Шрайбман: Ці ўратуюць "вагнераўцы" беларускага кіраўніка ад Палка Каліноўскага?

Для Лукашэнкі відавочна закрыты сілавы фармат узяцця ўлады ў Крамлі. Нават калі ўсе вагнераўцы, якія вырашаць прыехаць у Беларусь, апынуцца ў падначаленні ў Лукашэнкі, у яго ўсё роўна не хопіць на гэта рэсурсу.

Ці можа Лукашэнка спадзявацца на тое, што аднойчы атрымае кантроль над Расіяй? Ці абароняць прыгожынскія найміты ягоны рэжым ад палка Каліноўскага? 

На гэтыя пытанні адказвае палітычны аналітык Арцём Шрайбман на «Люстэрку».

— У дзевяностыя і ў пачатку двухтысячных можна было нярэдка пачуць пра тое, што ў Лукашэнкі былі амбіцыі стаць ля стырна Саюзнай дзяржавы і такім чынам атрымаць уладу не толькі ў нашай краіне, але і ў Расіі. Пасля таго як беларускі палітык дапамог спыніць мяцеж вагнераўцаў, пра гэта зноў пачалі ўспамінаць. Ці можа Лукашэнка наогул спадзявацца на такі сцэнар?

— Надзеі Лукашэнкі для мяне поцемкі. І таму, нават калі нам здаецца яго ўзыходжанне на трон у Крамлі нейкай дзікай фантазіяй, гэта не значыць, што ў яго няма такіх надзей. Але калі глядзець на рэчы разумна, то шанцаў на такі поспех было няшмат і 25 гадоў таму, але цяпер іх стала яшчэ менш.

Для пачатку ёсць фактар узросту. Лукашэнка ўжо не 45 гадоў, як яму было, калі ён падпісваў дамову аб Саюзнай дзяржаве. Розніца ва ўзросце з Пуціным — усяго два гады. Уваход у расійскую палітыку патрабуе не месяцаў, а гадоў. І не факт, што яны ёсць у запасе ў беларускага аўтакрата.

Калі казаць вельмі груба, то трапіць на расійскі пасад можна трыма шляхамі: па волі народа, па волі элітаў або захапіўшы гэтую ўладу сілай. Барыс Ельцын, напрыклад, зламаў сцэнар познесавецкіх элітаў і сам узяў уладу ў Расіі дзякуючы падтрымцы выбаршчыкаў — ён выйграў выбары. Абодва прэзідэнты пасля яго — і Пуцін, і Мядзведзеў — былі стаўленікамі кланаў расійскай улады, якія перамаглі. Такімі ж былі і ўсе савецкія правадыры да іх — акрамя Леніна, які ўзяў уладу сілай, ажыццявіўшы дзяржпераварот.

Для Лукашэнкі відавочна закрыты сілавы фармат узяцця ўлады ў Крамлі. Нават калі ўсе вагнераўцы, якія вырашаць прыехаць у Беларусь, апынуцца ў падначаленні ў Лукашэнкі, у яго ўсё роўна не хопіць на гэта рэсурсу. Для такога сцэнару расійскі рэжым павінен цалкам рассыпацца. А гэта, па-першае, можа цалкам пацягнуць за сабой і Беларусь. А па-другое, у такім выпадку знойдуцца людзі, якія будуць бліжэй да перахопу ўлады. Тыя ж расійскія сілавікі.

Для таго, каб стаць стаўленікам расійскіх элітаў, іх кампрамісным кандыдатам, Лукашэнку трэба мець там нямала хаўруснікаў. І тут у яго справы ідуць горш, чым 25 гадоў таму. Тады ў Расіі ў яго было шмат пунктаў апоры, акрамя хворага і старога прэзідэнта Ельцына, на фоне якога Лукашэнка выглядаў маладым і энергічным. Лукашэнка тады дазвалялі калясіць па ўсёй Расіі. Ён прапаноўваў адмяніць непапулярныя ў расійскім грамадстве і ў некаторых групах эліт рынкавыя рэформы. Ён меў нямала саюзнікаў на розных паверхах расійскай улады і ў рэгіёнах. Адзін час яго галоўным лабістам быў цэлы спікер Дзярждумы Селязнёў.

Для сённяшняй расійскай палітычнай эліты і яе алігархату Лукашэнку — гэта прамая пагроза. У палітыка такога тыпу, левага папуліста, будзе велізарная спакуса пачаць чысткі і »раскулачванне", каб зарабіць сабе балы сярод простых расіян. Сённяшні пуцінскі рэжым дае расійскім элітам магчымасць свабодна ўзбагачацца. А чаго чакаць ад Лукашэнкі, зусім незразумела. А тых, хто шчыра настальгуе па савецкіх метадах кіравання, у расійскай эліце засталося нашмат менш, чым было ў 90-х.

Трэці шлях — праз заваёву сімпатый людзей — мог бы быць для Лукашэнкі самым перспектыўным. Паводле звестак незалежных сацыёлагаў з »Левада-цэнтра", у Лукашэнкі рэйтынг даверу ў Расіі 70%. Ён саступае толькі Пуціну. І тут гісторыя з »Вагнерам" магла згуляць у плюс, таму што Лукашэнка атрымаў свае падзякі і хвалу па ўсіх расійскіх тэлеканалах ад усіх ключавых спікераў і прапагандыстаў.

Але зусім не відавочна, што ў масавага расіяніна будзе нейкі голас у вызначэнні траекторыі развіцця сваёй краіны пасля таго, як Пуцін вырашыць ці будзе вымушаны сысці. 

Такія рэжымы, як расійскі, у гісторыі практычна ніколі не мяняліся на сумленных выбарах. Але нават калі б здарыўся цуд і новая расійская ўлада пасля Пуціна з нейкай прычыны наважыла б хутка пайсці на сумленныя выбары, то нават у такім сцэнары або ў сцэнары неабходнасці атрымаць лаяльнасць элітаў Лукашэнкі трэба было б неяк легалізавацца на расійскім палітычным полі.

Памяняць месца нараджэння на Расію ў яго не атрымаецца, а гэта значыць, што каб Лукашэнка мог прэтэндаваць на палітычную будучыню там, павінна здарыцца такая інтэграцыя Беларусі і Расіі ў адну дзяржаву, каб палітыкі з абедзвюх краін маглі канкураваць на выбарах у агульнай дзяржаве. Гэта значыць, на шляху ў Крэмль Лукашэнка спачатку павінен цалкам здаць суверэнітэт, але пры гэтым застацца рэлевантным, застацца каля палітычных працэсаў, абрасці кланамі і сувязямі ў расійскай уладзе, дачакацца, пакуль Пуцін аслабне або памрэ, — і толькі потым стрэліць у новай якасці.

Не тое, каб такога сцэнару не існавала наогул, але ўсё можа пайсці не так для Лукашэнкі на кожным скрыжаванні. Як мінімум таму, што, паглынуўшы Беларусь, расійскі рэжым зразумее, якую рызыку для яго ўяўляе таленавіты папуліст, які да таго ж папулярны ў Расіі, і паспяшаецца ад яго пазбавіцца.

— Адным з матываў Лукашэнкі ў тым, каб мець наймітаў Вагнера на тэрыторыі Беларусі, можа быць тое, што ён рыхтуецца да патэнцыйнага супрацьстаяння з палком Каліноўскага ды не мае дастаткова даверу да беларускіх жаўнераў у крытычны момант?

— Калі б у Лукашэнкі была магчымасць узяць пад свой кантроль такое моцнае падраздзяленне, як «Вагнер», то я ні секунды не сумняюся, што ён бы з радасцю гэта зрабіў. І, так, выкарыстоўваць іх можна было б для барацьбы з самымі зацятымі ворагамі, якімі для любога аўтакрата ёсць незадаволеныя і ўзброенныя грамадзяне.

Як я казаў шмат разоў, я не лічу, што полк Каліноўскага ці іншыя беларускія добраахвотнікі з’яўляюцца вайсковай пагрозай для беларускага рэжыму ў яго сённяшнім стане. Але як страхоўка ад гэтага сцэнару свой «Вагнер» для Лукашэнкі быў бы ідэальным варыянтам. Замежныя найміты ва ўсім свеце яшчэ са старадаўніх часоў былі найлепшымі абаронцамі ўсіх тыранаў ад унутраных ворагаў. Справа, натуральна, у іх цалкам прагматычнай матывацыі і адсутнасці сантыментаў да мяцовага насельніцтва.

Але, па-першае, калі мы будзем шчырымі, то гэта не тое, каб самая вострая праблема для Лукашэнкі зараз: ягоныя АМАПы, ГУБАЗіКі, спецназы і ўнутраныя войскі не тое каб не надзейна паказалі сябе ў 2020 годзе, то-бок ён не ходзіць па свеце ў пошуках той самай надзейнай гвардыі.

Так, вагнераўцы былі б прыемным бонусам, але не больш за тое. Проста за прыемны бонус Лукашэнка наўрад ці будзе гатовы выдаткоўваць столькі грошаў, колькі гэтыя людзі будуць каштаваць, улічваючы тыя заробкі, якія яны атрымлівалі, калі працавалі на Прыгожына ці на Крэмль. Для Мінска перакупіць гэтых людзей, перад якімі стаіць процьма магчымасцяў, будзе даволі складанай задачай, улічваючы адсутнасць расійскай падтрымкі. Бо Прыгожын наўрад ці можа гарантавана спадзявацца на яе пасля таго, як ён падняў вайсковы мяцеж у Расіі.

Па-трэцяе, ёсць праблема даверу. Трымаць вагнераўцаў як асобную вайсковую адзінку ў нейкім асобным вайсковым табары пад Мінскам і спадзявацца, што яны будуць табе больш лаяльныя, чым былі Пуціну, гэта проста рызыкоўна для Лукашэнкі. Ён бы, напэўна, мог на гэтую рызыку пайсці, калі б была вострая патрэба, але, як мы ўжо абмеркавалі, гэтай патрэбы няма.

Пры гэтым цалкам верагодна, што асобныя вагнераўцы, якім не знойдзецца месца ў Расіі ці ў тым, што застанецца ад іх кампаніі, пойдуць служыць у беларускія сілавыя ведамствы. Наўрад ці ім дазволяць быць адасобленай вайсковай адзінкай, але беларускія ўлады з задавальненнем перахопяць хаця б частку такіх вопытных байцоў. Гэта не беспрэцэдэнтна для Мінску, яны ўжо бралі на працу звольненых украінскіх беркутаўцаў пасля другога майдану, але і тут быў важным фактар адсутнасці ці недахопу альтэрнатыў працаўладкавання гэтых людзей. Вагнераўцы ў адрозненне ад беркутаўцаў — гэта даволі запатабраваныя спецыялісты ў сваёй крывавай справе. Калі Лукашэнка іх можа проста наняць, разбіўшы паасобку, то што замінае тое ж самае зрабіць Крамлю, для якога вопыт гэтых людзей зараз нават больш патрэбны.

— Навошта Лукашэнка выступаў у Александрыі на беларускай мове?

— Лукашэнка выступае на беларускай мове нячаста, але гэта здараецца больш-менш рэгулярна ў апошнія гады. Звычайна гэта звязана з тэмамі культуры або гісторыі, і гэта таксама вельмі паказальны традыцыйны падыход беларускай дзяржавы да мовы — ёй выдзелена пэўная выспа, гета. У афіцыйным дыскурсе гэта не сродак для камунікацыі, гэта нейкі такі рушнік з арнаментам, які ты дастаеш раз на год з шафы на нейкую культурную падзею. І нават у такіх выпадках Лукашэнка ўсё часцей трымаецца двухмоўя. Другая частка яго прамовы ў Александрыі была на расійскай. Гэта таксама пэўны рэверанс у бок той русафільскай часткі грамадства, якая стала базай падтрымкі Лукашэнкі, якая не ўспрымае нічога беларускага. Для Лукашэнкі важна паказваць гэтым людзям нават у такі момант, што пры ім немагчыма ніякая новая беларусізацыя, каб яны не спалохаліся.

А калі разважаць больш агульна, то ўлада, нягледзячы на сваё негатыўнае стаўленне да шмат чаго нацыянальнага, уключаючы сімвалы, нейкія трактоўкі гісторыі, нацыянальных герояў кшталту Каліноўскага, ніколі адкрыта не адмаўляла і не адмаўлялася ад беларускай мовы. Яны разумеюць, што калі зрабіць гэта, зрабіць публічную дэкларацыю таго, што беларуская мова — гэта мова апазіцыі ці «змагароў», то больш не застанецца ніякай прыкметы, па якой іх можна будзе адрозніць ад расійскай акупацыйнай адміністрацыі.

Таму абрана іншая стратэгія — часам размаўляць на беларускай, нічога не рабіць для яе сапраўднага развіцця, вельмі звузіць кола тэмаў, па якіх яна выкарыстоўваецца, і абвінавачваць сваіх апанентаў у тым, што яны палітызуюць гэтае пытанне. Для Аляксандра Лукашэнкі мова застаецца атрыбутам, фармальнасцю, элементам дэкору, але каб прэтэндаваць на тое, што гэта атрыбут улады, а не яе ворагаў, трэба часам здзімаць з яе пыл, ставіць на бачнае месца, а потым зноў хаваць у шафу да наступнага разу.