Так нараджаўся фашызм: як Мусаліні ў 1919 годзе заснаваў Італьянскі зьвяз барацьбы

Увечары 23 сакавіка 1919 года даволі разнастайная група людзей сабралася на міланскай плошчы Сан-Сэполькра, прыцягнутыя харызматычным кіраўніцтвам Мусаліні. Гэтую сустрэчу часта называюць галоўным момантам у стварэньні Італьянскага зьвязу барацьбы — Fasci Italiani di Combattimento. Адначасова з гэтым нарадзілася слова «фашызм».

Пасьля Першай сусьветнай вайны Італія апынулася ў стане хваляваньняў і незадаволенасьці. Нягледзячы на тое, што італьянская нацыя была на баку пераможцаў, яна перажыла тое, што шмат кім было ўспрынята як «скалечаная перамога». Вэрсальская дамова, якая завяршыла вайну, не апраўдала тэрытарыяльных амбіцыяў і абяцаньняў, дадзеных Італіі.

Гэтая ўяўная здрада ў спалучэньні з жорсткімі эканамічнымі і сацыяльнымі канфліктамі заклала спрыяльную глебу для новых палітычных рухаў. На гэтым фоне нацыянальнага расчараваньня і гарачага жаданьня пераменаў нарадзілася арганізацыя Італьянскі зьвяз барацьбы, яго італьянская назва — Fasci Italiani di Combattimento – дае адказ, дзе нарадзілася слова «фашызм», і што яно ўрэшце азначала. Гэты рух пакінуў неўзабаве незгладжальны сьлед у гісторыі Італіі.

Мусаліні: ад сацыяліста да рэвалюцыйнага нацыяналіста

Цэнтральнае месца ў фармаваньні новай арганізацыі займаў Бэніта Мусаліні. Калісьці Мусаліні быў вядомым чальцом Італьянскай сацыялістычнай партыі, але досьвед Першай сусьветнай вайны карэнным чынам зьмяніў яго сьветапогляд. Расчараваны падыходам сацыялістычнага руху ў адносінах да вайны і натхнёны патэнцыялам для нацыянальнага адраджэньня праз канфлікт, Мусаліні прыняў новыя ідэі з рэвалюцыйным запалам.

Ён верыў у моц дзяржавы арганізаваць зьмены ў грамадзтве. Бэніта ўяўляў сабе рух, які пераўзыходзіць традыцыйную клясавую барацьбу, які аб'яднае італьянцаў пад сьцягам нацыянальнай моцы і абнаўленьня. Яго творы і прамовы гэтага перыяду адзначаны гарачай прапагандай новага палітычнага руху, які павінны быў выкарыстаць энэргію ветэранаў вайны і незадаволеных масаў для стварэньня новай Італіі.

Увечары 23 сакавіка 1919 года даволі разнастайная група людзей сабралася на міланскай плошчы Сан-Сэполькра, прыцягнутыя харызматычным кіраўніцтвам Мусаліні і абяцаньнем новага палітычнага бачаньня. Гэтую сустрэчу часта называюць галоўным момантам у стварэньні Італьянскага зьвязу барацьбы.

Там былі і ветэраны вайны, якія вярталіся ў краіну, якую яны больш не пазнавалі, сіндыкалісты, расчараваныя існуючымі працоўнымі рухамі, і футурысты, якія прагнуць сацыяльнай і тэхналягічнай рэвалюцыі.

Маніфэст футурызму 115 гадоў таму ўслаўляў вайну як адзіную гігіену ў сьвеце

Дыскусіі, якія адбыліся на плошчы ў той дзень, былі напоўненыя пачуцьцём тэрміновасьці і перакананьнем, што існы палітычны парадак не ў стане справіцца з крызісам у краіне. Новая арганізацыя прапанавала радыкальны адыход ад статус-кво, і выступіла за спалучэньне нацыянальных настрояў і рэвалюцыйных дзеяньняў. Гэты новы рух імкнуўся не толькі вырашыць праблемы ветэранаў вайны, але і пабудаваць новую грамадзкую структуру, якая б прадухіліла вяртаньне даваеннага стану.

Зьявілася новая ідэалёгіі, якая імкнулася пераасэнсаваць будучыню нацыі. Мусаліні і яго пасьлядоўнікі ўяўлялі сабе дзяржаву, якая будзе выступаць у якасьці арбітра эканамічнага і сацыяльнага жыцьця, выкарыстоўваючы прынцыпы нацыянальнай салідарнасьці для пераадоленьня клясавых падзелаў. Гэтае бачаньне прываблівала шырокі пласт насельніцтва Італіі, ад тых, хто расчараваўся ў няўдачах сацыялізму і лібэралізму, да тых, хто імкнуўся вярнуцца да нацыянальнай велічы.

Маніфэст фашыстаў, распрацаваны праз некалькі тыдняў пасьля сустрэчы на плошчы ў Мілане, сфармуляваў шэраг радыкальных прапановаў. Ён патрабаваў нацыяналізацыі прамысловасьці, пашырэньня праграмаў сацыяльнага забесьпячэньня і вонкавай палітыкі, скіраванай на пашырэньне ўплыву Італіі. Аднак у цэнтры ідэалёгіі фашыстаў ляжала канцэпцыя «новага чалавека», ідэальнага грамадзяніна, які ўвасабляў бы цноты дысцыпліны, ахвярнасьці і вернасьці нацыі.

Ідэалягічныя асновы і адметнасьць

Па сваёй сутнасьці рух быў абумоўлены глыбокім патрыятызмам і нацыяналізмам, які імкнуўся ўзьняць Італію на высокую пазыцыю на сусьветнай арэне. Гэты ідэя была прасякнутыя пачуцьцём прызначэньня і місіі. Фашысты ўяўлялі Італію, адроджаную праз волю і дзеяньні яе народа, на чале з новай элітай, якая вядзе нацыю да велічы.

Паралельна з гэтым ішоў рэвалюцыйны запал руху. У адрозьненьне ад марксісцкай рэвалюцыі, скіраванай на клясавую барацьбу, фашысты імкнуліся да рэвалюцыі нацыянальнага духу і ідэнтычнасьці. Гэты рэвалюцыйны дух быў скіраваны не на дэмантаж дзяржаўнага апарату, а на яго трансфармацыю, на выкарыстаньне яго моцы для ажыцьцяўленьня радыкальных зьменаў, якія прадугледжваў рух.

Сіндыкалізм зь яго акцэнтам на наўпроставым дзеяньні і сіле працы таксама адыграў вырашальную ролю ў фармаваньні ідэалёгіі фашыстаў. Аднак, у адрозьненьне ад традыцыйнага сіндыкалізму, які часта зьвязвалі з анархізмам ці сацыялізмам, вэрсія фашыстаў была нацыянальнай і інтэграцыйнай. Ён быў скіраваны на ўзгадненьне інтарэсаў працоўных і працадаўцаў у служэньні нацыянальным інтарэсам. Такім чынам прапаноўвалася карпаратыўная мадэль, пры якой эканоміка і грамадзтва будуць арганізаваныя ў карпаратыўныя асацыяцыі, якія прадстаўляюць розныя сектары вытворчасьці і працы.

Найбольш характэрным аспектам ідэалёгіі Італьянскага зьвязу барацьбы было выразнае адмаўленьне існуючых палітычных дыхатамій. Яна пазыцыянавала сябе супраць клясавай барацьбы сацыялізму, сцьвярджаючы, што гэта вядзе да расколу і шкодзіць нацыянальным інтарэсам. Замест гэтага фашысты выступалі за адзіную нацыянальную супольнасьць, дзе адрозьненьні былі б падведзеныя пад агульную мэту нацыянальнага адраджэньня.

Адначасова рух дыстанцыяваўся ад кансэрватыўнага манархізму, які ён лічыў адсталым і няздольным вырашыць сучасныя выклікі, зь якімі сутыкнулася Італія. Манархія была зьвязана з няўдачамі мінулага, у тым ліку з уяўным прыніжэньнем «скалечанай перамогі» Італіі ў Першай сусьветнай вайне і няздольнасьцю справіцца з сацыяльна-эканамічным крызісам, які рушыў за ім.

Мусаліні прапаноўваў «трэці шлях».

Маніфэст новага руху

Маніфэст адрозьніваўся сьмеласьцю сваіх прапановаў. Сярод яго найбольш прыкметных пазыцый быў заклік да ўсеагульнага выбарчага права, распаўсюджваючы права голасу не толькі на ўсіх мужчынаў, але, што значна, і на ўсіх кабетаў.

Не менш радыкальным быў заклік у маніфэсце да скасаваньня Сэната, інстытута, які фашысты разглядалі як сымбаль старога карумпаванага палітычнага парадку, які прывёў Італію да яе «скалечанай перамогі» і пасьляваеннага крызісу. Замест гэтага прапаноўвалася форма наўпроставай дэмакратыі з нацыянальным сходам, абраным для больш дакладнага і прадстаўленьня волі народа.

Яшчэ адным краевугольным каменем маніфэсту было стварэньне народнага апалчэньня. Гэтая прапанова была скіраваная на мілітарызацыю грамадзтва, і разам з тым на стварэньне сілы, якая б увасабляла нацыянальную волю, гатовая абараняць нацыю і яе інтарэсы. З дапамогай апалчэньня італьянскі народ мог быць мабілізаваны і аб'яднаны ў дасягненьні рэвалюцыйных мэтаў фашыстаў.

З аднаго боку, Зьвяз выступаў за рэформы, якія былі бясспрэчна прагрэсіўнымі для свайго часу, выступаючы за больш справядлівае і інклюзіўнае грамадзтва. З другога боку, маніфэст падкрэсьліваў неабходнасьць нацыянальнага аднаўленьня праз дзеяньні, дысцыпліну і гатоўнасьць супрацьстаяць як нутраным, так і зьнешнім ворагам.

Гэта была дэклярацыя аб намерах, якая адлюстроўвала амбіцыйную мэту фашыстаў радыкальна пераўтварыць італьянскае грамадзтва і дзяржаву. Дакумэнт заключаў у сабе асноўныя ідэалягічныя прынцыпы руху, і аб'ядноўваў элементы сацыялізму, нацыяналізму і сіндыкалізму ў адну згуртаваную плятформу, якая імкнулася пераадолець палітычныя і сацыяльныя падзелы ў Італіі.

Гэтыя ідэі захапілі сэрцы шматлікіх італьянцаў у пасьляваенны перыяд. Хаця наступная эвалюцыя фашыстаў у фашысцкі рэжым Дучэ прывядзе да адмовы ад некаторых больш прагрэсіўных аспектаў маніфэсту, дакумэнт застаецца ключавым артэфактам для разуменьня вытокаў і памкненьняў фашысцкага руху.

Ужо ў хуткім часе, да 1921 года некаторыя прыхільнікі Італьянскага зьвязу барацьбы разграмілі да тысячы штаб-кватэраў камуністаў і сацыялістаў па ўсёй Італіі. Адначасова з гэтым была створаная сетка мясцовых суполак Зьвязу.

9 лістапада 1921 года Італьянскі зьвяз барацьбы быў пераўтвораны ў Нацыянальную фашысцкую партыю Італіі. На парлямэнцкіх выбарах таго году яны атрымалі 36 месцаў з 525. Праз тры гады вынік быў зусім іншым: 374 дэпутаты, абсалютная большасьць. Але гісторыя італьянскіх фашыстаў пасьля прыходу Мусаліні да ўлады, а гэта канец 1922 года — зусім іншая гісторыя.