільны шлях. Ні ў адным сваім рашэнні я не ўсумнілася. І нават пасля гэтых сутак. Калі азірнуцца назад, я б усё роўна напісала гэтыя скаргі. У рэшце рэшт я перамагла - з'ехала законна, на маршрутцы - у новае жыццё. І ўсё наладзіцца.