Мікалай Галадзед. Ад кіраўніцтва БССР да таямнічай смерці падчас допыту

За сталінскім часам нікому не было жыцця. Сціплыя дысідэнты і выдатнікі партыі мелі ці не аднолькавыя шанцы апынуцца ў рэпрэсіўным спісе. 21 чэрвеня 1937 года з акна 5-га паверха будынка НКУС выкінуўся былы кіраўнік БССР Мікалай Галадзед. Прасочым ягоны шлях.

Шахцёр, электрамеханік, машыніст

Будучы сакратар Савета Народных Камісараў БССР нарадзіўся 21 траўня 1894 года ў сяле Стары Крывец Чарнігаўскай губерні (цяпер Бранская вобласць) у сям’і беларускага селяніна-печніка. 

Пра маладыя гады Галадзеда вядома няшмат. Паехаў у пошуках грошай у Крывы Рог, дзе асвоіў розныя прафесіі — электрамеханіка, машыніста, шахцёра.

У 1917-м кіраваў раздзелам і захопам памешчыцкіх зямель

Падчас Першай сусветнай вайны змагаўся ў складзе арміі Расійскай імперыі. Вёў так званую рэвалюцыйную працу ў салдацкіх камітэтах Паўднёва-Заходняга фронту. Праз небяспеку смяротнага пакарання за антыўрадавыя выступленні дэзерціраваў з фронту.

Вярнуўся ў родны Стары Крывец, дзе кіраваў раздзелам і захопам памешчыцкіх зямель.

Кіраўнік БССР

Са студзеня 1918 года Мікалай Галадзед быў сябрам РСДРП(б).

У 1921-1924 гадах былы студэнт рабфака Горацкага сельскагаспадарчага інстытута стаў старшынёй выканкама Горацкага савета, таксама быў старшынёй тройкі па барацьбе з бандытызмам. 

У 1925-м даслужыўся да пасады Другога сакратара ЦК КП(б)Б. А з 1927-га па 1937-мы працаваў старшынёй Саўнаркама БССР.

Уваходзіў у «палітычную камісію» па ўвядзенні «наркамаўкі»

У 1933 годзе савецкія ўлады стварылі «Палітычную камісію для перагляду расійска-беларускага слоўніка і новых правіл правапісу беларускай мовы», зрабіўшы чарговы крок у справе пазбаўлення беларусаў нацыянальнай ідэнтычнасці. 

Усе сябры ганебнай камісіі будуць рэпрэсаваны сваімі ж паплечнікамі ў 1937-1938 гадах.

Дарэчы, калегам Галадзеда па камісіі быў Васіль Шаранговіч  — менавіта яго шыфраграма Сталіну справакуе арышт былога старшыні Саўнаркама.

Узнагароджаны ордэнам Леніна

Гэту ўзнагароду ў 1935 годзе Мікалай Галадзед атрымаў з фармулёўкай «за выдатныя поспехі на працягу шэрагу гадоў у галіне сельскай гаспадаркі, роўна як і ў прамысловасці». Але ж яго, як і многіх іншых, ордэн не ўратаваў ад смерці ў будынку НКУС. 

Хадзіў каяцца перад Сталіным

У крыважэрным 1937 годзе Мікалай Галадзед відавочна прадчуваў сваю трагедыю. 30 траўня яго знялі з пасады кіраўніка ўрада БССР. А 14 чэрвеня, заклапочаны сваім лёсам, ён паехаў у Маскву — да Сталіна.

Вось што згадвала ў 1988 годзе на старонках газеты «Літаратура і мастацтва» дачка Мікалая Галадзеда Валянціна: «Прабыў ён у Крамлі даволі доўга і вярнуўся адтуль у добрым настроі, акрылены, бо Сталін супакоіў бацьку, сказаў, што хвалявацца за свой лёс Галадзеду не трэба, што ёсць нават думка зрабіць яго саюзным наркамам, што яму аказваюць поўны давер. Але ў гэты ж дзень пасля прыёму ў Сталіна Галадзеда арыштавалі — як «кіраўніка антысавецкага падполля ў Беларусі».

«Быў звязаны непасрэдна з Варшавай і з польскім паслом у Маскве»

З шыфратэлеграмы старшыні ЦК КПБ Васіля Шаранговіча Сталіну ад 14 чэрвеня 1937 года:

«Арыштаваны: былы наркамзем Бенек, былы наркамасветы Дзякаў, былы намеснік старшыні Дзяржплана Пятровіч, былы старшыня Мазырскага акруговага выканкама Дубіна, былы камандзір корпуса Шах-Назараў, якія прызналіся ў тым, што знаходзіліся ў контррэвалюцыйнай, шкодніцкай і шпіёнскай арганізацыі і ўказваюць на тое, што ўсю гэту арганізацыю ў Беларусі ўзначальвалі Галадзед і Чарвякоў. Гэтыя ж асобы паказваюць, што Галадзед быў звязаны непасрэдна з Варшавай і з польскім паслом у Маскве. Шах-Назараў выказваецца аб Галадзедзе як аб адным з кіраўнікоў вайсковай змовы ў Беларусі разам з Убарэвічам.

Для мяне цалкам зразумела, што Галадзед з'яўляецца ворагам народа, таму прашу санкцыянаваць ягоны арышт».

Па афіцыйнай версіі — выкінуўся з акна падчас допыту

Мікалай Галадзед быў затрыманы ў Маскве, а потым пераведзены ў Мінск. 21 чэрвеня 1937-га, падчас допыту ў будынку НКУС, няшчасны выкінуўся з акна 5-га паверха.

Па словах дачкі Галадзеда, вядомы мінскі лекар Майсей Шапіра распавядаў яе маці, што ў адну з начэй да дома, дзе жыла сям’я Шапіры, падʼехаў «чорны варанок». Шапіра вырашыў, што прыехалі яго арыштоўваць. І сапраўды, яго павезлі ў турму НКУС.

Пасля таго выпадку Шапіра катэгарычна адмаўляў версію, што бацька выкінуўся з акна, бо на касцюме Мікалая Мацвеевіча, як сцвярджае сведка, не было ні крыві, ні бруду».

Галадзед рэабілітаваны ў 1956 годзе.

Мінскія вуліцы носяць імёны Галадзеда і Шаранговіча

Імёнамі якіх толькі ворагаў Беларусі не названы шматпакутныя мінскія вуліцы.

Лёс Васіля Шаранговіча таксама быў незайздросным. Ён быў асуджаны ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР 13 сакавіка 1938 года за «ўдзел у контррэвалюцыйнай тэрарыстычнай арганізацыі» да вышэйшай меры пакарання.