Непатрэбная вайна і канец пачатку. Знакамітыя цытаты Уінстана Чэрчыля

Учора споўнілася 59 гадоў з таго часу, як памёр адзін з самых вядомых брытанскіх і, без перабольшання, сусветных палітыкаў, чалавек, без якога Другая сусветная вайна мела б зусім іншую гісторыю — сэр Уінстан Чэрчыль. 

24 студзеня 1965 года памёр Уінстан Чэрчыль. За дзесяць гадоў да гэтага ён падаў у адстаўку з пасады прэм'ер-міністра па стане здароўя, хоць да 1964 года яшчэ хадзіў на пасяджэнні парламента. 

За доўгае жыццё ён займаў розныя дзяржаўныя пасады ў Брытаніі, удзельнічаў у абедзвюх сусветных войнах, але што яшчэ цікавей — абедзве вайны ён прадбачыў лепш, чым многія яго сучаснікі. Напярэдадні Першай сусветнай на пасадзе першага лорда Адміралцейства Чэрчыль прывёў англійскі флот у боегатоўнасць 28 ліпеня 1914 года, калі Аўстра-Венгрыя абвясціла вайну Сербіі — гэта значыць яшчэ да таго, як у вайну ўступілі Германія, Францыя і Англія. 

Другую сусветную ён чакаў шмат гадоў, прадказваючы рэванш Германіі з 1917 года. А пасля прыходу да ўлады Адольфа Гітлера ў 1933 годзе Чэрчыль быў упэўнены ў непазбежнай катастрофе і крытыкаваў палітыку прымірэння Трэцяга рэйха, якую праводзілі Брытанія і ўрад Нэвіла Чэмберлена. 

Прамова Чэрчыля пра Жалезную Заслону: як ён прадказаў паводзіны Крамля да сёння

Прапануем вам 10 яркіх цытат знакамітага палітыка, якія застаюцца актуальнымі, нават калі здаецца, што часы змяніліся.

1. «Наша адказнасць... прама прапарцыйная нашай уладзе. Там, дзе вялікая ўлада, там і вялікая адказнасць, дзе менш улады, там менш адказнасці, а дзе няма ўлады, не можа быць, я лічу, і гаворкі пра адказнасць».

2. «Мая мэта як чалавека, які жыў і дзейнічаў у тыя дні, — паказаць, як лёгка можна было прадухіліць трагедыю Другой сусветнай вайны; як злосць бязбожных была ўмацавана слабасцю сумленных; як структуры і звычаям дэмакратычных дзяржаў, пакуль яны не аб'яднаюцца ў больш шырокія ўтварэнні, не хапае тых элементаў настойлівасці і пераканаўчасці, што могуць даць упэўненасць пакорным масам; як нават у справах самазахавання ніякай палітыкі не прытрымліваюцца дзесяць ці пятнаццаць гадоў запар. Мы бачым, як заклікі да разважлівасці і стрыманасці могуць стаць першымі фактарамі смяротнай небяспекі; як сярэдні шлях, абраны ў выніку жадання бяспекі і спакойнага жыцця, можа прывесці проста ў цэнтр небяспекі. Мы бачым, наколькі абсалютная неабходнасць шырокіх міжнародных дзеянняў мноства дзяржаў, нягледзячы на ваганні іх унутранай палітыкі».

3. «Прэзідэнт Рузвельт сказаў мне аднойчы, што ён публічна прасіў уносіць прапановы адносна назвы, якая павінна быць прысвоена гэтай вайне. Я адразу ж прапанаваў сваю: “Непатрэбная вайна”. Вайну, якая зусім нядаўна разбурыла тое нямногае, што ацалела ад свету пасля папярэдняй бітвы, лягчэй было спыніць, чым любую іншую. Нягледзячы на ўсе намаганні і ахвяры, прынесеныя сотнямі мільёнаў людзей, нягледзячы на перамогу слушнай справы, мы ўсё яшчэ не здабылі мір і бяспеку і нам пагражае небяспека, большая чым тая, якую мы пераадолелі. У гэтым найвышэйшая кропка трагедыі чалавецтва. Я спадзяюся, што развагі над мінулым могуць паслужыць настаўленнем для будучыні, што яны дазволяць новаму пакаленню выправіць некаторыя памылкі мінулых гадоў і тым самым дадуць яму магчымасць кіраваць надыходзячымі велічнымі падзеямі будучыні ў адпаведнасці з патрэбамі і гонарам чалавецтва».

Альянс супраць тыраніі: у памяць аб вырашальнай Тэгеранскай канферэнцыі 1943 года

4. «Мела сэнс уступіць у бой за Чэхаславакію ў 1938 годзе, калі Германія ледзь магла выставіць паўтузіна навучаных дывізій на Заходнім фронце, калі французы, маючы 60-70 дывізій, несумненна, маглі б прарвацца за Рэйн або ў Рур. Аднак усё гэта было палічана неразумным, неасцярожным, не вартым сучасных поглядаў і маральнасці».

5. «Гэта не вайна правадыроў або князёў, дынастый або нацыянальных амбіцый; гэта вайна народаў і прычын. Ёсць велізарная колькасць людзей, не толькі на гэтым востраве, але і ў кожнай краіне, якія будуць дакладна браць удзел у гэтай вайне, але чые імёны ніколі не будуць вядомыя, чые ўчынкі ніколі не будуць запісаныя. Гэта вайна невядомых воінаў; але няхай усе змагаюцца, не губляючы веры і абавязку, і цёмны праклён Гітлера будзе зняты з нашага часу».

6. «Немцы зноў атрымалі назад тую колькасць агню і сталі, якую яны ўжывалі да іншых. Цяпер яшчэ не канец. Гэта нават не пачатак канца. Але гэта, магчыма, канец пачатку».

7. «Мы пераадолелі ўсе небяспекі і вынеслі ўсе пакуты мінулага. Мы паклапоцімся пра небяспекі і праблемы будучыні і, такім чынам, пераможам іх, не адмаўляючыся ад ахвяр, не шкадуючы цяжкай працы, не імкнучыся да нізкай выгады, не баючыся ворага. Усё будзе добра. Я веру, што ўнутры нас ёсць жыццёвая сіла і пуцяводнае святло, дзякуючы якім змучаны свет вакол нас можа знайсці бяспечную гавань пасля шторму».

Чэрчыль пераконваў ЗША нанесці прэвентыўны ядзерны ўдар па СССР

8. «Мы не павінны адчайвацца, мы ні на імгненне не павінны прыкідвацца, што не можам супрацьстаяць небяспецы, якая насоўваецца на свет; іншыя нацыі сутыкаюцца з ёю тварам да твару. Калі ў старыя часы мора адкрывала доступ да гэтага вострава, яно ўяўляла небяспеку для гэтага вострава, яно рабіла яго самым непрыступным месцам у любым пункце. Але, прыняўшы належныя меры, нашы продкі атрымалі ўладу над морам і, такім чынам, над тым, што было небяспекай для нас, стала нашым надзейным шчытом і абаронай; і няма ні найменшай прычыны, па якой, з нашымі здольнасцямі і рэсурсамі, з нашымі мірнымі намерамі, з нашым жаданнем толькі спакойна жыць тут, на нашым востраве, мы не павінны ствараць для сябе бяспеку ў паветры над намі, якая зробіць нас такімі ж свабоднымі ад сур'ёзных замахаў, як і наш кантроль над блакітнай вадой, скрозь якую прайшлі стагоддзі».

9. «Чалавецтва ніколі раней не аказвалася ў такім становішчы. Не дасягнуўшы прыкметнага прагрэсу ў дабрачыннасці і не атрымаўшы больш мудрага кіраўніцтва, яно ўпершыню атрымала ў свае рукі інструменты, з дапамогай якіх яно можа беспамылкова ажыццявіць уласнае вынішчэньне. Гэта тая кропка ў чалавечых лёсах, да якой у рэшце рэшт прывялі іх уся слава і цяжкая праца людзей. Ім не перашкаджала б зрабіць паўзу і падумаць над сваімі новымі абавязкамі...Несумненна, калі пачуццё самазахавання ўсё яшчэ існуе сярод людзей, калі воля да жыцця ўласцівая не толькі асобным людзям або нацыям, але і чалавецтву ў цэлым, прадухіленне найвялікшай катастрофы павінна быць галоўнай мэтай усіх намаганняў».

10. «Ніколі не здавайцеся — ніколі, ніколі, ніколі, ні ў вялікім, ні ў малым, ні ў буйным, ні ў дробным. Ніколі не здавайцеся, калі гэта не супярэчыць гонару і здароваму сэнсу. Ніколі не паддавайцеся сіле, ніколі не паддавайцеся відавочна пераўзыходзячай моцы вашага праціўніка».