Шматгалоўе: ці вытрымліваюць кааліцыі з пяці і больш партый поўны тэрмін?

Кааліцыю, калі для фарміравання парламенцкай большасці неабходна вялікая колькасць партый з рознымі ідэалогіямі, часта называюць «вясёлкавай». Менавіта такая сітуацыя вымалёўваецца пасля польскіх выбараў, дзе краінай будзе кіраваць кааліцыя кааліцый. Наколькі эфектыўна кіруюць падобныя спалучэнні розных поглядаў і ці вытрымліваюць яны выпрабаванне часам?

Неабходнасьць шматпартыйных кааліцыяў можна разглядаць праз прызму прапарцыйнага прадстаўніцтва, сістэмы галасаваньня, распаўсюджанай у дэмакратычных краінах. У адрозьненьне ад мажарытарных сыстэмаў, дзе пераможцы часта атрымліваюць усё, прапарцыйныя сыстэмы забясьпечваюць прадстаўніцтва нават нязначным партыям, якія набіраюць значную частку галасоў. У розных краінах ёсьць вызначаны мінімюм колькасьці галасоў, неабходны для партыі ці кааліцыі, каб трапіць у парлямэнт.

Паколькі адна партыя часта не атрымлівае абсалютнай большасьці, кааліцыі становяцца непазьбежнымі. Па задуме такія сыстэмы спрыяюць плюралізму і больш дакладна адлюстроўваюць разнастайныя перавагі электарату.

Нягледзячы на тое, што ў ідэі супраца пяці і больш розных партыяў дзеля нацыянальнага дабра ёсьць пэўны рамантызм, рэальнасьць такіх палітычных дамоўленасьцяў часта паказвае ўласьцівую ім уразьлівасьць. Давайце крытычна ацэнім складанасьці і падводныя камяні такіх кааліцыяў у сучасных дэмакратыях.

Па-першае, сама неабходнасьць такіх шырокіх кааліцыяў паказвае на магутную фрагмэнтацыю палітычнага ландшафту. Хаця некаторыя сцьвярджаюць, што гэта сымбалізуе плюралізм, можна контраргументаваць, што гэта сьведчыць аб адсутнасьці цэласнага нацыянальнага бачаньня. Кожная партыя, асабліва ў кааліцыі з пяці і больш, прадстаўляе пэўны набор інтарэсаў, і неабходнасьць задаволіць кожны зь іх можа прывесьці да паралічу палітыкі. Замест руху ў адзіным кірунку нацыя можа апынуцца ў месцы перацягваньні каната разьяднанымі ідэалягічна ініцыятывамі, кожная зь якіх мае сваё напаўторнае бачаньне таго ці іншага пытаньня.

Больш за тое, трываласьць такіх кааліцыяў часта невысокая. З мноствам зацікаўленых бакоў верагоднасьць нутраных рознагалосьсяў павялічваецца. У спробе супакоіць розныя фракцыі прыняцьце рашэньняў можа стаць ня проста павольным, але часам амаль немагчымым.

Калі шмат партыяў падзяляюць стырно ўлады, адказнасьць за посьпехі і няўдачы размываецца. Выбарцам становіцца больш складана прыпісваць заслугі або вінаваціць канкрэтную палітычную сілу, асабліва калі ў кіроўную кааліцыю ўваходзяць цалкам розныя па сваёй ідэалёгіі партыі.

Пяройдзем да некаторых прыкладаў.

Фінляндыя

Кааліцыя з 5-ці партыяў была ўтвораная ў чэрвені 2019 году і праіснавала да сьнежня таго ж году. Прэм’ер-міністрам краіны быў Анты Рынэ.

У зьвяз увайшлі Сацыял-дэмакратычная партыя, Цэнтрысцкая партыя, Зялёная ліга, Левы альянс і Швэдзкая народная партыя (такая партыя сапраўды прысутнічае ў Фінляндыі). Гэтая кааліцыя ад левых да цэнтрыстаў мела на мэце правесьці Фінляндыю праз эканамічныя, сацыяльныя і экалягічныя праблемы.

Кааліцыя мела большасьць у фінскім парлямэнце. Палітычныя рашэньні, асабліва адносна разьмеркаваньня бюджэту і экалягічных стратэгіяў, патрабавалі сур’ёзных перамоваў. Тым ня менш, кааліцыя захоўвала падабенства адзінства, імкнулася аддаць перавагу дабрабыту, устойліваму разьвіцьцю і эканамічнаму аднаўленьню краіны.

Бліжэй да канца 2019 году габінэт міністраў сутыкнуўся са значным крызісам з-за таго, як справіўся са страйкам паштовых супрацоўнікаў. Абвінавачваньні ў дэзынфармацыі і палітычным умяшаньні прывялі да таго, што Цэнтрысцкая партыя, галоўны чалец кааліцыі, заявіла аб страце даверу да Рынэ, што і пацягнула за сабою ягоную адстаўку ў сьнежні 2019 году.

На пасадзе кіраўніка Фінляндыі яго зьмяніла Сана Марын, самая маладая прэм'ер-міністарка ў сьвеце на той момант. Яе габінэт праіснаваў да наступных выбараў, на якіх кааліцыя атрымала паразу.

Бэльгія

Кааліцыя з 7-мі партыяў была ўтвораная ў кастрычніку 2020 году і кіруе краінай да сёньня. Прэм’ер-міністрам краіны зьяўляецца Аляксандар Дэ Кро.

Склад ураду Дэ Кро, які назвалі «кааліцыяй Вівальдзі», адлюстроўвае разнастайнасьць, падобную да «Пораў году» Вівальдзі. У гэтую кааліцыю ўвайшлі лібэральныя партыі, сацыялістычныя партыі, зялёныя, а таксама хрысьціянскія дэмакраты.

Прыкметнай асаблівасьцю гэтага ўраду зьяўляецца адсутнасьць у ім большасьці прадстаўнікоў флямандзкай моўнай групы.

З часу заснаваньня ўжо 6 чальцоў ураду былі зьмененыя.

Ізраіль

Палітычны ландшафт Ізраілю ХХІ ст. вядомы мноствам невялікіх партыяў і частымі кааліцыямі. У чэрвені 2021 году пасьля чарговых парлямэнцкіх выбараў была створаная кааліцыя для адхіленьня ад улады тагачаснага (ужо і зноў сёньняшняга) прэм'ер-міністра Біньяміна Нетаньяху. У кааліцыю ўвайшлі восем партыяў з шырокім спектрам ідэалёгій, ад правых да левых, разам з арабскай партыяй.

Ім удалося тады зрынуць Нетаньяху. За час свайго існаваньня ўрад меў двух прэм'ер-міністраў з розных партыяў. Згодна з пагадненьнем аб ратацыі, Нафталі Бэнэт з партыі Яміны першапачаткова займаў пасаду прэм'ер-міністра, але ў канчатковым выніку саступіў гэтую пасаду Яіру Лапіду з Еш Атыд пасьля таго, як кааліцыя распалася праз год. Лапід стаў прэм'ер-міністрам 1 ліпеня 2022 году. Яго ўрад праіснаваў да сьнежня таго ж году, калі пасьля чарговых выбараў да ўлады зноў прыйшоў Біньямін Нетаньяху.

Сёньняшні ўрад Нетаньяху складаецца з 6-ці правых партыяў, да якіх пасьля тэрарыстычнай атакі Хамас далучыўся 12 кастрычніка гэтага году альянс правацэнтрыстаў «Нацыянальная еднасьць».

Італія

Пасьля ўсеагульных выбараў 1994 году Бэрлусконі стварыў кааліцыю з 5-ці правых партыяў. Ягоная наваствораная партыя «Forza Italia» аб'яднала намаганьні з Паўночнай лігай, Нацыянальным альянсам, Хрысьціянска-дэмакратычным цэнтрам і Аб'яднанымі хрысьціянскімі дэмакратамі.

Але праўленьне першага ўраду Бэрлусконі было нядоўгім. Да канца 1994 году ў кааліцыі пачалі зьяўляцца расколіны, перш за ўсё праз напружанасьці ў адносінах з Паўночнай лігай і яе лідэрам Умбэрта Босі. Рэгіянальная скіраванасьць Лігі і яе патрабаваньні пачалі напружваць адзінства кааліцыі, што ў выніку прывяло да адмовы ад падтрымкі. Бэрлусконі не заставалася нічога іншага, як сысьці ў адстаўку ў сьнежні таго ж 1994 году.

Іншы прыклад з Італіі — ужо чырвоная кааліцыя Масіма Д’Алема. У 1998 годзе першым з былых камуністаў стаў прэм'ер-міністрам Італіі. Ягоная кааліцыя з 7-мі партыяў была наступнай: Левыя дэмакраты, Італьянская народная партыя, Камуністычная партыя, Дэмакратычны зьвяз за рэспубліку, зялёныя, Італьянскае аднаўленьне і Дэмакратычныя сацыялісты.

Найбольш прыкметным учынкам кааліцыйнага ўраду было ўступленьне Італіі ў эўразону. Аднак кіраваць дзяржавай з шырокай кааліцыяй было няпроста. Калі 1999 год набліжаўся да канца, урад Д’Алема разваліўся.

Польшча

Патэнцыйная ўрадавая кааліцыя, якая верагодна прыйдзе да ўлады, будзе складацца з трох іншых кааліцыяў, кожная зь якіх складаецца з розных партыяў. У выніку да ўлады маюць прыйсьці прадстаўнікі 17 партыяў.

Так, кааліцыя «Трэці шлях» складаецца з пяці палітычных партыяў. Кааліцыя «Новая левіца» складаецца з шасьці палітычных партыяў, а кааліцыя «Грамадзянская кааліцыя» яшчэ з шасьці палітычных партыяў.

Ці будзе альянс ад цэнтрыстаў да левых пасьпяховым і трывалым – пакажа час.